Historia de la Edad Media: Libros y autores clave, Apuntes de Historia Contemporánea

¡Descarga Historia de la Edad Media: Libros y autores clave y más Apuntes en PDF de Historia Contemporánea solo en Docsity! TESTUINGURUA ❖ HISTORIALARIAK: ● Georges Duby: Erdi Aroko historia soziala idatziko du eta bere liburu ezagunenak hurrengo hauek dira: La época de las catedrales, Historia de las mujeres eta Arte y sociedad en la Edad Media. ● Jacques Le Goff: Erdi Aroko historia interdistiplinarrean arituko da, bere liburu ezagunenak hurrengo hauek dira: La civilización del occidenten medieval, Diccionario racionado del occidente medieval eta Tiempo, trabajo y cultura en el occidente medieval. ● Erwin Panofsky: Artearen historiarako metodo ikonologikoa garatuko du, bere liburuak hurrengo hauek dira: La arquitectura gótica y escolástica, Los primitivos flamencos eta Renacimiento en el arte occidental. ● Johan Huizinga: Historia kulturalaren inguruan arituko da, hauek dira bere liburu ezagunenak: El otoño de la Edad Media, Hombres e ideas eta Homo ludens. ● Umberto Eco: Semiotika eta estetika landuko du batez ere, bere liburu ezagunenak hauek dira: Arte y belleza en la estetica mediebal, El nombre de la rosa eta Historia de la belleza. ● Victor Niesto Alcaide: Bere liburu ezagunena La luz, simbolo y sistema visual da. ❖ ZER DA ERDI AROA: Erdi Aroa Antzinate klasiko eta Erranazimendu artean kokatzen den garaia dugu. Honek 1000 urteko luzapena izan du eta bi aldi desberdinetan banatzen da: - Goi Erdi Aroa: Erromatar inperioa amaitu zenetik 1000. urtera arte. - Behe Erdi Aroa: 1000. urtetik eta amaierako data desbedina da gunean kontuan izanik. Batzuek diote 1450. urtean eman zela Inprenta sortu zenean, beste batzuek 1453. urtean Konstantinoplaren konkista ematean eta ohikoena 1492. urtean Amerika aurkitzean. Hala ere, Erdi Aroari buruz konbentsionalismo asko sortu izan da, estereotipo asko hain zuzen ere. Hau Errenazimenduan Vasarik idatzitako liburua dela eta suertatu da, gotikoa batez ere baita erromanikoa kritikatzen duelarik. Bestetik, aipatu beharra dago Erdi Aroak antzinate klasikoarekin duen lotura, nahiz eta hauek kristautasuna oinarritzat duten mitologiaren inguruko gogetak egingo dituzte, beti ere ikuspuntu kristau batetik, baina honekiko interesa garatuko dute. Azken finean mitologia moralizatuko dute; gainera Karlomagnok Erromako inperio handia berreskuratu nahi zuen, hona hemen ere antzinatarekiko interesa. Behe Erdi Aroaren hasieran gehiago sakonduz aipatzeko da ere Milenialismoaren mitoa. 1000. urtean biztanleek apokalipsia emango zela uste zuten eta hinek beldur asko sortzea eragin zuen, hau horrela gertatu ez zela ikusitakoan berrikuntza ugari sortzen hasi ziren, garai berri bati hasiera emateko nahiarekin, hemen sortuko da erromanikoa. Hau Glaberren teoria dugu, baina egia esan ez da oso koherentea, beste historialari askoren ustez ez zegoen 1000.urtea, guk horrela deitzen diogu gaur egun denok dugulako egutegi bateratu bat, baina garai horretan gune desberdinetan egutegi guztiz ezberdinak izango zituzten. Beraz arte erromanikoa gizarte aldaketa baten ondrioz sortuko da baina honek ez dauka zerikusirik apokalipsi horrekin. ➢ KOKAPENA ETA LURRALDEAK: Oso banaketa konplexua daukagu garai hontakoa, dena erreinuz, konderriz, inperioz… osatzen da eta hauen barnean banaketa gehiago emango da ere. Arrazoi honegatik lurraldeak aldaketa ugari jasango ditu, mapa politiko nahiko desberdinak emango direlarik urteetan zehar. Aipatu beharra dago merkatal sareak zeudela askok pentsa dezaketelako Erdi Aroko mugimendua oso eskasa zela, baina hau ez zen horrela. ➢ GIZARTEA: Bi talde nagusi bereizten dira: 1. Pribilegiatuak: Jakina denez zergak ordaintzen ez dituztenak, aberatsenak eta lursail gehien dituzten biztanleak dira. Honen barruan orden hirarikikoan hurrengo hauek ditugu: Erregea, Noblezia eta Kleroa eta Erdi noblezia (zaldunak eta patrizioak). 2. Ez pribilegiatuak: Pribilegiatuen menpe zeuden, zergak ordaintzen zituzten eta haientzako lan egiten zuten askotan. Hurrengo hauek aurkitzen ditugu talde honetan: Erdiko taldea (artisautza nagusia, merkatari garrantzitsuak, soldaduak…), Talde apala (funtzionarioak, nekazariak…) eta txiroak. 3. Marginatuak: Ez zeuden ezta talde baten barnean, gizartetik kanpo uzten zituzten emagalduak, gaixoak, eskaleak… Gizartearen banaketa ere oso nabaria izango da eliza barneko kokapenean, atzean txiroak, aurrean aberatsak, goian Jainkoa. Hala ere, klaseen artean harremana ematen zen eta horri basailutza deritzogu. Aberastasuna garai honetan ez zen diru kantitateagatik neurtzen mendean Egipton, bizitza aszetikoa zein bakartua asmatu zuen mugimendu, hau desertura abiatuz eta han gizartetik at otoitz zein euren bizia Jainkoari ematera. Europan zehar aldiz, desertua izan ezean itsasoa zuten eta horren adibidea Irlandako irla txikietako mendietan zein aislatuta zeuden eremitak bizi izan ziren, Kristo imitatzeko asmoz. Euskal Herrian harrian induskatutako gelak egin zituzten: Korro, Pinedo, Lañu, Markinez, Faido… ➢ ORDEN BENEDIKTIARRA: Une batean, taldean bizitzea erabaki zuten komunitatea dugu Jainkoari otoitz egingo diote haien bizia esakiniz eta monjeak bihurtuz. VI. mendean San Benedikto Nursiakoa, San Benediktoren erregela edo komunitatean bizitzeko arauak ezarri zituen. Honetan, monje bakoitzak egin beharreko bat zeukan autogestioa bideratuz eta ora et labora-n oinarritzen ziren, otoitzaren bidez Jainkoarekiko zortasuna erakutsiz eta lanaren bidez bizitzeko zein Jainkoaren omenez egindakoa. Bizitza eredugarria bezala interpretatu zenez, monastegi gehiago egin zituzten. Adibidez, Karlomagnoren garaiko, VIII.mendeko Saint Gallen monasterioa, Europako handiena. Hone liburutegi oso handia dauka eta oraindik ere kontserbatzen da, X.mendeko komentuaren oinplano orijinalarekin: eliza, eraikuntza asko inguruan, escriptorium-a... (liburuak kopiatzeko tailerra) ➢ CLUNYTARREN ORDENA: Benediktarren ordeneko arauak gero eta ahulagoak zirenez erreforma bat planteatuko da ordena berri bat sortuz. Ordena honetan ere San Benedictok idatzitako araua jarraitzen zen (ora eta labora), baina zorrotzago. Horrez gain aldaketa nabarmenak gauzatu zituzten: monastegi handiagoak sortu, erromanikoa zabaldu zuten, motore ekonomikoa bilakatu, hezkuntzan ere garrantzia izango dute, liburutegiak eta jakintza biltzen zituzten artearekin bat. Gaur egun ere jarraitzen du orden honek eta janzkera hurrengo hau da: tunika beltza eta eskapulario beltza. Eraikuntza ezberdinak ditugu orden honetan: - Cluny I: zaharrena eta txikiena da. Eliza baten inguruan monjeen egoitzak antolatzen dira, pixka bat hurrutirago nekazariak ditugu lurrak lantzen. Honen arrakasta dela eta jende askok sartu nahi izan zuen. - Cluny II: hobekuntza artistiko eta teknikoak egiten dira honetan, horregatik arte historiarentzat garrantzitsua. Harrizko gangak egingo dira. - Cluny III: estilo erromanikoa sustatzen da. Oso garrantzitsua, baina ez da kontserbatzen, hau oso handia zen eta garrantzi ekonomiko handia zuen. Eliza Vitrubioren normen arabera eraikia izango da baina Frantziar iraultzan suntsituko dute ➢ ORDEN ZISTERTARRA: Roberto Molesmesekoa, 1089.urtean Clunytik ateratzen da Citeaux-era joan zen, monastegi berri bat sortzera. 1098an komunitate berri bezala onartu zituen Elizak, eta ordena zistertarra sortu zen. Hauek arauak modu zurrun batean jarraitzen zituzten. Hain zorrotzak ziren, ez zutela azpiko arroparik eramaten, oinutsik ibiltzen ziren… Clunyri kontra egiteko arropa aldatzen dute: tindatutako arropa lujo bat iruditzen zaie, beraz artilearen kolorekoak erabiltzen hasten dira tindatu gabekoak, zuriak. Baina eskapulario beltza, gaur egun ere horrela jarraitzen dute Zistertasren pentsalari edo ideologorik garrantzitsua: Bernardo Clairvauxkoa dugu. Beste araudi bat sortzen du 1119. urtean. Estetikari buruz hitzegiten du artearen kontra eginez, edertasuna txartzat hartzen du, fedetik hurruntzen gaituen kapritxo bat delarik, gorputzaren gozamenerako dena. Gainera, negoziotzat jotzen du, jendea erakartzeko eta dirua lortzeko estrategia politiko hutsa. Horregatik artea kendu behar dela dio. Elizak oso soilak dira honengatik, eta eskultura debekatzen du. Monastegietan eskultura bakarra egon zitekeen, aldare gaineko amabirgina da. Hauek dira aipaturiko parametro estetikoak: - Elizek oinplanta soila, gurutze latindarra eta transzeptoa, burualde karratua (kurba sentsuala iruditzen zitzaion), eliza txikiak, espazio biluziak soilak, kolorerik, musikarik gabekoak, argi funtzionalduna… Horrela banatzen dira orden honetako monastegiak: - Klaustroa: espazio komuna, karratua da; monastegiaren erdigunea. - Garbitegia: bainatzeko baina ez gorputz osoa. - Kapitulu gela: klaustroaren alde batean kokatzen da eta bertan bilerak egiten ziren. - Logelak: denak elkarrekin egiten zuten lo, baia debekatua zegoen gazteak gazteen alboan eta lagunak elkarren alboan lo egitea, tenazioak ekideiteko. - Komunak: nahiko teknologikoak, zuloa errekara zihoan zuzenean. - Calefactorium: goxo egoteko gela. - Jangela: bazkaltzeko gela, bitartean batek irakurtzen zuen eta, besteak isilik mantentzen ziren - Sukaldea. Monastegi hauetako elizetan, akustika hobetzen dute. Ez dute espazio mistiko bat behar, eraginkorra baizik. Ingenieritza lan batzuk egingo dituzte, anfora akustikoak sortuz. Akustikak soila, garbia, eraginkorra eta polifoniarik gabekoa izan behar du. Kantuak soilak, eta ulerterrazak izan behar direlako ez orain arteko polifoniak eder ulergaitzak. Anfora akustiko hauek ohiartzuna kentzen dute soinu garbiagoak helaraziz. Pulpitoan eta elizaren burualdearen inguruan egoten ziren. Elizako kokalekuaren arabera soinuaren kalitatea ezberdina zen, beraz klaseak bereizteko erabiltzen zen. ➢ FRANTZISKOTARRAK: Gotikoan sartzen gara jada eta indar ekonomikoa landa eremuetatik. monasterioetatik, hirietara pasatuko da. Liburutegiak, komentuak...sortzen dira. San Frantzisko Asisekoak sortuko du, aberatsa zen, hezkuntza bazeukan, intelektuala... Orden honetan hiru bote ziren beharrezkoak: kastitatea, pobrezia eta obedentzia. Hasieran ez ziren komunitatean biltzen, pobreak zirenez ezin zuten ondasunik eduki, beraz ez zituzten eraikinik. Eskean ibiltzen dira, jendeak emandakoa jaten. Helburua ebanjelioa predikatzea eta jendea laguntzea da Hirietan bizi ziren jende asko hirietara mugitu zelako, eta behar erlijiosoak hirietan zeudelako. Ockham adibidez dugu frantziskotarra Jantziari dagokionez, artilea landu gabe, artilekia, tunika marroia, gerrian soka 3 korapilorekin (hiru botoak), oinutsik edo sandakiekin ibiltzen ziren. Emakumeen adarra ere badute, San Frantzisko berak fundatua, klaratarrak (klarisak) ➢ DOMINGOTARRAK: Santo Domingo Guzmangoak 1216. urtean sortu zuen ordena. Hauen botoa obedientzia da eta helburua herejia desagertaraztea da; horrez gain, inkisizioa sortu zuten predikatzaileak ditugu. Izena dominis canis-etik dator. Aipagarriak dira hurrengo pentsalari domingotarrak: San Tomas Aquinokoa, San Alberto Handia, San Bizente Ferrer… Erdi pobreak ziren, baina elizak mantentzen zituen. Kataroek Frantzian zenbait komunitate sortu zituzten eta orduan Domingotarrek haien doktrina bertan bera uzteko bien liburuak botatzen zituzten sutara; elizako doktrina ez zen erreko benetazkoa baitzen eta kataroen dokrinak berriz, bai. Domingotarrek tunika zein eskapulario zuria eta esklabina zein zapata beltzak jantziko dituzte eta eskuan errosarioa eramango dute, hau Ama Birjinare otoitz nagusia egiteko balio baitu; Santo Domingori