Apuntes Isabel Serna 2015-2016, Apuntes de Ciencias de la Educación

¡Descarga Apuntes Isabel Serna 2015-2016 y más Apuntes en PDF de Ciencias de la Educación solo en Docsity! Isabel Serna Masiá [NOMBRE DE LA EMPRESA] [Dirección de la compañía] ENSINO E APRENDIZAXE DE LINGUAS EN CONTEXTOS MULTILINGÜES 2015/2016 1 Introdución En Europa somos 735 millóns de habitantes, é dicir, o 10.8% da poboación mundial. En toda Europa falamos 285 linguas o que corresponde ó 4% das linguas que hai no mundo. Das linguas que hai en Europa unicamente 35 teñen a consideración de ser oficiais no lugar onde se falan. Ademais, hai linguas de minorías inmigrantes importantes como poden ser a lingua árabe, bretón, turca... Actualmente hai 7.106 (concretamente 7.102) linguas no mundo, Europa e o continente que menos linguas ten, no outro extremo, Asia e o que mais linguas ten. O termo de “adquisición dunha lingua” refírese a aprender unha lingua sen reparar na gramática, ortografía, tipos de textos... Ex: primeira lingua Linguas rexionais: As linguas rexionais son aquelas que se falan nun territorio pero que non son oficiais nel. Non son linguas vehiculares na escola, na administración ou nos ámbitos formais... Ex: bretón, galo... Continente Número de linguas Porcentaxe África 2.146 30.2% América 1.060 14.9% Asia 2.303 32.4% Europa 285 4% Oceanía 1.312 18% TOTAL 7.016 100% CONTEXTO: Dous tipos de contextos:  Contexto natural  Contexto de aprendizaxe escolarizado Contexto natural: Aquel no que a aprendizaxe se realiza mediante o uso natural da lingua en interacción con falantes nativos. Non formal. Ex: lingua que aprendes ó nacer. Contexto de aprendizaxe escolarizado: Hai unha situación de aprendizaxe formal. COMPOÑENTES DO CONTEXTO DE APRENDIZAXE ESCOLARIZADO:  Tipo e características de interacción: Soen ser bastante formais. A interacción soe ser formal. 4 Invertido ou xenocentrismo: Pensar que a propia cultura é inferior a outras e resulta un obstáculo para a prosperidade ou desenvolvemento personal. Ex: pai que non deixa que as súas fillas falen galego porque é máis culto falar en castelán.// Persoa que cree que a súa cultura é inferior ás demais. Racial: Pensar que os membros da propia cultura ou etnia teñen unha dotación xenética que os fai superiores ou mellores para o desenvolvemento da civilización. Ex: vascos Lingüísticos: Pensar que a lingua propia é a máis complexa, sutil e adecuada para o pensamento que a linguas doutros pobos que poden resultar bárbaras, rudas ou faltas de expresión ou flexibilidade para certos fins. Relixioso: Pensar que a propia crenza relixiosa é superior a outras no sentido de que é a única verdadeira, sendo o resto de prácticas e crenza idolatría. O PROFESORADO DEBE GARANTIR...  Igualdade de oportunidades: Loitar con todo o coñecemento para que ningún alumno teña unha mala situación discriminatoria independentemente da lingua que fale ou da cultura da que proceda.  Mostrar respecto e integración cara a outras culturas: Ex: alumno que ten unha actitude que non é acorde coas nosas normas de convivencia porque provén doutra cultura. Temos que dicirlle que iso non se fai aquí xa que nós non podemos xulgar as outras culturas. Sobre todas as culturas están os Dereitos Humanos. Se unha cultura non os cumple sempre podemos xulgala en base a eles.  Respecto e integración das diferenzas lingüísticas. 1. TODAS AS SOCIEDADES SON MULTILINGÜES:  Linguas nacionais e as súas variedades. Ex: andaluz en España.  Linguas rexionais ou minoritarias: Linguas empregadas tradicionalmente nun territorio dun Estado por un número inferior ó resto da poboación dese Estado.  Linguas de inmigración: Linguas que falan os alumnos chineses, árabes... 5  Linguas de países fronterizos: Ex: lingua que se fala na zona de Tui en contacto con Portugal.  Linguas en contacto pola globalización e a mobilidade profesional. 2. TODAS AS LINGUAS SON PLURAIS  Diferenzas xeográficas.  Diferenzas da fala entre persoas de diferentes xeracións.  Diferenzas da fala dependendo do estrato social (non se fala igual nos medios cultos ca nos populares).  Diferenzas da lingua debido á canle que empregamos: Cara a cara = teléfono e-mail = carta xornal escrito = televisado  Campos de discurso técnico especializado.  Polo nivel de formalidade entre os interlocutores. 3. TODAS AS ESCOLAS SON ESPAZOS DE PLURALIDADE DE LINGUAS ESCRITAS As escolas mesturan falantes con diferentes repertorios lingüísticos que desenvolveron no contexto da familia, algunhas procedentes doutras culturas. Existe unha lingua ou varias linguas en común e se comparten as variedades lingüísticas. A finalidade da escolarización é a inclusión mediante o desenvolvemento do dominio das aprendizaxes previamente adquiridas ou simultaneamente adquiridas. MOITOLLO! Se ti te integras nunha sociedade vas perder a túa identidade (a identidade que adquiriches na cultura da que vés), por iso emprégase o concepto de inclusión. 4. A EDUCACIÓN É PLURILINGÜE EN GRADOS VARIADOS Enriquece o repertorio lingüístico inicial mediante:  A ensinanza da lingua escrita.  A ensinanza da lingua de escolarización cuxo dominio ten impacto na súa inclusión laboral e social.  A ensinanza doutras linguas (estranxeira, maioritaria, minoritaria, clásicas...).  A ensinanza do discurso especializado de materias non lingüísticas. 6 LINGUAXE CONVERSACIONAL/ LINGUAXE ACADÉMICA  A linguaxe conversacional é a usada en situacións de comunicación na interacción cotiá familiar, escolar ou social informal.  A linguaxe académica é usada en situacións formais sociais escolares. Comprende as metalinguaxes de todas as áreas do currículo (Ciencias Naturais, Ciencias Sociais, matemáticas...). ESIXENCIAS DA LINGUAXE ACADÉMICA Un alumno pode proceder doutras comunidades. ∞ Está descontextualizada: non existen didácticos. ∞ Aprenden as palabras específicas en relación a todas as áreas do currículo. ∞ Suplir a información que o contexto non aporta apoiándose no sistema lingüístico. Ex: se non hai contexto o que podo facer é entender o contexto lingüístico (a partir da palabra que sigue podemos entender o significado da anterior en inglés, por exemplo, sabemos que vai adxectivo e verbo por esa orde). CARACTERÍSTICAS DA LINGUAXE ACADÉMICA LINGUAXE ORAL LINGUAXE ACADÉMICA  Baixa densidade léxica.  Alta densidade léxica.  Linguaxe subxectiva.  Linguaxe impersoal (postura obxectiva).  Vocabulario coloquial.  Vocabulario especializado.  Baixa complexidade gramatical.  Alta complexidade gramatical (uso de diferentes conxuncións). Ex: “ A xente vincula o autoemprego coas persoas que se inician nunha empresa.” Nominalízanse. Omítese o axente. ! A vinculación do autoemprego cos emprendedores. A normalización condensa a información. DIFICULTADE DA LINGUAXE ACADÉMICA  Usar a linguaxe abstracta, que llo permita a xeneralización, a conceptualización e a categorización da realidade.  Comprender e escribir sobre temas afastados das experiencias nas aulas. DEPARTAMENTO DE DIDÁCTICA DA LINGUA E A LITERATURA E DAS CIENCIAS SOCIAIS »Un órgano vibratorio (cordas vocais) «Unha caixa de resonancia (fosas nasais, boca e farinxe) +Un sistema de articulación dos sons (labios, lingua, dentes, padal) Eo mern Í A aa vecs Na a AAA ora ACI ADS MAA runas parace 44 Posición da larinxe Laringe Pulmón derecho Pulmon izquierdo “¿ARQAM. DEPARTAMENTO DE DIDÁCTICA DA LINGUA E A LITERATURA E DAS CIENCIAS SOCIAIS Anatomy of the Larynx Je — Eplalottis 7 A Y Supraglollis Z Vocal cord t-Larynx 4 —Glottis ES [Soros l Esophagus-—= 2 Trachea—— A Cavidad nanal Paladar Velo det - paladar = —Órula AVAOOS mmi q Lanio superior, a Lengua Acápico Badorso. Eraiz PS orto SeEpigtoe cuartas | vocajes Prot TV araquea e sotaga  11 Diferencias na posición da larinxe. O descenso da larinxe produce unha conformación anatómica de valor positivo:  Unha cámara farínxea moi desenvolvida encima das cordas vocais  Os sons emitidos pola larinxe poden ser modificados, moito mais que no neonato humano – o descenso prodúcese sobre os 2 anos- ou que nos demais mamíferos. Esta expansión da larinxe é a clave da nosa capacidade de producir toda a riqueza sonora da linguaxe articulada. Cando apareceu a linguaxe humana? Homo erectus  Fai aproximadamente millón e medio de anos.  Presenta unha larinxe en posición baixa no pescozo.  As súas capacidades vocais eran intermedias entre as que tiñan as formas primitivas coma o australopitecus, e as do home moderno. 14 Que é a linguaxe? É unha capacidade cognitiva:  A súa finalidade é permitir a comunicación entre os seres humanos mediante signos orais.  Serve para articular o pensamento: permite representar mentalmente os conceptos: É un instrumento de organización social: permite aos interlocutores identificarse como membros dunha comunidade e distinguirse de outros. Os signos Indicios: Existe unha relación natural entre un feito e o significado que inferimos (lostrego-tormenta) Icona: Signo que mantén unha relación de semellanza co obxecto representado. Símbolo: Representa un obxecto sen ter ningún parecido ou relación con el, por unha simple asociación convencional. Ex: a pomba é un símbolo da paz, a bandeira é un símbolo da patria.  As linguas son sistemas de símbolos.  Só poden interpretarse se se coñecen as equivalencias. O signo lingüístico Unidade capaz de transmitir contidos representativos: imaxe acústica – significante- que no proceso comunicativo é portador dunha información- significado-. Patrón sonoro Concepto Fonte Outro exemplo: (silla/chair= son a “imaxe acústica” que relacionamos mediante a imaxe dunha cadeira). Arbitrariedade do signo Significado: concepto, contido semántico. Significante: expresión fónica. A relación entre ambos é arbitraria e non motivada, iconas e pictogramas son motivados, é dicir, unidos empiricamente ao que representan. Representan aquelo ó que se refiren. 15 Ex: A icona dun paso de cebra lémbranos a un paso de cebra. A unión das letras “silla” non ten nada que ver coa forma da “silla”, simplemente foi así para que todos poidamos entendela. Propiedades dos signos lingüísticos (Ferdinand de Saussure 1857-1913) 1. Arbitrariedade: As unidades de sentido (signos) son arbitrarias e convencionais -non motivadas-. 2. Linealidade: Os sons prodúcense de maneira ordenada, os elementos do significante ordénanse un tras outro sen superpoñerse. 3. Inmutabilidade: A conexión significante/significado queda establecida pola comunidade lingüística. Ningún usuario pode modificar a conexión. 4. Mutabilidade: Co paso do tempo a conexión significante/significado pode cambiar. Ex: a palabra “casta” empregada por Pablo Iglesias. O referente Ex: Familia: Idea que temos do significado de familia. FA-MI-LIA: Fenómeno acústico Referente: O que existe na realidade. Este referente non ten por que ser o mesmo. Hai distintas formas de ver o concepto de familia. Por exemplo: familias monoparentais, familias homosexuais... O concepto de familia foi cambiando co tempo. O referente é un fenómeno físico. 16 A mediación Para que exista entendemento entre as culturas necesitamos ese proceso de mediación. É unha explicación para evitar malentendidos (diversidade cultural). Por exemplo: familia homosexual: a unha persoa que pertence a outra cultura pode chocarlle este concepto. Propiedades da linguaxe verbal humana (Hockett, 1960) 1. Canle vocal-auditiva: O emisor emprega un conduto vocal e o receptor un mecanismo auditivo. 2. Transmisión xeneralizada e recepción direccional: debido ás propiedades físicas do medio, un sinal circula en todas as dirección desde o falante, e o receptor pode localizar a dirección de procedencia. 3. Evanescencia: O sinal desvanécese rapidamente no tempo. 4. Intercambiabilidade: Os individuos poden intercambiar os seus papeis de emisores e receptores da linguaxe. 5. Retroalimentación completa: (feed-fack) os emisores poden recibir información dos seus propios sinais e así controlar a súa produción. O emisor dun sinal acústico é ao mesmo receptor da mesma. 6. Especialización: o sistema está especializado para o fin lingüístico. Non serve para algo distinto do seu propio uso. As ondas sonoras da fala non teñen outra función que sinalar o significado. 7. Semanticidade: asociación fixa e constante entre o significado e significante 8. Arbitrariedade: dáse unha relación arbitraria entre o significado e o significante. Os símbolos son abstractos. 9. Carácter discreto: o sistema de sinais pode subdividirse en unidades distintas repetibles. /p/,/a/,/s/,/a/ /a/,/s/,/p/,/a/. Cada lingua establece contrastes e diferencias que dan lugar a palabras con significados diferentes. 10. Desprazamento: Pode referirse a cousas non presentes no espazo e no tempo= Liberdade situacional. 11. Produtividade: posibilidade de elaborar e inventar novas mensaxes, sen límite. 12. Transmisión Cultural: o sistema apréndese de quen o usa. A linguaxe pasa dunha xeración a outra. 13. Dualidade de patróns: o sistema consta dun conxunto de unidades sen significado (sons/fonemas) combinados noutras unidade con significado (palabras/morfemas e oracións). 14. Prevaricación: a linguaxe proporciónanos a capacidade de mentir e enganar (algúns animais (por exemplo, os primates) poden enganar emitindo sons cando se achegan á manada de depredadores que os poñen en perigo; así que son capaces de enganar ós membros da manada para facerse con comida, co liderazgo do grupo etc.). 15. Reflexividade: o sistema lingüístico pode comunicar sobre o propio sistema (o sistema lingüístico é capaz de “auto reflexionarse”, por exemplo a gramática). 16. Habilidade para aprender: un falante dunha lingua pode aprender varias linguas diferentes. 19 O ser humano non posúe unha linguaxe innata como afirmaba Chomsky, senón que o vai adquirindo aos poucos como parte do seu desenvolvemento. A linguaxe do neno tería unha expresión cada vez máis clara e lóxica do pensamento e iría cara a unha progresiva socialización, baseada na capacidade progresiva do neno para comprender puntos de vistas alleos (de linguaxe egocéntrica a social) Teoría 3 “Tanto a linguaxe como o pensamento están ligados entre si” Vigotsky A “Teoría simultánea”:  O pensamento e a linguaxe desenvólvese nunha interrelación dialéctica, aínda que considera que as estruturas da falas convértense en estruturas básicas do pensamento.  A conciencia do individuo é primordialmente lingüística, debido ao significado que ten a linguaxe ou a actividade lingüística na realización das funcións psíquicas superiores do home. Requisitos mínimos para que se dea linguaxe:  Unha sociedade na que aprendelo.  Interacción.  Motivación e intelixencia emocional propia.  Factores de tipo fisiolóxico, gramatical e semántico: Debemos ter medios físicos para emitir sons ou xesticular o que queremos dicir, necesitamos xerar unha estrutura que vehicule o noso discurso, temos que ser capaces de entendelo. A orixe da linguaxe. Teorías sobre a orixe da linguaxe I o A Hipótese divina: Dios outorgoulle ao home a capacidade de dar a todos os seres deste mundo (libro do Xénese). o As Hipóteses evolucionistas: Todas concordan en que a fala apareceu pola necesidade de comunicarse. Teoría da continuidade A linguaxe humana desenvolveuse a partir de sistemas de comunicación animal mais primitivos. A linguaxe é o sistema mais complexo de comunicación do reino animal porque as habilidades xerais do ser humano son mais complexas e eficientes. Linguaxe e intelixencia irían unidos. O discurso surxíu coa bifurcación das distintas percepcións dos conceptos. O aumento da complexidade na vida dos individuos, que incluíu: 1. Fabricación de ferramentas e o seu uso. 20 2. Control do lume. 3. A intelixencia social necesaria para manter o fogar. 4. Compartir alimentos. 5. Caza. 6. Comunicación mimética que incorpora sinais coas mans, xestos, linguaxe corporal e vocalización. Teoría da descontinuidade. Mutación xenética: Dispositivo para a adquisición da linguaxe. Chomsky defende unha teoría da descontinuidade evolutiva da linguaxe, non como capacidade orixinada a modo de vantaxe evolutiva na socialización, comunicación e cooperación social, se non surxida repentinamente e facilitadora de aquelas. A súa tese enfróntase á dos biólogos Darwinistas. Teorías sobre a orixe da linguaxe II A teoría onomatopeica: O home comezou a falar imitando os sons do seu ao redor, como os que producían os animais ou os distintos elementos que estaban ao seu alcance. A teoría da repetición: Suxire que a fala puido estar nun principio estreitamente vinculada ao esforzo físico, que se comunicaban imitando o son que espontaneamente saía ao facelo. A orixe das linguas. Monoxénese: Orixe única das diferentes liñaxes de homínidos e linguas. A linguaxe humana xurdiu unha soa vez nunha única comunidade, e todas as linguas actuais proceden da primeira lingua primixenia. Polixénese: Procedencia de múltiples liñaxes. As linguas humanas puideron nacer en varias comunidades independentemente, e as linguas actuais procederían de diferentes fontes. A idade da linguaxe humana. A glotocronoloxía é unha división da lingüística encargada de fixar a antigüidade das linguas. A idade da LH sería superior aos 130.000 anos se ten orixe monoxenética, 100.000 se é polixenética, procedente de 10 cepas distintas e tanto nun caso como noutro, puido terse producido unha evolución gradual da linguaxe ou ben un cambio drástico no seo dunha ou varias ramas de homínidos. Merritt Ruhlen. The origin of language, tracing the evolution of mother tongue. Todas as linguas que existen actualmente no mundo derívanse dunha lingua que se falaba ao leste de África fai ao redor de 30.000 a 60.000 anos. As linguas nacen cando unha lingua se divide en dous grupos, que logo se separan entre si. Trala separación, a lingua destes dous grupos evoluciona gradualmente ata dar dúas linguas distintas. 21 Diversidade lingüística, as linguas do mundo. A diversidade lingüística. A diversidade (en forma de acento e dialecto) basicamente pódese xustificar como un modo de recoñecemento da especie e dun concreto. Os distintos sistemas de codificación da linguaxe contribúen deste xeito a manter a reserva de “servizos” dentro do grupo e a enmascaralos ante o perigo de que grupos estraños accedan a eles. Todas as comunidades teñen linguaxe. Logo de constituído o Homo sapiens, todas as culturas das que temos noticia dispoñían dunha lingua. A historia, das civilizacións é rica en:  Influencias mutuas  Invasións  Relacións de dominancia cultural e lingüística. Pero todos os pobos, invasores ou sometidos, contaron orixinalmente coa súa propia lingua. Principios universais en todas as linguas.  Todas as linguas, sen excepción, están construídas sobre a base da dualidade de estrutura, ou dobre articulación.  En todas o signo lingüístico é simbólico e arbitrario, sen semellanza física co referente.  Todas as linguas posúen un pequeno número de unidades sen significado – fonemas- que poden combinarse para formar un número practicamente infinito de unidades significativas.  En todas as linguas a unidade básica do significado é a oración bimembre, formada por suxeito e un predicado.  Todas teñen substantivos, verbos, adxectivos e pronomes, é dicir, as partes da oración. (Pinker e Bloom, 1990).  Todas constrúen as súas preguntas segundo as mesmas regras básicas.  Non hai linguas mais sofisticadas ou primitivas cá outras. 24 Gales Leonés Asturiano Considéranse en fortaleza:  Catalán: Debido a que foi declarada como a lingua minoritaria máis forte de Europa.  Galego: Por estar protexido debido a proximidade co portugués (85% de afinidade lingüística). O atlas das linguas do mundo establece que existen 3 niveis de “vitalidade da lingua”:  Vulnerable: Cando a falan os nenos so no ámbito familiar.  En perigo e seriamente en perigo: Cando a falan as persoas maiores de idade.  Situación critica: So a empregan anciáns e con escasa frecuencia. Unha lingua que ten trazos comúns con outra pode estar emparentada? Este feito non significa que sexan parientes, pero si que no pasado puido haber un contacto entre elas. Só temos o legado lingüístico dos nosos antepasados unhas cantas xeracións. As linguas desaparecen cando os seus falantes:  Cámbiana por outra lingua (a miúdo a lingua nacional dun país)  Se extinguen (o que pode deberse a varias razóns, tales como enfermidade ou xenocidio). Dimensión estrutural da linguaxe. Refírese aos signos lingüísticos: Elementos estruturados dunha lingua definida por regras que as gobernan, que poden ser:  Regras semánticas: Posibilitan a correspondencia entre as propiedades ou características perceptivas dos signos e os significados da realidade.  Regras sintácticas: Establecen as combinacións e secuencias de signos recoñecibles e aceptables como oracións dunha linguaxe:  Regras pragmáticas: Establecen baixo que condicións os usos dos signos son aceptables. A linguaxe. É unha ferramenta social gobernada por regras de carácter xenerativo: o A relación entre significado e significante (símbolos) é de carácter arbitrario, PERO, a maneira en que os símbolos se relacionan entre si non é arbitraria, senón que existen regras subxacentes que o gobernan: a gramática. 25 o O coñecemento das regras polos usuarios: competencia comunicativa. Funcións da linguaxe. A finalidade de toda actividade verbal é a comunicación, o emisor dunha mensaxe pode valerse da linguaxe buscando propósitos moi distintos, estas diferenzas tan importantes á hora de establecer obxectivos de comunicación é o que se denomina as funcións da linguaxe. Dentro destas funcións da linguaxe podemos destacar os seguintes tipos:  Función representativa ou referencial: É a función especificamente humana. Actúa cando utilizamos a linguaxe para realizar afirmacións ou expor preguntas de natureza obxectiva. O emisor utiliza esta función cando transmite datos, feitos, nomes ou ideas. Ex.: A materia de Ensino e Aprendizaxe de linguas en contextos multilingües ten unha taxa de aprobados do 100%.  Función apelativa ou conativa: O falante trata de actuar sobre o oínte, influíndo nel e tratando de operar sobre a súa conducta, xa sexa chamando a súa atención, mediante imperativos ou exhortacións. Ex.: Hei! Escoita! Estas aí?  Función emotiva: Consiste no emprego da linguaxe para expresar os sentimentos ou emocións. Ex.: (lamentándose) Por que suspendería a materia cun 4,9?!  Función poética: Utilízase cando o emisor intenta atraer a atención do receptor sobre a mensaxe mesmo e crear beleza coas palabras. É por excelencia, a función predominante na literatura. Ex.: Negra sombra que me asombras...  Función fática ou de contacto: Serve para asegurarse de que o circuíto da comunicación está intacto. Ex.: Nunha conversación telefónica cando nos falan e dicimos, eh, si, vale, dacordo, ok, etc.  Función metalingüística: É a función da linguaxe que utilizamos para referirnos á propia linguaxe, aos seus códigos, ás súas regras e aos seus compoñentes. Ex.: As oracións bipolares, son tamén oracións bimembres. Tipos de linguaxe.  Linguaxe natural  Linguaxe artificial: o seu propósito é evitar calquera inconveniente derivado da ambigüidade presente na linguaxe natural.  Linguaxe técnica: emprega vocábulos propios da linguaxe natural, pero cada un deles recibe un significado específico de acordo aos propósitos buscados pola colectividade lingüística que os utilice. Ex.: (En análise matemático) A derivada dunha constante por unha función é igual á propia constante pola derivada da función.  Linguaxe Formal. A linguaxe: capacidade de poder establecer comunicación mediante signos, xa sexan orais ou escritos. Presenta moitísimas manifestacións distintas nas diversas comunidades que existen no noso planeta: linguas ou idiomas. 26 Ferdinand de Sausseaure: Cours de linguistique générale (1916)  A lingua: É un sistema de signos que os falantes aprenden e reteñen na súa memoria. É un código que coñece cada falante, e que utiliza cada vez que o necesita.  A fala: É un acto singular, polo cal unha persa, de forma individual e voluntaria, cifra unha mensaxe concreta, elixindo para iso o código, os signos e as regras que necesita. É o acto polo cal o falante, xa sexa a través da fonación (emisión de sons) ou da escritura, utiliza a lingua para establecer un acto de comunicación. Código. Conxunto de convencións que permiten producir mensaxes, existen dous tipos de código:  Código Oral: 7.106 linguas aprox.  Código escrito: Unhas 350 linguas o posúen, sistemas alfabéticos, silábicos e ideográficos. Soporte de memoria antes de ser soporte de comunicación. Estrutura da linguaxe e niveis de estudo. Niveis da linguaxe Compoñentes da linguaxe Que rama fai o seu estudo 1º Nivel Sons ou fonemas Fonoloxía: estuda os sons, regras de combinación e entoación 2º Nivel Palabras ou morfemas: unidades lingüísticas con significado propio formadas por combinacións significativas de fonemas Semántica: estuda o significado das palabras. 3º Nivel Palabras ou morfemas con significado propio Morfoloxía: estuda as distintas formas ou variantes do significado das palabras. 4º Nivel Oracións: Combinacións de palabras con significado completo. Sintaxe: estuda as diferentes categorías gramaticais e as regras polas que se forman oracións. 5º Nivel Texto: unidade comunicativa complexa, pode ser oral ou escrito. Lingüística de texto: estuda a cohesión e a coherencia dun texto, traspasando os limites da oración. Considerase o texto como a unidade mais complexa e comunicativa. Lingüística: Ocúpase da linguaxe en sí mesma en todas as suas ramas (fonética, morfoloxía, gramática xeral, gramática comparada, etc.) Fonoloxía: Estuda o significante na lingua. 29  A secuencia: Utilización de secuencias rituais propias de diversas situacións sociais. Dimensións dos actos de fala. Ao producir un acto de fala, actívanse simultaneamente tres dimensións: Acto locutivo: O acto físico, de emitir o enunciado, como dicir, pronunciar, etc. Este acto é en si mesmo, unha actividade complexa, que comprende, á súa vez, tres tipos de actos diferentes. o Acto Fónico: O acto de emitir certos sons. o Acto Fático: O acto de emitir palabras nunha secuencia gramatical estruturada. o Acto Rético: O acto de emitir secuencias gramaticais cun sentido determinado á asignación dun significado á secuencia Acto ilocutivo: Ou intención (a realización dunha función comunicativa, como afirmar, prometer, etc.) Un acto perlocutivo: Ou efecto (a reacción que provoca dita emisión no interlocutor, como convencer, interesar, acougar, etc.) Exemplos da pragmática como estudo da linguaxe en uso: O emisor transmite: Maña as 22:00 disputase o Celta-Depor e miña sogra ven cear a casa. O receptor entende: Pérdome o partidazo por culpa da familia e estou moi encabuxado. As regras pragmáticas. Rexen todo o que ten que ver coa interacción oral:  Organización e coherencia: Quendas, apertura, mantemento e peche da conversa; contribucións relevantes á conversa.  Rectificación de erros: Dar/Recibir feedback  Roles: Asunción adecuada de roles: dominante, próximo... utilización flexible de códigos lingüísticos segundo os roles.  Actos de fala: Codificación das intencións segundo o contexto comunicativo. Unha conversa debe estar dirixida polo principio de cooperación (Grice). Cantidade: Relativa á información necesaria 1. Fai que a túa contribución sexa todo o informativa que o intercambio requira. 2. Non fagas que a túa contribución sexa mais informativa do que o intercambio requira. Calidade: Refírese á verdade da contribución: 1. Non digas o que creas que é falso. 30 2. Non digas nada do que non teñas probas adecuadas. Relación: Cada contribución debería ser relevante en canto ao tema. (Ir ao que importa) Maneira: Ser claro, breve e ordeado, evitando a ambigüidade e a imprecisión. Implicaturas. Son os significados implícitos que se derivan da aplicación ou transgresión das máximas que rexen o principio de cooperación. A violación das máximas é un indicio que permite aos interlocutores activar un proceso interferencia que lles permita acceder á implicatura conversacional. O uso eficaz da linguaxe para a comunicación require unha comprensión ampla da interacción humana. Isto inclúe:  Claves non verbais  A motivación  Aspectos socioculturais A comunicación humana. Realizase poñendo en funcionamento, alomenos, signos de tres sistemas distintos:  Lingüístico: Sistema, estrutura da lingua (gramática, semántica, fonoloxía..)  Paralingüístico.  Cinésico Os dous últimos sistemas conforman a comunicación non verbal Que poden ser modificados por signos proxémicos (proximidade de culturas) e aspectos cronémicos (relacionados co tempo). O uso eficaz da linguaxe para a comunicación require unha comprensión ampla da interacción humana. Isto inclúe:  Claves non verbais: Aspectos socioculturais.  A motivación Que nos chama mais atención dentro dunha conversa?  O que dicimos (as palabras cos seus trazos prosódicos mais básicos) 7%  Como o dicimos (paralinguaxe) 38%  Como nos movemos (cinésica) 55% A prosodia. É o conxunto de fenómenos fónicos que abraguen máis dun fonema ou segmento polo que se lles denominan fenómenos suprasegmentais:  Entoación  Acentuación: que queres?/ que queres! 31  Velocidade de fala, etc. Cumpre unha función clave unha función crave na organización e interpretación do discurso e transmite información:  Emotiva  Sociolingüística  Dialectal: A lingua da xente xoven e moi distinta da xente maior... Algúns elementos prosódicos  Acento: prominencia dunha sílaba en contraste coas que a rodean (Non sabía que/qué estudiaba)  A entoación  As pausas  O ritmo  A calidade de voz (rumoreada, rouca, inestable, nasalizade, etc)  A velocidade da fala. A velocidade de fala. Xunto coas pausas e a intensidade (volume), é un factor decisivo na caracterización do ritmo: Tamén é importante na análise da entoación. o Unha aceleración da velocidade de fala (especialmente nun rexistro tonal alto), acompañada dun aumento da intensidade, poden ser indicios de enfado ou de impaciencia. o Unha velocidade lenta (especialmente nun rexistro baixo) pode transmitir tristeza. A velocidade de fala na comunicación está ligada á comprensión. Calquera falante tende a adaptar o o seu discurso ás posibilidades de comprensión auditiva do seu interlocutor: Cando falas cunha persoa estranxeira. o Esmero na articulación e vocalización o Aumento da intensidade de voz (volume) o Ralentización da velocidade de fala. o Pausas mais abundantes e máis longas. Outro códigos A comunicación oral implica unha relación de dependencia entre o sistema verbal e os sistemas ou códigos non verbais que: o Engaden información ao contido dun un enunciado verbal. o Matizan a información. As mensaxes non verbais considéranse mais fiables cando existe contradición entre o verbal e o non verbal. Ex: Non pasa nada tío... (dicíndoo mentres pon cara de odio) 34 Situación de comunicación Refírese a todos os elementos que entran en xogo para que un acto comunicativo teña lugar. Compoñentes da situación de comunicación o Contexto: Conformado polas coordenadas espacio-temporais que rodean a comunicación como acto físico. o Emisor: Ou persoa (idade, posición, preferencias, profesión..) que produce intencionalmente unha expresión lingüística ou enunciado nun momento dado. o Receptor: (idade, posición, preferencias, profesión..) a quen o emisor dirixe o seu enunciado, construíndoo especialmente para el. o Enunciado: ou expresión lingüística, que equivale á intervención do emisor (un enunciado pode ser tanto unha intervención coma un libro, e non pode individualizarse con enteiros gramaticais). o Canle: Oral ou escrito. o The background knowledge: Coñecemento do mundo ou información compartida. Contexto. Consideramos tres tipos:  Contexto lingüístico: Contexto (relación lingüística entre os termos que estamos utilizando), ou material lingüístico que procede e sigue a un enunciado.  Contexto situacional: Ou conxunto de datos accesibles aos participantes na interacción e que se atopan no contexto físico inmediato (lugar e tempo)  Contexto sociocultural: Ou datos que obtemos do coñecemento dos condicionamentos sociais e culturais existentes sobre o comportamento verbal e sobre a súa adecuación a diferentes circunstancias. A idade, sexo, posición...son aspectos socioculturais que condicionan a elección de rexistros, dialectos, 35 fórmulas de cortesía etc. Así como actitude (orde, rogo) que o emisor ten respecto do destinatario. Papel da situación da comunicación. Toda a infomación que nos aporta a situación de comunicación (contextos, participantes, e coñecemento do mundo ou información compartida) constitúe un principio regulador da conducta que condiciona:  O contido e a formado enunciado.  A súa comprensión do enunciado por parte do enunciado. Coñecemento de escenarios: Saber o que hai que facer en cada situación e non funcionar igual en todas as culturas. Hai que aprender os escenarios para que os nenos coñezan unha cultura. O neno aprende, ademais:  Pautas do uso secuencial da linguaxe na conversación.  Formas de tratamento.  Rutinas estándares, etc. Neses procesos de adquisición reside a competencia comunicativa do neno, a súa habilidade para participar na sociedade non só como un membro falante, senón tamén como un membro comunicante. Falar adecuadamente será falar correctamente tendo en conta o contexto o lugar no que falo, con quen falo, que canal utilizo.. etc. 36 Lingua e sociedade. Unha lingua é unha manifestación concreta que adopta en cada comunidade a capacidade humana da linguaxe. É un signo de adscrición social, de pertenza a un grupo determinado. Este fenómeno configura conxuntos humanos que reciben o nome de comunidade lingüística: grupos cuxos membros teñen en común unha mesma lingua e que, normalmente, está vinculadora un contorno xeográfico e a un mesmo contorno histórico, social e cultural. Comunidade lingüística. Os membros dunha comunidade lingüística comparten máis ca unha lingua:  Unha maneira de ver o mundo.  Un espazo (caso kurdos)  Un devir ao longo da historia, etc. Diversidade lingüística. Non todos os falantes dunha lingua a falan da mesma maneira: Variedades Lingüísticas.  Dependen da orixe dos falantes ou usuarios.  E da situación da comunicación. A orixe dos usuarios. Variedades dialectais:  Diatópicas: Xeográficas , como por exemplo o ghallejo de costa e o de interior.  Diafásicas: Rexistros Formales ou coloquiales.  Diastráticas: Sociais, indican a procedencia sociocultural de cada individuo, como por exemplo Buuh Neno, dame las llaves del buga que te reviento. A situación de comunicación. Variedades diafásicas ou funcionais:  Tema: Xeral ou especializado  Canle: Escrito mais formal que o oral.  Intención.  Nivel de formalizade: Grao de relación emisor/receptor. Variedade estándar/koiné (ex: a lingua que falamos normalmente) Para favorecer a relación e a comunicación entre falantes diversos:  Recolle os tramos mais útiles de toda a comunidade lingüística e fórmase con eles.  Úsase en situacións comunicativas de nivel de formalidade medio/alto. 39  Relixiosas: Dominan en sociedades nas que os ámbitos político, xurídico e social viran en torno a dita cosmovisión.  Científicas: Probablemente a máis poderosa na cultura occidental actual. É a consecuencia do avance dos coñecementos científicos  Filosóficas: Son o resultado da análise da realidade efectuado polos filósofos. Ex.: O pensamento de Aristóteles, Platón... En cada sociedade pode dominar unha ou mais cosmovisións. Que utilidade ten unha cosmovisión?  Desde un punto de vista cultural, unha cosmovisión cohesiona, isto é, permite que os membros da sociedade compartan valores, metas comúns. Valores sobre temas como “que é a vida” “ que hai mais ala...”  Desde un punto de vista persoal, a cosmovisión proporciona sentido ás cousas, sentimentos de seguridade, á vez que outorga modos de interpretar a conduta, de afrontar e superar os retos da existencia. Formamos parte dunha cultura, compartimos formas de pensar. Coñecemento cultural. É en gran medida automático e polo xeral non está consciente a disposición dos membros dun grupo cultural. O sistema cultural dunha persoa é unha forma de ver, interpretar e entender o mundo. Os sistemas culturais transmítense aos membros dun grupo cultural a través do proceso de socialización e gran parte desta transmisión non é necesariamente evidente. Miguel e Sans (1992) A cultura completa é a unión destas tres subculturas:  Cultura con maiusculas: Conxunto de coñecementos específicos relativos á historia, xeografía e sistema político, así como hitos artísticos e literarios.  Cultura a secas: Conxunto de crenzas, comportamentos e coñecementos en parte tácticos, compartidos polos membros dunha cultura determinada. O estándar cultural ou coñecemento operativo permite aos falantes comportarse en cada situación de maneira adecuada, e participar de forma activa en todas as situacións de comunicación cotiás. Ex.: Cultura cotiá, cultura galega, cultura española.  Cultura con K: Coñecementos e pautas de comportamentos que permiten aos individuos actuar e comportarse de forma adecuada en situacións e rexistros menos frecuentes, como ambientes populares, coloquiais e refinados, coas súas formas correspondentes de falar. / (Argot, expresións, formas de tratamento) Ex.: RAP, Hip Hop en ambientes diversos. Variables distintivas dunha cultura.  Valores  Crenzas 40  Actitudes  Visións do mundo  Forma de vestir  Comida  Comportamento na mesa Todo isto conforma como unha sociedade se percibe a si mesma e a outras. Competencia Cultural. É a capacidade:  Para comprender as normas de comportamento desde o punto de vista dos membros dunha cultura.  De actuar de modo que poida ser entendido polos devanditos membros. Involucra a comprensión de todos os aspectos da cultura, especialmente a estrutura social, os valores e crenzas e o modo en que se asume que se deben facer as cousas. Competencia cultural e competencia comunicativa. A noción de competencia comunicativa transcende a noción –chomskiana- de competencia lingüística e supón concibila como parte da competencia cultural:  Como dominio dos procedementos, normas e estratexias que fan posible a emisión de enunciados adecuados ás intencións e situacións comunicativas que os interlocutores viven e protagonizan en contextos diversos. Características distintivas dunha sociedade. Areas que poden ser obxecto do coñecemento sociocultural:  A vida cotiá.  As condicións de vida.  As relacións persoais.  Os valores, crenzas e actitudes.  A linguaxe corporal.  As convencións sociais.  O comportamento ritual.  Os bens simbólicos e materiais que se producen. 41 As normas e convencións sociais. Son códigos de conduta que regulan os comportamentos en situacións recorrentes e proporcións un sistema de “premios” e “castigos” ostracismo.  Normas formais: Leis  Normas informais: Son un conxunto de regras informais e frecuentemente tácitas (comportamentos na mesa, ruído nos restaurantes). Tabúes. Especifican o que está/non está permitido Cobren:  Prohibicións universais (asasinato, incesto)  Normas informais (comer coa man esquerda xa que nalgúns sitios esa man úsana para hixiene, comer porco, mirar fixamente aos ollos). Comportamentos rituais. Os ritos son actividades que teñen un sentido simbólico, consistentes en secuencias fixas de comportamento repetidas a través do tempo. Os comportamentos rituais tender ser públicos, elaborado, formais e cerimoniais, como os servizos relixiosos, as cerimonias matrimoniais, os procedementos legais nos tribunais, incluíndo os eventos deportivos. Toda organización ten ritos de iniciación, de integración, de motivación, de eliminación. Algunhas mais solemnes ca outras, máis complexas e cargadas de simbolismo. Todos eses ritos teñen como finalidade crear lealdade, obediencia, sentido da pertenza, afiliación de grupo. Clasificación dos ritos. Ritos obsesivos: Nestes ritos máis ou menos supersticiosos que parecen non ter obxecto aparente. Son ritos que dalgún modo haberá de practicar a persoa, sopena de profundos trastornos e frustracións. Pódense clasificar así como lanzar un chisco de sal aos catro puntos cardinais cando o sal foi derramada; facer a sinal da cruz ao comezo dunha competición deportiva, tocar madeira... Ritos de interacción: Cobren toda a ampla área dos ritos interpersoais. Constrúen a todo o que suxeito en presenza doutros vese obrigado a facer para comunicar adecuadamente: códigos de educación, precedencias, regras para a toma de contacto, etc. A través destes ritos instáuranse ante todo un respecto entre os individuos. Respectos prestado e recoñecido de forma que facilite o contacto e as respectivas fases situacións. Ritos instituídos. Ritos de paso: Celebran o movemento social dos individuos entrando ou saíndo dos grupos, marcan a transición dun modo de vida a outro, como:  O nacemento  A puberdade 44 Experiencia de aprendizaxe intercultural O choque cultural tamén se pode ver de maneira máis positiva como unha experiencia de aprendizaxe intercultural. Un conxunto de situación ou circunstancias relacionadas coa comunicación intercultural na que o individuo, como resultado das experiencias, toma coincidencia do seu propio crecemento, o aprendizaxe e o cambio: gañouse unha nova perspectiva de si mesmo e chegou a comprender a súa propia identidade. Ten lugar cando o individuo: 1. Examina o grado no que se ve influído pola súa propia cultura. 2. Entende os derivados valores culturais, actitudes e puntos de vista de outras persoas. Pidginization. Pidgin: Calquera forma de fala reducida e simplificada utilizada por persoas que falan diferentes linguas para poder comunicarse entre si. Xurde o contacto 2 linguas en situacións que requiren comunicación inmediata.  Inglés+linguas do extremo oriente  Holandés/francés/portugués/español/ Non se adquire como lingua materna. A lingua cumpre 3 funcións: comunicativa, integradora, e expresiva.  A través da función comunicativa, intercambiase información entre as persoas.  A función integradora serve para marcar a identidade dun termo da sociedade.  A función expresiva está deseñada para permitir a expresión de certas necesidades psicolóxicas. As linguas Pidgin son xeralmente restrinxidas para a primeira función (comunicación). É dicir, o seu propósito é simplemente para transmitir información. O papel do profesor. Os profesores poden xogar un papel terapeutico para axudar aos estudantes a moverse a través das etapas da aculturación. O alumno é axudado neste proceso polos mestres sensibles e perceptivos, que quizás pode pasar sen problemas a través da segunda etapa e na terceira etapa da aprendizaxe, cultura, e alá por aumentar as súas posibilidades de ter éxito tanto na segunda linguaxe e aprendizaxe dunha segunda cultura. É moi importante que os profesores permitan ao alumno introducirse nesta segunda etapa través da anomía, e non forzar unha derivación rápida da segunda etapa. Non debemos esperar que o estudante negue a ira, a frustración e a falta de vivenda que sinte. 45 Un profesor pode permitir ao alumno comprender a orixe da súa ira e frustración de expresar eses sentimentos e a forma gradual para saír desas profundidades a un persoal fronte de aprendizaxe. Distancia lingüística. Fenómeno lingüístico ou psicolingüístico (Ellis 1994) Percepción metalingüística da similitude e diferencias subxacentes entre L1 e LE: confirma a posibilidade de transferibilidade dunha determinada estrutura ou elemento lingüístico. Durante o proceso de transferencia lingüística. Dous factores clave: Percepción da natureza da LE (perceived transferabily):  Determina a transferibilidade das estruturas lingüísticas.  Varía en función da progresiva adquisición de coñece da L2. Distancia lingüística L1-L2. Eric Kellerman’s Prototypicality Theory. A transferencia da linguaxe é unha capacidade que está determinada por tres factores que interactúan entre si.  Prototipicidade: Percepción do alumno da especificidade de determinados elementos na súa propia lingua materna. 46  Psicotipoloxía: Percepción do alumno da distancia tipolóxica entre a L1 e a L2. O alumnos percibe que os dous idiomas son similares, que a percepción é en realidade máis influenciada no proceso de selección que o que a actual tipoloxía o é.  O dominio do alumno na L2. Transferencia. A transferencia non é en si un factor de predición de rendemento, pero é un dos determinantes deste, e a estrutura da L1 será tratada.  A linguaxe específica (non transferible a un determinado L2)  A linguaxe neutral (é dicir, transferible a un determinado L2) Sobre a base de percepción da distancia tipolóxica L1-L2, o alumno decide se:  Para o risco da transferencia dun lingüística que cree que é independente do idioma (por exemplo prototípico) e por tanto potencialmente transferible.  Para evitar calquera transferencia de L1. Rol da L1. A L1 “parece” orientar-controlar o desenvolvemento do novo proceso de aprendizaxe lingüística. Os novos coñecementos sométense a un estrito control ou revisión baixo os esquemas de funcionamento da L1. L1 constitúe un principal de coñecemento lingüístico fundamental que serve de guía, de marco de referencia. L1 constitúe unha experiencia previa de aprendizaxe lingüístico que orienta a construción da nova aprendizaxe. o Falsos cognados (false friends) o Cognados ou palabras afíns. A medida que a coñecemento lingüística da L2 aumenta, a dispoñibilidade da L1 diminúe. Inhibición proactiva: modo en que a aprendizaxe inicial obstaculiza ou inhibe novas aprendizaxe. o Predomina nas aulas (por ex. O uso da L1 fóra da clase de LE). Experiencia lingüística global. o Coñecemento relativo á L1. o Coñecemento lingüístico doutro. o Interlingua: Cando se cambian palabras sistematicamente ao aprender unha lingua. Comer-Comido, Roto-Rompido. 49  Entre os 6-8 anos teñen adquiridos practicamente todos os son da L1. Semántica:  Ao inicio da E. Primaria, o vocabulario produtivo é de 2.600 palabras, chegando a alcanzar entre 8.000 e 14.000.  Pola escolarización o vocabulario comprensivo chega a 50.000 palabras. O desenvolvemento léxico adopta unha dirección converxente/diverxente: o A produción: semántica converxente é o proceso de seleccionar unha única unidade de semántica a partir dunha serie de restricións lingüísticas (O contrario de alto e...). o A produción semántica diverxente é un proceso que permite producir unha gran variedade de palabras, frases e oracións sobre un tema determinado: Creatividade da lingua/fluidez verbal. A competencia léxica. É o coñecemento do vocabulario dunha lingua e a capacidade de empregalo, componse de elementos léxicos e elementos gramaticais. O elementos léxicos comprenden: o Expresións Fixas. (encantado de coñecelo) o Locucións idiomáticas. (quedouse de pedra) o Colocacións (cometer un crime) o Verbos con réxime preposicional 50 o Palabras illadas de clases abertas (substantivos, adxectivos adverbios) o Conxuntos léxicos pechados (dias da semana, medidas....) Os elementos gramaticais son clases de palabras pechadas: o Artigos o Cuantificadores o Demostrativos o Pronomes persoais o Pronomes relativos e adverbios o Posesivos o Preposicións o Verbos auxiliares o Conxuncións Para a capacidade de controlar o coñecemento de vocabulario e importante a aptitude de vocabulario e o dominio do vocabulario. Competencia gramatical. Pódese definir como o coñecemento dos recursos gramaticais dunha lingua e a capacidade de empregalos. Para a capacidade de controlar o coñecemento gramatical e importante a Corrección gramatical. A competencia semántica. Comprende a consciencia e o control da organización do significado co que conta o alumno: o Sinonimia/Antonimia o Hiponimia/Peronimia o Colocacións o Relacións da parte e do todo o Equivalencia na tradución. A competencia fonolóxica. Supón o coñecemento e a destreza na percepción e a produción: A composición fonética das palabras (estrutura silábica, a secuencia acentual das palabras, etc.) A fonética das oracións (prosodia): o Acento e ritmo das oracións. o Entoación. Para a capacidade de controlar o coñecemento fonolóxico e importante o Dominio da pronuncia: corrección e fluidez fonolóxica. 51 A competencia ortoépica. A capacidade de articular a pronuncia correcta partindo da forma escrita:  O coñecemento das convencións ortográficas.  A capacidade de consultar un dicionario e o coñecemento das convencións empregadas nos dicionarios para a representación da pronunciación.  O coñecemento da repercusión que as formas escritas, sobre todo, os signos de puntuación, teñen na expresión e na entoación  A capacidade de resolver a ambigüidade (palabras homónimas, ambigüidades sintácticas, etc.) en función do contexto. As competencias pragmáticas. Refírense ao coñecemento que ten o usuario dos principios segundo os que as mensaxes: 1. Se organizan, estrutura e ordenan (competencia discursiva) 2. Se empregan para realizar funcións comunicativas (competencia funcional) 3. Se secuencian segundo os esquemas de interacción e transacción (competencia comunicativa). A competencia discursiva. É a capacidade que posúe o usuario ou alumno de ordenar oracións en secuencias para producir fragmentos coherentes de lingua. Comprende o coñecemento da ordenación de oracións e a capacidade de controlar esa ordenación en función:  Da secuencia natural: Por exemplo, temporal, El caeu e eu pegueille, Eu pegueille e el caeu.  Das relacións causa-efecto: Os prezos soben, as persoas queren salarios mais elevados.  Da capacidade de estruturar e controlar a o discurso en función: Da organización temática, da coherencia e cohesión, do estilo e rexistro, do principio de cooperación. A competencia estratéxica. Serve para corrixir os fallos da comunicación mediante estratexias de tipo lingüístico como: Estratexias de reformulación: Dicir algo dun xeito diferente tanto mediante utilización de sinónimos, antónimos, definicións perífrases. Estratexias de elisión: Modificando a forma ou o contido para evitar os aspectos que non se coñecen ou non se saben expresar. Estratexias de solicitude: Preguntando ou pedindo axuda a outros, ou recorrendo ao dicionario. Estratexias de comunicación ou negociación: que son tentativas mutuas entre os interlocutores para poñerse de acordo sobre o significado en situacións nas que