Akta podatku gruntowego pruskich urzędów katastralnych ..., Egzaminy z Historia

Pobierz Akta podatku gruntowego pruskich urzędów katastralnych ... i więcej Egzaminy w PDF z Historia tylko na Docsity! STUDIA HISTORICA GEDANENSIA TOM VI (2015) Tomasz Rembalski (Instytut Historii, Uniwersytet Gdański) Akta podatku gruntowego pruskich urzędów katastralnych jako źródło do badań struktury społeczno ‑majątkowej drobnej szlachty kaszubskiej w Prusach Zachodnich (1861–1872)1 I Źródła pochodzenia fiskalnego dla niemal wszystkich epok dziejowych od lat cieszą się dużym zainteresowaniem wśród historyków, ze względu na ich ogrom‑ ną wartość poznawczą2. Nietrudno zauważyć, iż w przypadku Pomorza Nadwiś‑ lańskiego z większym zainteresowaniem jak dotąd spotkał się jedynie kataster kontrybucyjny (zwany również fryderycjańskim) z lat 1772/1773 dla utworzonej po pierwszym rozbiorze Polski prowincji Prusy Zachodnie (Westpreußen)3. Stosunkowo licznie zachowane XIX ‑wieczne źródła podatkowe dla ziem pol‑ skich zaboru pruskiego (zwłaszcza Pomorza Nadwiślańskiego) nie zetknę‑ ły się jak dotąd, poza kilkoma wyjątkami, z większym zainteresowaniem ze strony badaczy. Z kolei dla ziem zaboru rosyjskiego i austriackiego powstało 1 Artykuł powstał w ramach międzynarodowego projektu Od szlachty do ziemiaństwa. Ge‑ neza i trwanie na obszarach niejednolitych etnicznie dawnej Rzeczpospolitej, finansowanego przez Narodowy Program Rozwoju Humanistyki przy Zarządzie Głównym Polskiego Towarzystwa His‑ torycznego w Warszawie (PTH 50 NPRH 0156 FNiTP H 1280 2011). 2 Witold Kula, „Stan i potrzeby badań nad demografią historyczną dawnej Polski”, Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych 13 (1951): 23–106; Artur Eisenbach, „Struktura społeczna Królestwa w świetle schematów fiskalnych”, w Społeczeństwo Królestwa Polskiego. Studia o uwar‑ stwieniu i ruchliwości społecznej, red. Witold Kula (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1965), 24. 3 Ważniejsze publikacje na ten temat przedstawia: Dariusz Łukasiewicz, „Kataster frydery‑ cjański dla Prus Zachodnich z 1772/73”, w Pomorze – Brandenburgia – Prusy (państwo i społeczeń‑ stwo). Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Bogdanowi Wachowiakowi z okazji 70 ‑lecia uro‑ dzin i 50 ‑lecia pracy naukowej, red. Włodzimierz Stępiński, Zygmunt Szultka (Szczecin: AMP Paweł Majewski, 1999), 99–118. ZH_Gdansk_6.indd 82 2015‑11‑20 10:01:28 83AKTA PODATKU GRUNTOWEGO PRUSKICH URZĘDÓW KATASTRALNYCH… sporo prac, dla których podstawą do rozwiązywania problematyki struktury społeczno ‑majątkowej były źródła skarbowe4. Znajduje to odzwierciedlenie choćby w haśle „kataster”, zamieszczonym w Encyklopedii historii gospodarczej Polski. Oprócz wyjaśnienia pojęcia kataster, czyli że jest to „urzędowy spis nie‑ ruchomości z wykazem dochodów, sporządzany w celach podatkowych”, hasło najdokładniej omawia kataster w zaborze austriackim. O ziemiach polskich pod zaborem pruskim napisano jedynie, iż zostały one objęte katastrem „stop‑ niowo od schyłku XVIII w., [a] szczegółowe katastralne pomiary gruntów prze‑ prowadzono dopiero od 1861, gdy sporządzono je w całym państwie pruskim”. Autorka hasła dodała jednocześnie, co jest tu istotne, że: „Akta katastralne sta‑ nowią cenne źródło do historii wsi, zwłaszcza struktury własności”5. II Urzędy katastralne w zaborze pruskim zostały powołane do życia Usta‑ wą z 21 maja 1861 r. o odmiennym uregulowaniu podatku gruntowego6 (Gesetz vom 21. Mai 1861, betreffend die anderweite Regelung der Grundsteuer7). W myśl § 1 oddzielono od siebie podatek gruntowy od podatku budynkowego. Posta‑ nowienia ustawy, zgodnie z § 11, działały dopiero od 1 stycznia 1865 r.8, gdyż do tego czasu nowo powołane urzędy musiały się należycie przygotować, zbiera‑ jąc dokumentację pomiarowo ‑ewidencyjną i szacunkową, która miała stanowić podstawę do rozpoczęcia administracji katastralnej. Początkowo urzędy zbierały dokumentację kartograficzną i inne materiały obcego pochodzenia, sporządzo‑ ne wcześniej na potrzeby różnych zleceniodawców9. Zadaniem urzędów kata‑ stralnych było dokonywanie pomiarów gruntowych i obliczanie średniego fak‑ tycznego z nich dochodu (Reinertrag) w celu oszacowania podatku gruntowego i budynkowego10. 4 Tytułem przykładu: Eisenbach, „Struktura społeczna Królestwa”, 22–64; Tomasz J. Filozof, „Ga‑ licyjski kataster podatkowy jako źródło do badania struktury społecznej wsi”, Zeszyty Naukowe UJ. Prace Historyczne, 132 (2005): 109–123; Alicja Falniowska ‑Gradowska, Franciszek Leśniak, Struktura własno‑ ści ziemskiej i użytkowania gruntów w Galicji w cyrkułach rzeszowskim, sanockim i tarnowskim w świet‑ le katastru józefińskiego (1785–1887). (Toruń: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2009). Dla prowadzo‑ nych przez autora niniejszego artykułu badań, duże znaczenie posiada praca: Krzysztof Ślusarek, Drobna szlachta w Galicji 1772–1848 (Kraków: Wydawnictwo „Księgarnia Akademicka”, 1994). 5 Barbara Grochulska, „Kataster”, w Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, [t. I] (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1981), 304. 6 Grzegorz Roczek, „Akta urzędów katastralnych w zasobie archiwum inowrocławskiego”, Archeion 84 (1988): 71; Janusz Andrzejewski, Andrzej Krygier, Waldemar Sztukiewicz, „Kataster gruntowy w Wielkopolsce – historia i teraźniejszość”, Przegląd Geodezyjny 11 (1995): 17. 7 Gesetz ‑Sammlung für die Königlich Preußischen Staaten. 1806 bis 1880 incl. Chronologische Zu‑ sammenstellung […], Bd. III. 1855 bis 1866 (Berlin: Carl Heymann’s Verlag, 1881), 149–179. 8 Gesetz ‑Sammlung […] 1855–1866, 149–150. 9 Roczek, „Akta urzędów katastralnych”, 71–72. 10 Max Bär, Die Behördenverfassung in Westpreußen seit der Ordenszeit (Danzig: Verlag und Druck von A.W. Kafemann G.m.b.H., 1912), 261. ZH_Gdansk_6.indd 83 2015‑11‑20 10:01:28 86 TOMASZ REMBALSKI l.p. Nazwa dóbr szla‑ checkich z podzie‑ loną własnością (wg danych z 1806 r.) Powiat według podziału admini‑ stracyjnego z lat 1818–1887 Akta regulacyjne (separacyjne) rejestry boni‑ tacyjne (sprzed 1862 r.) Akta katastral‑ ne (pomiarowo‑ ‑szacunkowe) z lat 1862–1865 3. Łężyce wejherowski + – 4. Milwino wejherowski + – 5. Niepoczołowice wejherowski + – 6. Pobłocie wejherowski – – 7. Robakowo wejherowski + – 8. Strzebielino wejherowski + – 9. Tępcz wejherowski + – 10. Wiczlino wejherowski + – 11. Zelewo wejherowski + – 12. Borek i Borowy Las kartuski + + 13. Borucino kartuski + + 14. Borzestowo i Borzestowska Huta kartuski + + 15. Bukowa Góra kartuski + + 16. Częstkowo kartuski + + 17. Gostomie kartuski + + 18. Grabowo Parchowskie kartuski + + 19. Kożyczkowo kartuski + + 20. Mściszewice kartuski + + 21. Pałubice kartuski + + 22. Pierszczewo kartuski + + 23. Podjazy kartuski + + 24. Puzdrowo kartuski + + 25. Węsiory kartuski + + 26. Żukówko kartuski + + 27. Żuromino kartuski + + 28. Piechowice kościerski + + 29. Płachty kościerski + + 30. Sobącz kościerski + + 31. Stawiska kościerski – + ZH_Gdansk_6.indd 86 2015‑11‑20 10:01:29 87AKTA PODATKU GRUNTOWEGO PRUSKICH URZĘDÓW KATASTRALNYCH… 32. Wiec Nowy kościerski – + 33. Chełmy Małe chojnicki + +* 34. Czapiewice chojnicki – – 35. Czarnowo chojnicki – –* 36. Gliśno Małe chojnicki + + 37. Główczewice chojnicki – + 38. Orlik chojnicki – +* 39. Osowo chojnicki – +* 40. Wysoka Zaborska chojnicki + +* 41. Borzyszkowy człuchowski + – 42. Brzeźno Szlacheckie człuchowski – – 43. Czarnoszyce człuchowski – – 44. Gliśno Wielkie człuchowski – + 45. Gockowy człuchowski – – 46. Kiedrowice człuchowski – – 47. Lipnica człuchowski – + 48. Łąkie człuchowski + + 49. Ostrowite człuchowski – + 50. Prądzona człuchowski – + 51. Przechlewo człuchowski – – – brak akt + akta istnieją * Zachowany spis podatku gruntowego (Grundsteuerheberolle) z 1865 r., z wykazem jego wymiaru i na‑ zwisk wszystkich właścicieli ‑podatników. Źródło: Opracowanie na podstawie objętej kwerendą zachowanej dokumentacji lub inwentarzy archi‑ walnych akt urzędów katastralnych. W niniejszym szkicu nie zostanie podjęta wnikliwa analiza systemów podat‑ kowych obowiązujących w tzw. prowincjach wschodnich hohenzollernowskich Prus, ani pełna charakterystyka zachowanych źródeł pochodzenia fiskalne‑ go. Jego celem jest zwrócenie uwagi na konkretną przydatność badawczą, czyli strukturę społeczno ‑majątkową drobnej szlachty kaszubskiej. Podstawę stano‑ wią tu akta dotyczące podatku gruntowego, tworzone przez urzędy katastralne w latach 1861–1872, a więc w fazie ich organizowania i początkowego funkcjo‑ nowania, co zaowocowało zachowaniem najciekawszego poznawczo materiału15. 15 W przypadku akt dotyczących podatku gruntowego przyjęto, iż kwerenda w materiale wchodzącym w skład zespołów archiwalnych o nazwie Urząd Katastralny, nie będzie wykraczać ZH_Gdansk_6.indd 87 2015‑11‑20 10:01:29 88 TOMASZ REMBALSKI Analiza obejmuje trzy powiaty Prowincji Prusy Zachodnie, mianowicie: człu‑ chowski, chojnicki i kartuski, co umotywowane jest w miarę dobrym ich roz‑ poznaniem16. Pominięte zostały bardzo interesujące akta katastralne dotyczące podatku budynkowego (zwanego również „domowym”17) z tego względu, iż w polskich archiwach zachowały się one wyłącznie dla „zachodniopruskich” wsi drobno‑ szlacheckich z powiatu człuchowskiego18. Warto jednak podkreślić, iż mają one dużą wartość historyczną. Dla obrębów tego powiatu zachowały się dwa wyka‑ zy oszacowania (Veranlagungsnachweisung) podatku budynkowego z grud‑ nia 1862 r. W wykazach tych zwracają uwagę cenne informacje o typach, kon‑ strukcji i stanie budynków w poszczególnych zagrodach. Ponadto przy każdym właścicielu nieruchomości podano wielkość posiadanego areału ziemi (suma‑ rycznie), więc jest to niewątpliwie cenny materiał do badań struktury mająt‑ kowej we wsiach powiatu człuchowskiego. Warto wspomnieć, iż te jednostki archiwalne na oryginalnych okładkach mają nalepki z napisem: „Kreis Schlo‑ chau. Kataster Amt Konitz”, co mogłoby świadczyć o tym, iż w początkowym okresie powiat człuchowski podlegał urzędowi katastralnemu w Chojnicach19. poza 1872 r. Autor artykułu przygotowuje monografię pt. Własność drobnoszlachecka na Kaszubach w Prowincji Prusy Zachodnie w latach 1772–1872. Rozmieszczenie i struktura. Omawiane akta urzę‑ dów katastralnych mają stanowić podstawowy materiał do opracowania najmłodszego dla pracy przekroju struktury własnościowej w kaszubskich wsiach drobnoszlacheckich. 16 Archiwum Państwowe w Bydgoszczy (APB), Urząd Katastralny w Chojnicach (UKCh), nr 2263, do którego po 1920 r. zostały włączone akta podatku gruntowego z części powiatu człu‑ chowskiego (Gochy), przyznanego mocą traktatu wersalskiego Polsce oraz Archiwum Państwowe w Gdańsku (APG), Urząd Katastralny w Kartuzach (UKK), nr 114. Z podobnych przyczyn, jak w przypadku kaszubskich Gochów, przy czym w odwrotnym kierunku, w 1920 r. oderwano od po‑ wiatu kartuskiego szlachecką wieś Żukówko i przyłączono ją do powiatu bytowskiego, znajdujące‑ go się do 1945 r. w granicach Niemiec. Z tego powodu akta katastralne dla tej wsi, mimo iż noszą cechy Urzędu Katastralnego w Kartuzach (Katasteramt Karthaus), znajdują się obecnie w Archi‑ wum Państwowym w Koszalinie Oddział w Słupsku (APS), w zespole Urząd Katastralny w Bytowie, nr 80, sygn. 809–813. Przedłużający się remont budynku APG nie pozwolił na przebadanie zachowanych akt urzę‑ dów katastralnych w Kościerzynie (nr 111) – liczącego 1000 j.a. i w Wejherowie (nr 118) – obej‑ mującego jedynie 427 j.a. [Biernat, Archiwum Państwowe w Gdańsku, 222, 224]. Jednakowoż po‑ bieżna analiza inwentarzy archiwalnych nie daje nadziei na dokonanie spektakularnych odkryć w tychże zespołach. W aktach kościerskich dominują akta z drugiej połowy XIX i początku XX w. Dokumentacja dotycząca oszacowania podatku gruntowego w latach 1862–1864 zachowała się dla: Płacht (nr 648), Starego Wiecu (nr 675), Piechowic (nr 709), Stawisk (nr 761) oraz Sobącza (nr 772). Brakuje recesów separacyjnych i regulacyjnych dla Stawisk i Nowego Wieca. W przypad‑ ku powiatu wejherowskiego nie zachowały się akta z lat 1862–1865. 17 Przykładowo zob. Bolesław Koskowski, Polityka gminna (Warszawa: Nakład Gebethnera i Wolffa; Kraków: G. Gebethner i Spółka, 1907), 127. 18 APS, Urząd Katastralny w Człuchowie (UKCz), nr 747. 19 APS, UKCz, nr 747, sygn. 813, 814. ZH_Gdansk_6.indd 88 2015‑11‑20 10:01:29 91AKTA PODATKU GRUNTOWEGO PRUSKICH URZĘDÓW KATASTRALNYCH… był to przykładowo majątek gburski (Bauerngut), zagrodniczy (Kossäthengut), czy jakakolwiek parcela chałupnicza (Gärtnerstelle, Häuslerstelle etc.). W ostat‑ nim czwartym punkcie znalazło się polecenie, aby osoba sporządzająca wykaz podpisała go, poprzedzając następującą formułą: „daß die darin enthaltenen Angaben nach bestem Wissen und Gewissen gemacht sein” (czyli, „że zawarte w nim informacje są wykonane z moją najlepszą wiedzą i przekonaniem”). I rze‑ czywiście, pod sporządzonym 21 września 1864 r. wykazem, za całe szlacheckie dominium podpisał się w ten sposób Friedrich Haack –jedyny posiadacz „pełne‑ go” majątku rycerskiego w Borku. Jednakże w formularzu tym nie przewidziano miejsca na podanie powierzchni posiadanych gruntów. W szczegółach przedsta‑ wia to aneks nr 2, z którego analizy wynika, iż w obu miejscowościach był jeden majątek rycerski (Rittergut), 8 cząstkowych dóbr rycerskich (Rittergutsantheil) oraz 20 gburskich dóbr rentowych (Rentenbauergut). Następnie w tym samym poszycie umieszczono wykaz – również sporządzo‑ ny 21 września 1864 r. – posiadanych parcel przez poszczególnych właścicieli (Verzeichniß der Besitzstücke im Gemeinde und selbstständige Gutsbezirk Bor‑ rek und Borrowilas24), gdzie znalazły się informacje o numerach separacyjnych gospodarstw oraz zestawienie numerów parcel z planu obrębu (Gemarkungs‑ karte), ale bez podania ich powierzchni. W odróżnieniu od poprzedniego wyka‑ zu różnił się tym, iż prócz właścicieli gruntowych, odnotowywał także parcele wspólne (np. jeziora) lub gminne (np. szkoła). Po obu imiennych wykazach, do poszytu wpisano jeszcze wyniki dodatko‑ wych pomiarów (Nachtrag ‑Vermessung), wyjaśnienie różnic między rejestrem oszacowań itp. a księgą parcel (Erläuterung der Unterscheide zwischen dem Ein‑ schätzungregister u.s.w. und dem Flurbuch) oraz zestawienie klas [bonitacyjnych] i obliczenie czystego dochodu do księgi parcel (Zusammenstellung der Klassen und Berechnung des Reinertrages zum Flurbuch)25. Nie posiadają one jednak zestawienia nazwisk podatników. Trzeci poszyt dla Borka i Borowego Lasu z lat 1866–1901 nie ma oryginal‑ nej karty tytułowej, lecz na podstawie analizy zawartości i porównania z aktami innych obrębów katastralnych, można przyjąć, iż są to akta dotyczące negocjacji w sprawie kontynuacji w księgach podatku gruntowego i planach (Acta betreffen die Verhandlungen über die Fortschreibung der Grundsteuerbücher und Karten)26. Tak jak podano w przytoczonej literaturze, ten typ akt w zasadzie nie zawiera peł‑ nych wykazów właścicieli gruntów w danej wsi, a jedynie odnotowuje te własności, w których zaszły jakiekolwiek zmiany. Tym samym można, i należy, sięgać do nich 24 W późniejszym czasie skreślono ołówkiem część tytułu „und selbstständige Gutsbezirk”, podważając szlachecki status tej miejscowości. 25 APG, UKK, nr 114, sygn. 103, Grundsteuer ‑Veranlagung. […] Gemarkung Borreck, No 14. Verhandlungen über die Vermessung, Einschätzung etc., b.p. 26 APG, UKK, nr 114, sygn. 104; APG, UKK, nr 114, sygn. 127, Acta betreffen die Verhandlun‑ gen über die Fortschreibung der Grundsteuerbücher und Karten des Gemeindebezirks Borruczyn. ZH_Gdansk_6.indd 91 2015‑11‑20 10:01:29 92 TOMASZ REMBALSKI jedynie w przypadku badania dziejów poszczególnych gospodarstw (rodzin). Dla określania struktury własnościowej wsi akta te nie mają większej wartości. Zespół archiwalny Urzędu Katastralnego w Chojnicach zachował 821 jedno‑ stek archiwalnych27, lecz w odróżnieniu od kartuskiego, jego akta są w znacznym stopniu zdekompletowane, zwłaszcza w odniesieniu do wsi drobnoszlacheckich. Akta oszacowania podatku gruntowego (1862–1864) zachowały się dla 6 z 8 wsi drobnoszlacheckich: Małego Gliśna, Główczewic, Małych Chełmów, Orlika, Osowa i Wysokiej Zaborskiej28. W przypadku Główczewic (aneks nr 3), mimo iż nie wymagał tego formu‑ larz, przy każdym właścicielu wpisano areał posiadanych gruntów. Charakte‑ rystyczne, że ziemię tylko jednego posiadacza zakwalifikowano jako majątek rycerski. Był nim Józef Bruski, właściciel 1200 M, i co ciekawe nieszlachcic, lecz potomek lemanów z nieodległych Brus. Pozostałych 10 posiadaczy (Besitzer), z których przynajmniej 6 mogło wykazać szlacheckich przodków29, nie zostało zakwalifikowanych przez urzędników do cząstkowych posiadaczy dóbr rycer‑ skich, lecz właścicieli majątków gburskich (Bauergut). W tej grupie przeciętny nadział ziemi wynosił nieco ponad 173 M, przy czym najmniej ziemi posiadał Stanisław Koliński (52 M), najwięcej Jan Kiedrowski (442 M), zaś Jan Rekow‑ ski i Franciszek Langowski wspólnie uprawiali 292 M. Ponadto zamieszkiwało w niej 9 chałupników (Käthner) posiadających gospodarstwa chałupnicze (Käth‑ nergut, Häuslerstelle) oraz jeden zagrodnik (Kosat) władający gospodarstwem zagrodniczym o powierzchni 27 M. Gospodarstwa chałupnicze obejmowały od 1∕4 do 53 M. Uderzający w tym wykazie jest fakt, iż powierzchnia posiadanej ziemi nie zawsze przekładała się na jej kwalifikację. Granica między gburstwem a własnością chałupniczą była bardzo nieostra. W chojnickim urzędzie katastralnym recesy separacyjne istnieją tylko dla trzech wsi: Małego Gliśna, Wysokiej Zaborskiej oraz Małych Chełmów30. Ponadto znalazły się tam wykazy zmian zatytułowane Supplement ‑Akten. Na pierwszych kartach tych akt zamieszczono wypisy ze spisu podatku gruntowego (Grundsteu‑ erheberolle) i budynkowego (Gebäudeheberolle) z wykazem wszystkich właści‑ cieli opłacających podatek (z ich wymiarem) w poszczególnych wsiach, to jest: Małych Chełmów, Orlika, Wysokiej Zaborskiej, Osowa i Czarnowa31. Wykaz podatkowy dla Czarnowa (aneks nr 4) nie ma wyszczególnienia ilości opodatkowanej ziemi, lecz jedynie wymiar podatku. Strukturę majątkową można w tym wypadku określić wyłącznie na podstawie wysokości podatku. We wsi w tym czasie było 14 posiadaczy majątków cząstkowych (Gutsantheilsbesitzer), z których 27 Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych (NDAP). Bazy danych [online], dostęp: [15.01.2015] http://baza.archiwa.gov.pl/sezam/sezam.php?l=pl&mode=show&zespoly_id=8081. 28 APB, UKCh, nr 2263, sygn. 334, 337, 423, 474, 477–478, 574. 29 Nie obdarzono ich szlachecką partykułą „von”. 30 APB, UKCh, nr 2263, sygn. 829, 839, 842. 31 APB, UKCh, nr 2263, sygn. 41, 173, 228, 270, 318. ZH_Gdansk_6.indd 92 2015‑11‑20 10:01:29 93AKTA PODATKU GRUNTOWEGO PRUSKICH URZĘDÓW KATASTRALNYCH… jedynie u połowy przed nazwiskiem widniał szlachecki predykat „von”, co ozna‑ czało, iż druga połowa wywodziła się z rodzin nieszlacheckiego pochodzenia. Przy czym to właśnie owi posiadacze cząstkowych dóbr rycerskich nieszlachec‑ kiego pochodzenia (Paweł Karnowski i Józef Bruski) płacili najwyższe podatki, co oznacza, iż posiadali najwięcej ziemi w Czarnowie. We wsi znajdowało się także 7 gospodarstw chałupniczych (Käthner), z których dwa posiadały osoby o szlacheckich nazwiskach (Józef Lipiński i Szymon Czarnowski). Do katastru chojnickiego zostały również wciągnięte akta wsi wyłączonych po 1920 r. z powiatu człuchowskiego32. Akta oszacowania wymiaru podatku z lat 1863–1865 posiada zaledwie 5 z 11 wsi: Wielkie Gliśno z jeziorem, Lipnica, Łąkie, Ostrowite i Prądzona33. Przydatność tych akt do badań przedstawiono na przykładzie „Wyciągu z ksiąg hipotecznych dla wszystkich posiadłości w gminie Prądzona” z 1864 r. (aneks nr 5). Mimo iż zadbano o to, aby w wyciągu znalazły się dane o numerze hipo‑ tecznym własności, dacie dokumentu jej nabycia, imieniu i nazwisku właści ciela, kwalifikacji nieruchomości, zwraca uwagę fakt, iż w rubryce „powierzchnia” (Flächeninhalt) znajdują się znaczące luki. Zdaje się, iż nie wynikają one z winy urzędnika katastralnego, a raczej z braku dokładności ksiąg hipotecznych, co można zaobserwować nie tylko w stosunku do tej wsi. Najistotniejsze w tym wypadku informacje niesie za sobą rubryka dotycząca kwalifikacji posiadłości. Wynika z niej, iż w Prądzonie w 1864 r. istniało 11 działów dóbr rycerskich (Ritterguts ‑Antheil), a spośród ich właścicieli jedynie trzech nie miało pocho‑ dzenia szlacheckiego. Zauważalne było jednocześnie znaczne rozdrobnienie własności szlacheckiej dokonane w latach 1841–1862 na dziale rycerskim ozna‑ czonym literą „G”, z którego wydzielono 12 nowych własności. Występowa‑ ło także 7 gburstw (Bauerhof) o różnej powierzchni ziemi (od ½ do 2 włók) oraz 9 działek chałupniczych (Käthnergrundstück), skąd ostrożnie wnioskować można, iż nie było tu ścisłych kryteriów podziału na kategorie na podstawie areału ziemi, lecz zaszłości historycznych. Wśród właścicieli dwóch ostatnich kategorii występowało 7 osób o szlacheckich nazwiskach. Z pewnością nieba‑ gatelną rolę odgrywali we wsi posiadacze młyna i karczmy, którymi najpew‑ niej byli Niemcy. Niejasna natomiast była pozycja gruntów oznaczonych jako „Grundplan” i „Acker”. Wracając do stanu zachowania akt dla powiatu człuchowskiego, należy wspo‑ mnieć, iż jedynie dla 2 wsi zachowały się recesy separacyjne, tj. Borzyszkowy i Łąkiego34. W przypadku wsi Borzyszkowy, która pomierzona była w dwóch sekcjach, w aktach katastralnych zachował się pełen odpis tylko sekcji II. W anek‑ sie  6 zamieszczono dla przykładu „Ekstrakt z rejestru pomiarów bonitacyjnych 32 Na kartach tytułowych przekreślono napisy „Kreis Schlochau” i nadpisane „Powiat Chojnice”. 33 APB, UKCh, nr 2263, sygn. 335–336, 404–405, 417–418, 483–484, 503. 34 APB, UKCh, nr 2263, sygn. 823, 828. ZH_Gdansk_6.indd 93 2015‑11‑20 10:01:29 A ne ks y (W ta be la ch za ch ow an o or yg in al ną p iso w ni ę.) 1 In fo rm ac ja o ro zł oż en iu p od at ku g ru nt ow eg o dl a gm in y Bo re k i B or ow y La s, w ed łu g za w ar to śc i m at ry ku ły p od at ko w ej d la 1 86 5 r., po tw ie rd zo na p rz ez re je nc ję k ró le w sk ą 10 cz er w ca 1 86 5, p rz yg ot ow an a pr ze z k on tr ol er a ka ta st ra ln eg o C lo tte na . G ru nd st eu er ‑V er th ei lu ng s N ac hw ei su ng n ac h de m B es ta nd e de r M ut te rr ol le fü r 18 65 , v on d er K ön ig lic he n Re gi er un g be st ät ig t un te rm 1 0. Ju ni 1 86 5 au fg es te llt d ur ch C lo tte n K at as te r ‑ C on tr ol eu r. Artikel der Mutterrolle Bezeichnung nach dem Hypothekenbuch D es E ig en th üm er s Fl äc he ni nh al t Ja hr es b et ra g de r G ru nd st eu er N am e Vo rn am e un d St an d W oh no rt M or g. D ez . Th lr. Sg r. Pf . 1. Li t. A 2 5 H aa ck Fr ie dr ic h Ri tte rg ut sb es itz er Bo rr ec k 82 1 3 16 4 8 2. Li t. B 25 v. Je rz ie w sk isc he E rb en Jo ha nn [R .G .A nt he ilb es itz er ] Bo rr ec k 18 5 10 2 18 10 3. vo n Li t. C 2 5 v. D om br ow sk i Fr an z R. G .A nt he ilb es itz er Bo rr ec k 32 5 30 3 10 6 4. vo n Li t. C 2 5 v. D om br ow sk i Jo ha nn Re nt en ba ue r Bo rr ow ila ss 85 89 0 24 6 5. Li t. D 2 5 v. M ac h Jo ha nn R. G .A nt he ilb es itz er Bo rr ec k 19 0 82 1 28 0 6. Li t. E u. F 2 5 v. Pi ch ow sk i Ju liu s R. G .A nt he ilb es itz er Bo rr ec k 36 9 8 4 4 9 7. Li t. G 2 5 v. Le ik ow sk i A lb re ch t R. G .A nt he ilb es itz er Bo rr ec k 14 7 40 2 3 8 8. Li t. H 2 5 v. Je rz ie w sk i Va le nt in Re nt en ba ue r Bo rr ow ila ss 74 51 0 25 0 ZH_Gdansk_6.indd 96 2015‑11‑20 10:01:29 9. Li t. J 2 5 v. C ze ns tk ow sk isc he E rb en M ic ha el Re nt en ba ue r Bo rr ow ila ss 10 5 64 1 2 2 10 . Li t. K 2 5 Po m ie rs ki A le xa nd er Re nt en ba ue r Bo rr ow ila ss 98 95 1 5 3 11 . Li t. L 25 v. W ys et zk i Th eo ph il R. G .A nt he ilb es itz er Bo rr ec k 20 4 37 2 2 7 12 . vo n Li t. M 2 5 v. G ru ch al la Jo ha nn R. G .A nt he ilb es itz er Bo rr ec k 25 0 44 3 13 7 13 . vo n Li t. M 2 5 v. Ja ku sc h G os to m sk i M ar tin Re nt en ba ue r Bo rr ow ila ss 43 77 0 15 10 14 . Li t. N 2 5 v. M al le ck Ig na tz R. G .A nt he ilb es itz er Bo rr ec k 39 81 0 14 10 15 . N o 14 Be hn ke W ilh el m Re nt en ba ue r Bo rr ec k 19 38 0 13 5 16 . N o 15 H oc h Jo ha nn Re nt en ba ue r Bo rr ec k 13 54 0 6 1 17 . N o 16 H of fm an n Fr ie dr ic h Re nt en ba ue r Bo rr ec k 13 54 0 6 7 18 . N o 17 M al le nk e K ar l Re nt en ba ue r Bo rr ec k 14 80 0 6 11 19 . N o 18 A br am ow sk i M ar tin Re nt en ba ue r Bo rr ec k 13 96 0 6 10 20 . N o 19 v. Pi ch ow sk i Ju liu s Re nt en ba ue r Bo rr ec k 15 26 0 8 4 21 . N o 20 v. Pi ch ow sk i Ju liu s Re nt en ba ue r Bo rr ec k 14 36 0 7 1 22 . N o 22 v. M al le ck A nt on Re nt en ba ue r Bo rr ow ila ss 72 28 0 23 9 23 . N o 23 v. D om br ow sk i A nt on Re nt en ba ue r Bo rr ec k 18 42 0 12 1 24 . N o 24 v. O st ro w sk i A lb re ch t Re nt en ba ue r Bo rr ec k 18 30 0 13 8 25 . N o 25 v. K ilp in sk i Ig na tz Re nt en ba ue r Bo rr ec k 44 64 1 4 0 26 . N o 26 v. D ul la k V ita lis Re nt en ba ue r Bo rr ec k 63 38 0 19 5 27 . N o 27 v. M ac h Fr an z Re nt en ba ue r Bo rr ow ila ss 29 72 0 10 6 28 . N o 28 v. M ac h Fr an z X av er Re nt en ba ue r Bo rr ow ila ss 89 41 1 4 4 29 . N o 29 v. M ac h V in ce nt Re nt en ba ue r Bo rr ec k 98 43 2 0 1 30 . N o 30 G rie be no w K ar l Re nt en ba ue r Le in am ie 50 52 1 3 7 ZH_Gdansk_6.indd 97 2015‑11‑20 10:01:29 Artikel der Mutterrolle Bezeichnung nach dem Hypothekenbuch D es E ig en th üm er s Fl äc he ni nh al t Ja hr es b et ra g de r G ru nd st eu er N am e Vo rn am e un d St an d W oh no rt M or g. D ez . Th lr. Sg r. Pf . 31 . Bo ro w ila s no .2 v. M al le ck Fr an z Re nt en ba ue r Bo rr ow ila ss 92 24 1 3 1 33 . Se e H aa ck Fr ie dr ic h un d M ite ig en th üm er s Bo rr ow ila ss 42 7 0 2 14 7 34 . Se e Ba ue rn ge no ss en sc ha ft Bo rr ow ila ss 49 64 0 7 1 Zu sa m m en 41 00 93 54 15 7 O bj aś ni en ia sk ró tó w : M or g. – M or ge n = m or ga (1 ∕30 w łó ki ) D ez . – D ez im al za hl (? ) = li cz ba d zi es ię tn a (1 00 = 1 m or ga ) Th lr. – Th al er = ta la r Sg r. – Si lb er gr os ch en = sr eb rn y gr os z ( 1∕3 0 t al ar a) Pf . – P fe nn ig = fe ni g (1 ∕12 sr eb rn eg o gr os za ) R. G . A nt he ilb es itz er – R itt er G ut s A nt he ilb es itz er = p os ia da cz cz ąs tk ow y dó br ry ce rs ki ch U w ag a: W o ry gi na le b ra k po zy cj i 3 2. Źr ód ło : A PG , U K K , n r 1 14 , s yg n. 1 02 , b .p . ZH_Gdansk_6.indd 98 2015‑11‑20 10:01:29 3 Im ie nn y w yk az w sz ys tk ic h po sia da cz y gr un to w yc h w g m in ie G łó w cz ew ic e z 2 2 m aj a 18 64 r. N am en sv er ze ic hn iß sä m m tli ch er G ru nd be sit ze r i m G em ei nd eb ez irk G lo w cz ew itz . G lo w cz ew itz , d en 2 2. M ay 1 86 4. Laufende No D es G ru nd ei ge nt hü m er s D er B es itz un g [d op is ek d ot . po w ie rz ch ni gr un tó w ] N am e Vo rn am e St an d W oh no rt H au s‑ ‑n um m er Be ze ic hn un g na ch d em H yp ot he ke nb uc h Q ua lit ät (o b. B au er ng ut , H äu sl er st el le u. s.w .) 1 . K ie dr ow sk i Jo ha nn Be sit ze r G lo w cz ew itz 1 Li tte ra E Ba ue rg ut 44 2 M 2 . D uw e Ro be rt K ät hn er G lo w cz ew itz 3 Li tte ra E H äu sle rs te lle 10 M 3 . W al ko w sk i Pe te r K ät hn er G lo w cz ew itz 4 Li tte ra E H äu sle rs te lle 1∕2 M 4 . Zy w ie ck i Th om as K ät hn er G lo w cz ew itz 5 Li tte ra E H äu sle rs te lle 1∕4 M 5 . W ar di n Ig na c K ät hn er G lo w cz ew itz 21 Li tte ra E H äu sle rs te lle 5 M 6 . O rlo w sk i Ba rt el Be sit ze r G lo w cz ew itz 6 Li tte ra A Ba ue rg ut 68 M 7 . K lo po te k St an isl au s Ko sa t G lo w cz ew itz 7 Li tte ra A Ko sa te ng ut 27 M 8 . C ys ew sk i Jo se ph K ät hn er G lo w cz ew itz 22 Li tte ra A H äu sle rs te lle 13 M 9 . C ys ew sk i Le on Be sit ze r G lo w cz ew itz 8 Li tte ra C Ba ue rg ut 30 2 M 10 . W es tp ha l A nd re as K ät hn er G lo w cz ew itz 23 Li tte ra C H äu sle rs te lle 53 M 11 . Sl om in sk i Fr an z Be sit ze r G lo w cz ew itz 12 Li tte ra C Ba ue rg ut 58 M 12 . Ko lin sk i St an isl au s Be sit ze r G lo w cz ew itz 12 Li tte ra C Ba ue rg ut 52 M 13 . Pi ch ow sk i A lb re ch t Be sit ze r G lo w cz ew itz 13 Li tte ra C Ba ue rg ut 28 1 M ZH_Gdansk_6.indd 101 2015‑11‑20 10:01:30 Laufende No D es G ru nd ei ge nt hü m er s D er B es itz un g [d op is ek d ot . po w ie rz ch ni gr un tó w ] N am e Vo rn am e St an d W oh no rt H au s‑ ‑n um m er Be ze ic hn un g na ch d em H yp ot he ke nb uc h Q ua lit ät (o b. B au er ng ut , H äu sl er st el le u. s.w .) 14 . La ng ow sk i Fr an z Be sit ze r G lo w cz ew itz 15 Li tte ra A Ba ue rg ut 29 2 M 15 . Re ko w sk i Jo ha nn Be sit ze r G lo w cz ew itz 15 Li tte ra A ha t d ie h äl fte d as [… ]* A 16 . K lo po te k N ik ol au s Be sit ze r G lo w cz ew itz 16 Li tte ra D Ba ue rg ut 97 M 17 . St ol z A nd re as Be sit ze r G lo w cz ew itz 17 Li tte ra D Ba ue rg ut 14 1 M 18 . Br us ki Jo se ph Be sit ze r G lo w cz ew itz 18 Li tte ra B Ri tte rg ut 12 00 M 19 . K lo po te k M ar tin K ät hn er G lo w cz ew itz 9 vo n A K ät hn er gu t 11 ∕2 M 20 . Sl om in sk i N ik ol au s K ät hn er G lo w cz ew itz 2 vo n C K ät hn er gu t [… ]* 21 . D rz ew ic ki M at hi as K ät hn er G lo w cz ew itz 24 Li tte ra B H äu sle rs te lle 1 M * W pi s n ie cz yt el ny . O bj aś ni en ia sk ró tó w : M – M or ge n = m or ga (1 ∕30 w łó ki ) u. s.w . – u nd so w ei te r = i ta k da le j Źr ód ło : A PB , U KC h, n r 2 26 3, sy gn . 3 37 , b .p . ZH_Gdansk_6.indd 102 2015‑11‑20 10:01:30 4 Sp is po da tk u gr un to w eg o gm in y C za rn ow o na ro k 18 65 , z at w ie rd zo ny w K w id zy ni e 7 st yc zn ia 1 86 5 r. G ru nd st eu er he be ro lle d es G em ei nd eb ez irk C za rn ow o fü r d as Ja hr 1 86 5. M ar ie nw er de r, de n 7te n Ja nu ar 1 86 5. [Laufende Nr.] Artikel der Grundsteuermutterrolle D es S te ue rp fli ch tig en Ja hr es be tr ag d er G ru nd st eu er N am e Vo rn am e un d St an d W oh no rt Th l. Sg r. Pf . 1. 12 . Br us ki Jo se ph G ut sa nt he ils be sit ze r C za rn ow o 11 29 0 2. 14 . v. C iss ew sk i Jo se ph G ut sa nt he ils be sit ze r C za rn ow o 9 29 4 3. 8. v. C za rn ow sk i Si m on K ät hn er C za rn ow o 0 1 11 4. 11 . G ie rs ze w sk i Th om as K ät hn er C za rn ow o 0 0 0 5. 1. H ap ke M ar tin G ut sa nt he ils be sit ze r C za rn ow o 4 0 5 6. 2. Ja ni ko w sk i Ig na tz G ut sa nt he ils be sit ze r C za rn ow o 0 29 1 7. 15 . K ar no w sk i Pa ul G ut sa nt he ils be sit ze r C za rn ow o 14 10 2 8. 21 . K lo sk ow sk i Va le nt in K ät hn er C za rn ow o 0 0 0 9. 3. v. Li pi ns ki Jo se ph K ät hn er C za rn ow o 1 2 7 10 . 9. M og ga M ic ha el K ät hn er C za rn ow o 3 3 0 11 . 10 . M og ga Ig na tz K ät hn er Br om be rg 0 1 5 12 . 18 . M og ga A nt on G ut sa nt he ils be sit ze r C za rn ow o 3 27 2 ZH_Gdansk_6.indd 103 2015‑11‑20 10:01:30 Laufende Nummer Bezeichnung nach dem Hypotheken ‑Buche D at um d er Er w er bu ng s‑ ‑U rk un de D er E ig en th üm er Q ua lit ät d er B es itz un ge n (o b. B au er gu t, H äu sl er st el le u .s. w ) Fl äc he ni nh al t N am en un d Vo rn am en 10 . 10 . 4. 11 .1 85 8 / 28 .6 .1 85 8 G er ze w sk i Lu ca s Ba ue rh of 11 . 11 . 10 .3 .1 84 3 v. Ju tr zę ka T rz eb ia to w sk i St ep ha n Ba ue rh of 22 q R 12 . Ex ist irt n ic ht 12 . 13 . 14 .2 .1 84 4 v. C ha m ie r G lis zc zy ns ki C as im ir Ba ue rh of 3∕4 C ul m . H uf . 13 . 14 . 6. 11 .1 85 2 vo n Lo ns ki an E he fr au d es M ic ha el u nd C ar l v . L on sk i u nd zw ar Ve ro ni ca v. L on sk i u nd A nn a Ba rb ar a v.  Lo ns ki Ri tte rg ut s ‑ A nt he il 14 . 15 . 14 .6 .1 85 5 / 16 .2 .1 85 9 G lo do w sk i Jo ha nn Ri tte rg ut s ‑ A nt he il 15 . 16 . 15 .6 .1 86 2 v. W nu ck L yp in sk i Pa ul Ri tte rg ut s ‑ A nt he il 16 . 17 . 6. 7. 18 62 / 11 .4 .1 86 2 D ur aw a Ja co b un d Pa ul Jo ha nn v.  C ha m ie r G lis zc zy ns ki Ri tte rg ut s ‑ A nt he il 17 . 18 . 21 .5 .1 86 2 G ue nt he r Jo se ph Ri tte rg ut s ‑ A nt he il 18 . 19 . 5. 11 .1 84 9 v. Pr on dz yn sk i Jo se ph Ri tte rg ut s ‑ A nt he il 19 . 20 . 16 .2 .1 84 6 M ys ch ka St ep ha n A nt he il an d em Ri tte rg ut sa nt he il Li tt. G ZH_Gdansk_6.indd 106 2015‑11‑20 10:01:30 20 . 20 . 8. 8. 18 62 v. C ha m ie r G lis zc zy ns ki Jo se ph A nt he il an d em Ri tte rg ut sa nt he il Li tt. G 21 . 20 . 4. 9. 18 55 v. C ie m in sk i Jo se ph A nt he il an d em Ri tte rg ut sa nt he il Li tt. G 22 . 20 . 8. 10 .1 85 3 W itt Jo ha nn A nt he il an d em Ri tte rg ut sa nt he il Li tt. G 23 . 20 . 3. 5. 18 41 v. Li pi ns ki M ar tin u nd Jo se ph A nt he il an d em Ri tte rg ut sa nt he il Li tt. G 24 . 20 . 4. 7. 18 62 v. C ie m in sk i Jo se ph A nt he il an d em Ri tte rg ut sa nt he il Li tt. G 25 . 20 . 9. 7. 18 50 St ru en se e ge b. F al k C ha rlo tte , W itt w e A nt he il an d em Ri tte rg ut sa nt he il Li tt. G 26 . 20 . 29 .1 1. 18 53 vo n Tr ze bi at ow sk i M ic ha el A nt he il an d em Ri tte rg ut sa nt he il Li tt. G 27 . 20 . 6. 11 .1 85 2 / 1. 2. 18 53 / 10 .1 .1 85 5 v. Lo ns ki Ve ro ni ca v er eh el ic ht e M ic ha el v. Lo ns ki u nd A nn a Ba rb ar a ve re he lic ht e C ar l v . L on sk i A nt he il an d em Ri tte rg ut sa nt he il Li tt. G 28 . 20 . 8. 5. 18 51 / 13 .1 1. 18 51 K ra us e M ic ha el A nt he il an d em Ri tte rg ut sa nt he il Li tt. G 29 . 20 . 14 .2 .1 84 4 v. C ha m ie r G lis zc zy ns ki C as im ir di e H äl fte d es A nt he ils de s J os ep h v. C ha m ie r G lis zc zy ns ki 1∕ 4 H uf e 30 . 20 . 16 .3 .1 85 9 D ur aw a Jo ha nn ei ne P ar ze lle 63 M , 1 6 qR 31 . 20 . 19 .4 .1 83 9 / 4. 11 .1 83 9 / 15 .1 .1 84 2 Ke ys er Fr ie dr ic h de r K ru g zu P ro nd zo nn a dr ei G ar te n un d ei ne W ie se n 32 . 21 . 4. 9. 18 55 v. C ie m in sk i Jo ha nn Ri tte rg ut s ‑ A nt he il 33 . 22 . 29 .1 1. 18 53 vo n Tr ze bi at ow sk i M ic ha el Ri tte rg ut s ‑ A nt he il ZH_Gdansk_6.indd 107 2015‑11‑20 10:01:30 Laufende Nummer Bezeichnung nach dem Hypotheken ‑Buche D at um d er Er w er bu ng s‑ ‑U rk un de D er E ig en th üm er Q ua lit ät d er B es itz un ge n (o b. B au er gu t, H äu sl er st el le u .s. w ) Fl äc he ni nh al t N am en un d Vo rn am en 34 . 23 . 3. 5. 18 41 v. Pu pk a Li pi ns ki M ar tin u nd Jo se ph Ri tte rg ut s ‑ A nt he il 35 . 24 . 5. 3. 18 62 v. Ju tr zę ka T rz eb ia to w sk i Jo se ph Ri tte rg ut s ‑ A nt he il 36 . 25 . 10 .1 2. 18 33 v. Pi ch P ro nd zy ns ki Ja co b Ri tte rg ut s ‑ A nt he il 37 . 26 . 5. 11 .1 85 7 / 4. 3. 18 61 G ly sc zy ns ki Pa ul K ät he ng ru nd st üc k 38 . 27 . 14 .4 .1 85 8 H er zo g Fr ie dr ic h Ba ue rh of 2 Cu lm . H uf e 39 . 28 . 6. 4. 18 54 v. Bu la C ie m in sk i M ar tin K ät he ng ru nd st üc k 40 . 29 . 19 .7 .1 85 4 v. Sw io nt ek B rz ez in sk i St ep ha n G ru nd pl an 41 . 30 . 11 .1 0. 18 56 vo n Pu pk a Li pi ns ki A nd re as K ät he ng ru nd st üc k 42 . 31 . 4. 3. 18 58 G lo w in sk i Jo ha nn A ck er 8 M P re uß . 43 . 32 . 7. 5. 18 47 Ku tz m an n Jo ha nn K ät he ng ru nd st üc k 44 . 33 . 21 .5 .1 86 2 v. Pa rz on tk a Li pi ns ki Jo se ph G ru nd pl an 70 M P re uß . O bj aś ni en ia sk ró tó w : u. s.w . – u nd so w ei te r = i ta k da le j Cu lm . H uf e – Cu lm isc h H uf e = ła n ch eł m iń sk i ( = 30 m or go m ch eł m iń sk im ; 1 m ór g ch eł m iń sk i = 5 59 8 m 2 ) M P re uß . – M or ge n Pr eu ßi sc h = m or ga p ru sk a (2 55 3, 21 m 2 ) qR – Q ua dr at ru te n = pr ęt k w ad ra to w y (1 4, 18 m 2 ) Źr ód ło : A PB , U KC h, n r 2 26 3, sy gn . 5 03 , b .p . ZH_Gdansk_6.indd 108 2015‑11‑20 10:01:30 H in zu d ie G ro ße In se l i m D or fs ee 7 54 H in zu K le in e In se l i m D or fs ee 2 13 5 Su m m a vo n de r Se ct io n I 9 75 42 16 4 14 0 16 03 68 10 8 1 93 54 16 4 24 12 6 17 48 47     Su m m a vo n de r ga nz en F el de n 9 75 42 16 4   14 0 37 88 15 6 7 31 24 89 24 9 10 2 26 13 5 58 17 8 42 18 17 9 O bj aś ni en ia sk ró tó w : M – M or ge n = m or ga [p ru sk a] (2 55 3, 21 m 2 ) qR – Q ua dr at ru te n = pr ęt k w ad ra to w y (1 4, 18 m 2 ) Źr ód ło : A PB , U KC h, n r 2 26 3, sy gn . 8 23 , b .p . ZH_Gdansk_6.indd 111 2015‑11‑20 10:01:31 112 TOMASZ REMBALSKI Tomasz Rembalski Land Tax Records of Prussian Cadastral Offices as Source Material for the Study of Socio ‑economic Structure of Kashubian Petty Nobility in West Prussia (1861–1872) Summary Nineteenth ‑century tax sources for the Polish territories annexed by Prussia, which are preserved in a relatively large number, have not so far met with significant interest from researchers, apart from a few exceptions from Wielkopolska. The aim of this work is to highlight the usefulness for specific research (socio ‑economic structure of Kashubian petty nobility) of the records regarding land tax, created by the cadastral offices in three districts of West Prussia Province (Westpreußen), namely: Chłuchów (Schlochau), Choj‑ nice (Konitz) and Kartuzy (Karthaus). Such approach is motivated by good recognition of these documents. Cadastral offices under Prussian rule have been brought to life by the Act of 21 May 1861 on a different regulation of property tax (Gesetz vom 21. Mai 1861 betreffend die anderweite Regelung der Grundsteuer). In accordance with § 1 of the Act, land tax was separated from building tax. The provisions of the Act, in accordance with § 11, entered into force only from 1 January 1865, because by that time the newly established offices had to be properly prepared, by collecting documentation, cadastral measurements and assessment, which was to become the basis for the cadastral administration. The task of cadastral offices was to make groundwater measurements and calculate an average actual income from them (Reinertrag) to estimate the land and building tax. Analysis of the acts of cadastral authorities, despite significant shortcomings in the archives, confirms their great research value. They contain information on the type and size of land, tax height (unfortunately preserved to a small extent), and finally the social status of their respective owners, which makes it possible to get interesting data on the socio ‑ownership structure in petty nobility villages of Kaszuby in West Prussia Province. ZH_Gdansk_6.indd 112 2015‑11‑20 10:01:31