¡Descarga Poesía de Juan Ramón Jiménez y más Apuntes en PDF de Literatura del Siglo XX solo en Docsity! LA NOVELA ELCArO
Ramón Pérez de Ayala
>
La novela fue escrita en. 1912, SA Munich, donde había ido para estudiar estética.
Troteras y danzaderas, del
Forma parte de la (srta juvenil Je Pérez de Ayala: Tinieblas en las cumbres (1907),
AMD. (La vida de un colegio de Jesuitas) (1910), La pata de la raposa (1912) y Troteras
y danzaderas (1913). (Según la cronología interna de la novela, esta última se situaría entre la
segunda y la tercera parte de La pata de la raposa.) Las cuatro reflejan distintas etapas de una
misma crisis de conciencia juvenil, la del protagonista, Alberto Díaz de Guzmán, trasunto del
autor, y a la vez una crónica de la “conciencia hispánica” a principios de siglo. De hecho,
Troteras es un retrato —un friso- de la realidad social y cultural de la España de principios de
siglo y, más concretamente, de la vida intelectual de España a finales del primer decenio del
siglo XX, Un proceso, pues, de conciencia individual que es también una indagación en la
conciencia española. La anécdota particular aparece en la novela convertida en categoría de
—finisecular en crisis. Estas novelas, naturalmente, tienen también un carácter autobiográfico,
puesto que este personaje es el portavoz de las ideas de Ayala.
* Actitud comprometida con los problemas sociales, Refleja la misma preocupación
por España que existía en el 98, pero con un carácter más europeísta y un-punto de vista más
AA
intelectual. Ahora la crisis espiritual. de abulia a y pesimismo ha sido superada, El protagonista
e a -
de estas novelas se rebela contra los viejos —Azorín, Baroja...-, a quienes acusa, entre otras
cosas, de haber secuestrado a Larra. La superación de la crisis llevará al protagonista a
convertirse en escritor, esto es, en “conciencia de la humanidad” y lo llevará hacia un
proyecto vital, en el que los deleites contemplativos se transforman en estimulos de la
voluntad. Ahora se trata de crear una literatura pedagógica,
Lo que hace falta es una educación estética. Despertar la conciencia del individuo,
La novela ha de transmitir la complejidad de la vida en toda su profundidad. La
búsqueda del sentido de la vida, Novela integral. Novela hecha de cultura,
Las novelas son, para Ayala “despertadores de la conciencia)!
A
Vércs ve ÁriA
Una de las novelas más significativas a este respecto es Belarmino Y X
Apolonio, (1921). En ella se afinan perfectamente lo ensayístico con lo
puramente novelesco. .
Ya desde el título la novela plantea un cierto dualismo o contraste. Se
trata de la oposición entre los dos protagonistas, Belarmino y Apolonio, los
dos zapateros en la ciudad de Pilares. (Oviedo): el primero con vocación de
filósofo y el segundo de autor dramático. Estos dos personajes representan
dos acitutdes ante la vida. Ésta contraposición entre las dos actitudes es el
tema central de la novela. Al final estas dos actitudes convergerán y se
unificarán .
Uno de los elementos más significativos de la novela es el capítulo
iegundo, que lleva por título “Rúa Ruera vista desde dos lados”. Se trata,
según Andrés Amorós, de un capítulo que se ha hecho famoso por ser el
ejmplo más acabado de perspectivismo: Se trata en concreto de la visión de
una calle de la ciudtl de Pilares¿en la que se ambientay la novela desde dos
puntos de vista opuestos, representados por dos personajes (Lirio y Lario)
que no volverán a parecer en la novela, Además de por la lección práctica de
perspectivismo,el cap ftulo es interesante porque Pérez de Ayala lo presenta
como un capitulo prescindibló del que el lector puede prescindir, si quiere,
en su lectura de la novela. De esta forma Pérez de Ayala inuestra su desdén
por el lector que está pendiente tan solo del argumento de la novela. De
hecho, debajo del título figura esta advertencia entre paréntesis: «el lector
impaciente de acontecimientos recorra con mirada ligera este capítulo que
no es sino el escenario donde se va a desarrollar la acción».
De esta manera, además, rompe Pérez de Ayala la historia cuando apenas
ha empezado a contarla, cuadno todavía no ha suscitado nuestro interés ni
ha creado figuras que nos parezcan vivas.
Pero lo más importante es qeA por medio de este capítulo, Pérez de Ayala
viene casi a identificar el arte de novelar con el de contemplar el mundo
desde, al menos, una doble perspectiva.
2
16
“OJSSaUBtL 19 US 2anaede ou «uaq EIOY» y
. . “ogro
El 3P Sapoj ke Soidi24514. otro) “$o911031 SOIQI| $0s 103 osiemd
AioSapand amb eb y ap 2042] PP UOPEJE DP AUT qa
“sotisas. oganbad un ;j y
. “upjezeduos eidord ns (somaus 91 10d
> HER] 0) >Anasop VILÁ ap 2919g Dnb. as PJoQaT e] 229 op
(AL:Opw pp PU suas) "esapo sta)
2035 OLI JE 205. 03 omg 90 BSYO 2p *iguuos EJ 0. 07
Ig 21p sab. 07 "euoua ap. 301. 3p.3Q3p t]eAy 3p Zo
: IAE Lo
FO EL
UQUOS3P “ey USIQ_EJOGY “a[gqrsmios gpunta [a pepipunjoxd
12 34 sab uo) sojo 'sop x2sod Ap esnga e “adopoj 70 efey
-U3A2 'Ounbzaur seur 235 1105 “BIQUOY [4 *,, YPA0U EJ das
apusiard eso) e130 ou onb Fis OSRAJUN 3431q Un 18015 y
AMD Estaca P.Endse sotour epro E sand “sasojp so] ap
BpIsurta: e[ 1ednso >p 03991388. ouaduro PP. 4, [erijaadns
UPISIA e] adopaj> ap aus. Ojos “q dO9p sa ou anb adopp
Bn ouos sa. .03s9" "adop9p. ouanbad un Ontoo sa eesipap,, |
00 la (Sojo $05.00). 21dua!s. O3UeJey uo
"OJ8112 7 'OpuOy jo ua. uoJesdpoozd SO] $9S0Jp so] oxad +!
“uo (3. 1P3pese uozaisinb “Isapre psados opunta PP 4
10d 'sadopp) s0”Í sofa un urjuai Ojos anbiod uE
-ladas: opunaz PP. urpaa sodopp sog—):z0n Y oíreorg"
“OAUA)- Un2p, pp: 0w0s Hans” A oy 4 3] 95.204
*[ anb-“epungos. Tu E qe DJUEITUY op anb
“VI2H “sapep3adú. sop 011311] ¿tprumid. e sea O
'EJIQUOSSp hb seA? ¿2390 PRy: e] Mqjasp y sep—
+WBQu3taJ9p 304 sour sojun] 3284 30D uoneyanad
Á trex8 Erdoxd. E] 102 “4e]qeg e. aduroz EIQUIOS EJ. Xx
: “en 190345! pyoad gi
¿QUEIEUIY UOP JUSa9x0. ap BO19dIO2UL EIQUUOS $] 1 o8:p
(pu rnods oyes tipadaxa e], 19 12595 -3p..e15n[1s E] E.O1ug
a SP JEU ap. otndan asa fa1UozE)
>P 2103pi3- OpuznBp: uy 20 9s Ju 2 30b “anad ap top
3991-UN OParfoqueos “ojpuy 3P. OJUBIearY nop ap 01j30d
2. P.3nf1á as. 'epuapuoy mu 2P PRO n ¡erqun qa us
“quozd [e 'opuend reg OJOSO]g-Á oxayedez *pruzopor)
PX0OU Lo pqUue opere, “Oi11g. Omunejog EjaJa Spuop
US “SENA SP Pepna eurzajon. 4 20507, Ántr e] op y El
AO
ALS
06
“vpueziodun as á “qipupsadd so|nijdes 50359 p 'Epeáy
3P zU9g ap tiqo $ un ELUIMSI € SOmudx> agoroid Pou]
COM3STBEI [a us pisa OL sIsaJUaJed ax7uo PPUSJ2Ape m5 q]
“(££z “Bed “soumkon Ownbeg) «ramodsiad 2Iqop eun “sou.j,
au je “apsap opunul 19 s0jdusquo) 3P [9 uo) IUJdauu Dp amp
o ES “odwan 2ambieno us 1euozud Edonb ; .
oustajodsiad 21qos amb seulfd sajuenauad 4 SBAJA Spur su
Sp eun eeÁy 3p 20197 souaoaijo 31Q0S» “OImaIde) 3182 93 ¿y
04 PRY e] 1Iquossp e 04 ejquiade > ost eioqy)
EP 6p
20] ef e eze os eruouatl e] ap pjpe sp Pp seolod
:309U] -SEADUIIO SUY 'SOUÓISPIO Ud “013q “mijdsa omsanu
SIMes Ogans [ep tJqoru ey anb us SBJOY Se[ Y soxoad
759 sosozodea $ns praqp] ua (ap vB ps une] 10113301
P1S30U $56 “peursezue] Á 32089 +*|¡quiu uendsez soueyued
SoJpAQuiur a soB31qo] SO] 3Y90U P] 13 puro) ISy 'pepralod
303 US soxpades >p erouer e “S212JHUE] SOJISOJ SO(BA
Á $304 sefera “Sjusurpuladsaur 'ozeJ ue Olex AP 'UEJUEA
a] >s “oyeque sp sau34gur se] Á sozaje $0] Opuspums
OP! Utg 3s 9puop ua “Bue ensanu >p ednsg eunde,
“erounu e] ap Ppitizop Á exñou *“Ppunzo1d euoz ed
sr (1D130D Dj abJjOJpI2p.D pa as apuop
QMDU3dsa 19 O4IS sa On anb opeudos 2352 9uoZy posa
MO9. DALQIDA sOPMBUD2UOsO 9p AJuanDodia: 201937 17)
su SOPE] SOP 9PS3P PISIA “EJaNY eny
11 OTMaJavs
me
fés como ver con un ojo, paseándolo por la superficie de
¿un plano, porque las imágenes son sucésivas en el tiem-
po, y no se fonden, ni superponen, ni, por tanto, ad-
i quieren profundidad, En cambio, la visión propia del
Í hombre, que es la visión diafenomenal **, como quiera
| que, por enfocar el objeto con cada ojo desde un lado,
llo penetra en ángulo y recibe dos imágenes laterales que
se confunden en una imagen central, es una visión en
profundidad "*. El novelista, en cuanto hombre, ve las
icosas estereoscópicamente, en profundidad; pero, en
Í cuanto artista, está desprovisto de medios con que repro-
ducir su visión. No puede pintar: únicamente puede des
cribir, enumerar. La misión de ver con mayor profan-
didad, delicadeza y emoción y enseñar a los otros a ver
de la propia suerte, le toca al pintor”. La maldición oti-
ginaria del novelista cífrase en que necesqriamente se
Éa de extender sobre sinmúmero de objetos. JEl pintor,
por el contrario, escoge un solo objeto, o, sI Tdma varios,
los agrupa en reducido espacio, los concentra y sensibi-
Tiza. El pintor, a la inversa del novelista, no se deja do-
minar por la vastedad del objeto "sino que lo domi-
na", Que sea el objeto vértice del ¿ngulo de visión del
píntor, y no el pintor vértice del ángulo de contempla-
ción del panorama, como lo es el novelista. El pintor que
pinta cuadros de más de dos '? metros cuadrados, es Ínexo-
rablemente un pintor superficial. La cuestión, para el pin-
tor de grandes dimensiones, es de concepto; de que se
dé cuenta que debe ser artísticamente superficial, o de
que sea. superficial e inartístico sin darse cuenta. Los
Ya Nótese la presencia de términos muy cultos, poco frecuen-
tes en novelas.
Ys Las metáforas ópticas son el medio de aludir a algo más
serio: la superficialidad o profundidad de la visión del mundo
que nos ofrece el novelista.
Ye Nu se olvide que Pérez de Ayala fue pintor, en su juven-
mud. (Últimamente, Fernández Avello ha descubierto algunas de
sus pinturas). Esta experiencia le sirve para la comparación con
la tarea del novelista.
17M: por el objeto.
ne ina dominarlo,
vo T; seis u ocho,
92
famosos pintores de frescos, así antiguos como modesnos,
dándose cuenta de esto, pintaron por largos planos '*”,
con tintas monótonas **, esquivando la sensación obvia
de volumen y_profundidad; fueron deliberadamente su:
perficiales Y
Yo interraimpo a la sombra locuaz, de voz de eunuco;
—En la iglesia vecina ha sonado el Angeles meridiano.
En una hora interrompiré mi trabajo. Si te escuchase,
jamás haría otra cosa que dejarme arrgetrar en el curso
acioso de la deleitación ** discutsiva.ÁDime, en resolu-
ción, cómo he de describir la Rúa Ruera, y que te plazca
la descripción. e
¿No describíéndola. Busca la visión diafenomenal.
Inhíbite en tu petsona de novelista, Haz que otras dos
personas la vean al propio tiempo, desde ángulos late-
rales contrapuestos. Recuerda si en alguna ocasión te
aconteció ser testigo presencial de cómo ese mismo objeto,
la Rúa Ruera, suscitó duplicidad de imágenes e impre-
siones en dos observadores de genio contradictorias y tú
ahora amalgama aquellas imágenes e impresione
—¡Recuerdo, recuerdo...! -—exclamo; pero yaÍla som-
bra del excelente don Amaranto se ha desvanecido, al
hombro el tenedor de peltre, emblema del ascetismo de
las casas de huéspedes,
—Sí; recuerdo que...
En tigor, ¿qué importa describir o pintar? ¿Qué im-
porta obtener una visión de dos o de tres dimensiones?
Lo importante es comunicarse, manifestarse, darse a en-
tender, siquiera sea por alusiones remotas, gestos mudos
y palabras volanderas '*, Mas, porque no me importune
nuevamente la silueta magistral e imperiosa del admira-
ble don Amaranto, me doblegaré esta vez a seguir su
pauta,
10 T; mediante largas superficies.
1 T; planas.
mu Afitmaciones imuy discutibles: Pétez de Ayala pudo ver en
Flotencia los frescos de Masaccio que contradicen todo esta
8 T: agudeza. :
ms Aclara: ón importante de Ayala, que no toda la crítica re-
cuerda suficientemente: más que la técnica perspectivística im-
porta, en definitiva, la comunicación con el lector.
93
ADOS
6
“DEJO
rompas, ¿Y
jon ¿L em
Alqhiog ¿Y q
Pm a a
“(05 "8yd) y ur
a E A o TR
———
S0I91 1 Sab eyed spur ep usas amp Á teanoa]o)
T E 9
Mya L vidozd Peprpuy 9p tana) saras So] Á o
30 ein8n os 303010 PA "59108 30107 [> 90b ved ojos
Uso sab ouIs "nds 1 Oran pad 4 uo
“PAUSE ap. feos UIT pun Ua¡drama ou Solqy soy anb
0815 4vq un juppezzaqu 971 SUENE OSOULNY
> amb 9 ruonq >p vindsip 4 opundos p 850 lod p
280. ¡USOÍNIIA Sp “OPUBIIOH ,. DAA Un A o3uJjode oq
aer a 2009 oruad [9 USát> oypna PÁ 08079
P “004 Pp oOpmes usrar 'erdoJomOS »p Oprian osos
508 Un Á pom O2Rotwra ua muy -OPapTOdE o] -“op
“R0038) or “oampea oy FORSe 50 “salga ap SIPIDO IA
SO $O1J0 Á s0u[) "sono SO] ouó) soun so] ou, SIE
Su 4 topadss ers PI 9P SPRs2q s7os sOzpni> X'so8oJp
“Y SOp Á sazoxud so] “OPnusop Ju opensow su 3a1—
"ar PPEs90
Pasan esto eponbe sa AJUTUOLSp A son ay are
“Ejaeiard ars 404 au oy “epa ap axunida um uo? ab au
“gq "BHORIPenLO) s> anbiod “epra puan £ PSOULaY sa
LO tasg “opta e] sa anb *UONIPEILOS op PBpIsaD04
359 ap sÑpuanus 91usls sey as amb UPIpata ej uo Sojquun
59 qOS “are ap sey VJABPOJ spur 4 “1quoy [SP sE1qo ser
“01d uo) 4 COST PRA py aqu Pp=seráiqos £ +.
1Og [ap se¡ oguod VZJEIMIEN E ap o 5 a
"31q HO
PP vaqo ss ojopup3 "| anbiod “upinqu p ajopues "
SIAAG PAMEN E] 3p a1qo cun so. PIBUO Ej Á “emuis>
[E ereqo ej 5313334 "UOROIPeuo) u9 OPJBO. SEpY—
cmioajd sofa ap ofpequa Jo 9mb Y q
"POPfIASOS u0S 7 y
“(gs 89d “spy «uono3p> ugmnjos eun Jubs sp ds puna
[e £ —appáy 9p sepaoU sertrad su] 9p eIstuoBelord— apuro,
3 28Q[ auqry e esustose amb ojorguo a sq “eppabe ap Duo
49 10d 22quioy qu usuad sab “SY [pp sormprred so] á vea]
CSDIEN PL 9P SOLWpravd so] 23109 BISISAONUO) 51 2p BpeñopeJp
DOISISA bl Om 65 0% “omd | “omr] sn 4 "ousrreousdsa O]
9S9m 19 Copie] OIpag ar 1] opusjdi Pp. OpIsnosIp IR py
“(0TZ 29d “oraabag) «on
PIP BInjaars> ap vjaaou “e1qo 3] Spol Bpammpom zas e sa amb
NOS GuO [a 10199] [0 Up» OROT Á Gur] 2m49 OO 78 se
“(6p "37d) Inbs bp 35 gu anb ox04
Jmbo sarayasa Un 1109 “S0p SOL :s24Dp.f US “sore] Un Á “osodos 1
3p ejd 77 us osarede amb our] Un pasar DIJOS BES cy
39) DUSa1 Ja 90b spur S1J91aJp aus Ejea van -2oared 181
anb o “opansqu A osoprudeo ay uo Jou Ofisueny “0za]
ATEN P] Uy “PASTO UE] [9 30D EraD]s], op OJIPLDLI Un
spur ozRupo “sesade 901 Ts Á “upangu un amb Ejopuga eun
Sur vI504 Sp] "ezojórmen e 2p sep 9nb 91quiog [Pp sezqo
SU[ spa User au ab opuodsas 21 "opuaur Pp sao]
$291] P[ Y OjuBnO US A “ajuo ep 10d aqns anb BEUnego
ES9 3p sayuezidied sex318 9p Á spppeSurdsas zxreu B| 013
1d “emajsa BUN Sp “s0Jeg ap JOUIIpaL US “ZA60 6] e onb
Opuodsax at “sod2118 so] ap eza[poq E E 01dta) U—Á
coalp] sa anbiod “azpnd “oso
194 s3 OPunul [q ¿EoIÑO] +] 2p ouy Á OSO[nIBA spur
opsifasar fa 113 829[19q Uy uajnb exvd “oda un uorurdo
1S2 3P UP POP)? ¿*"osotlIay O so Opinsqu o—
"eSQUJAY $9 052 J0G—
¡epansqu
487 a[peo ¿Gl :—oIpruy yy OPLIquSOP 01598 un opuap
Un“, OHBT O31110— ¡a[quuoy un ape OY
¡USOULISY Spur a[[E3 ¿npi—
“OLISUISIMUS Ap SOUBULSPO SarsÓnduoasap opuardby
“Ol1p OL3t7 “e13ng egg e] so epejepos Á Pogrus spuz appea
EÁRO 'popap e( ap eo axed o “sipodgz39 6] 3 188371 [y
“ná ouro> aurdulose so7 “y OubEaamadsa anb ejnap [9
taza anb 0] 9s Ou amb (,,, 01187 0xpag “10jud “ot1rp uen/
SOPEpeur soByure sI >qan a] IuISta E MOJSTUJA “sae [Ig
BuEJOJSA Á 231 v] US oÁ Opuarara “anb OpIaM33y