„BIOLOGIA NA CZASIE”, Streszczenia z Biologia

Pobierz „BIOLOGIA NA CZASIE” i więcej Streszczenia w PDF z Biologia tylko na Docsity! 1 Urszula Poziomek „BIOLOGIA NA CZASIE” Program nauczania biologii w zakresie rozszerzonym Spis treści 2 I. Wstęp ..................................................................................................................................................... 3 II. Cele ogólne programu ...................................................................................................................... 4 III. Cele szczegółowe programu ........................................................................................................ 4 III. Treści nauczania i rozkład materiału ......................................................................................... 5 IV. Formy i metody pracy ................................................................................................................... 118 V. Ocenianie osiągnięć uczniów ....................................................................................................... 118 VI. Ewaluacja programu ....................................................................................................................... 119 VII. Sposoby realizacji programu .................................................................................................... 119 VIII. Zapisy w podstawie programowej dotyczące nauczania biologii w zakresie rozszerzonym na IV etapie edukacyjnym ...................................................................................... 120 IX. Literatura ........................................................................................................................................... 133 5 III. Treści nauczania i rozkład materiału Treści nauczania są zawarte w dwudziestu pięciu rozdziałach (w nawiasach podano liczbę godzin przeznaczonych na realizację rozdziału, z uwzględnieniem sprawdzianów wiedzy), które podzielono na trzy części: Część I I. Wprowadzenie do realizacji programu. Badania przyrodnicze (2). II. Chemiczne podstawy życia (10). III. Komórka: podstawowa jednostka życia (14). IV. Różnorodność wirusów, bakterii, protistów i grzybów (16). V. Różnorodność roślin (18). VI. Funkcjonowanie roślin (8). VII. Różnorodności zwierząt bezkręgowych (10). VIII. Różnorodności strunowców (8). IX. Funkcjonowanie zwierząt (9). Część II I. Metabolizm (13). II. Organizm człowieka. Skóra – powłoka organizmu (2) III. Aparat ruchu (4) IV. Układ pokarmowy. Trawienie (5) V. Układ krążenia (4) VI. Obrona immunologiczna organizmu (3) VII. Układ oddechowy (3) VIII. Układ wydalniczy (4) IX. Układ nerwowy (5) X. Narządy zmysłów (4) XI. Układ hormonalny (5) XII. Rozmnażanie i rozwój człowieka (6) Część III. I. Mechanizmy dziedziczenia (18). II. Biotechnologia a inżynieria genetyczna (5). III. Ewolucja organizmów (8). IV. Ekologia (11). Treści nauczania programu realizowane na poszczególnych lekcjach, będące w większości kopią zapisów treści nauczania podstawy programowej w autorskim układzie to precyzyjnie opisane w formie czasowników operacyjnych, osiągnięcia ucznia, towarzyszące konkretnym wiadomościom biologicznym. W programie uznano je za wymagania konieczne. 6 Część I Rozdział I. Wprowadzenie do realizacji programu. Badania przyrodnicze. Lp. Temat Cele kształcenia – wymagania ogólne/ uzupełniające Treści nauczania – wymagania szczegółowe/konieczne Procedury osiągania celów (metody i formy pracy) Środki dydaktyczne Praca domowa 1 Organizacja pracy na lekcjach biologii Uczeń potrafi odnaleźć ważne dla niego dokumenty (podstawa programowa, program, PSO) i skorzystać z nich, zna zasady komunikowania się z nauczycielem. Podstawa programowa, program nauczania i jego struktura (wymagania konieczne i uzupełniające), zasady oceniania, Podstawowe zasady obowiązujące w czasie zajęć biologicznych, w szczególności zasady BHP w trakcie zajęć laboratoryjnych, zasady poprawiania ocen, obowiązujące podręczniki, literatura uzupełniająca dla ucznia, zasady komunikacji między uczniem a nauczycielem. Prezentacja dokumentów i literatury obowiązkowej i uzupełniającej, podręczników pytania i odpowiedzi, wyjaśnianie wątpliwości uczniów. Zestaw adresów stron internetowych: www.cke.edu.pl, www.men.gov.pl, www.en.wikipedia. org, PSO nauczycieli biologii, WSO szkoły, Program nauczania biologii, zalecany podręcznik/i literatura dodatkowa (Solomon Ville, Biologia, 2010, opracowanie zbiorowe, Biologia, jedność i różnorodność, PWN, 2009, seria Krótkie wykłady, PWN, inne). Uwaga: Stałym elementem pracy domowej, niewpisywanym do tej kolumny jest konieczność przyswojenia wiedzy z lekcji i przeczytania odpowiedniego rozdziału w podręczniku. Również w przypadku, gdy będzie pusta kolumna pod hasłem praca domowa należy tę pracę polecić uczniom. 7 2 Metodyka badań biologicznych III. Pogłębienie znajomości metodyki badań biologicznych. Uczeń rozumie i stosuje terminologię biologiczną, planuje, (…) obserwacje i doświadczenia biologiczne, formułuje problemy badawcze, stawia hipotezy i weryfikuje je na drodze obserwacji i doświadczeń; określa warunki doświadczenia, rozróżnia próbę kontrolną i badawczą, formułuje wnioski z przeprowadzonyc h obserwacji i doświadczeń. Dedukcja i indukcja – podstawowe informacje. Skok indukcyjny. Zasady etyczne naukowca - szacunek dla życia, uczciwe przedstawianie osiągnięć, uznawanie pierwszeństwa odkryć naukowych itp. Problem badawczy, hipoteza, próby kontrolna i badawcza, sposoby zbierania wyników, analiza wyników, wniosek. Pogadanka, burza mózgów, analiza materiałów dydaktycznych, rozwiązywanie zadań typu maturalnego diagnozujących wiedzę o metodach pracy biologa (problem badawczy, hipoteza, próba kontrolna, próba badawcza, wnioskowanie). Formy pracy: zbiorowa, grupowa. Schematy przedstawiające myślenie indukcyjne i dedukcyjne przykłady, tabelaryczne porównanie indukcji i dedukcji zestawy zadań maturalnych z lat ubiegłych na podstawie arkuszy maturalnych z lat 2005-2011 (www.cke.edu.pl) Obowiązkowa: sporządzenie listy podstawowych zasad etycznych naukowca (minimum 5), Dla zainteresowanych praca dodatkowa: napisanie planu prostego doświadczenia biologicznego, zgodnego z procedurą i zasadami etycznymi, przeprowadzenie go w warunkach domowych i przesłanie raportu (z dokumentacją fotograficzną) w wersji elektronicznej lub przekazanie w wersji drukowanej. 10 3 Doświadczenie dodatkowe, poza podstawą programową. 3. 3 Węglowodany – klasyfikacja, struktura, właściwości, znaczenie dla organizmów. I. IV. V. I.2.1. przedstawia budowę i podaje właściwości węglowodanów, rozróżnia monosacharydy (triozy, pentozy – ryboza, deoksyryboza, heksozy – glukoza, fruktoza, galaktoza), disacharydy – sacharoza, laktoza, maltoza i polisacharydy – skrobia, glikogen, celuloza; I.1.3. przedstawia rodzaje wiązań chemicznych występujących w węglowodanach i ich rolę. I.1.5. na podstawie wzorów strukturalnych i półstrukturalnych ustala przynależność danego związku organicznego do określonej grupy związków. Konstruowanie schematu klasyfikacji węglowodanów na podstawie listy kategorii i listy przykładów, analiza wzorów strukturalnych ze szczególnym zwróceniem uwagi na cechy charakterystyczn e cząsteczek cukrów. Ilustracje wzorów sumarycznych i strukturalnych cząsteczek węglowodanów prostych i złożonych (z zaznaczeniem wiązania O- glikozydowego) w wersji elektronicznej lub drukowanej, ilustracja wiązania O- glikozydowego. Obowiązkowa Przygotowanie na kolejne zajęcia materiału zwierzęcego i roślinnego do doświadczeń. Dla zainteresowanych: Przygotowanie planu doświadczenia pozwalającego wykryć obecność cukrów prostych w materiale biologicznym. 4. 4 Występowanie i znaczenie węglowodanó w dla organizmów. II. V. I.2.2. przestawia znaczenie wybranych węglowodanów (analizowanych na lekcji nr 3) oraz ich występowanie w organizmach. Zalecane doświadczenia i obserwacje. 1.a. Uczeń planuje i realizuje doświadczenie wykrywania cukrów prostych (…) oraz cukrów złożonych 3 w produktach spożywczych. Metoda laboratoryjna. Prosty sprzęt laboratoryjny lub zastępczy, glukoza, skrobia spożywcza, jodyna, paski do oznaczania poziomu stężenia glukozy w moczu. 11 5. 5 Lipidy - klasyfikacja, budowa i właściwości. I. (…) przedstawia związki między strukturą a funkcją na różnych poziomach organizacji życia. IV. Uczeń odczytuje, porównuje i przetwarza informacje (…). I.1.3. przedstawia rodzaje wiązań (…) chemicznych występujących w cząsteczkach biologicznych (…). I.1.5. na podstawie wzorów strukturalnych i półstrukturalnych ustala przynależność danego związku organicznego do określonej grupy związków. I.3.1. Uczeń przedstawia budowę tłuszczów. I.3.2. Uczeń rozróżnia lipidy (fosfolipidy, glikolipidy, woski, steroidy, w tym cholesterol) podaje ich właściwości i omawia znaczenie. Praca z materiałem źródłowym. Forma pracy: zbiorowa Podręcznik, materiał źródłowy z literatury uzupełniającej (tekst, schematy w wersji elektronicznej lub drukowanej). Obowiązkowa: Opracowanie znaczenia fosfo- i glikolipidów np. w budowie błony komórkowej, wosków np. w ochronie powierzchni organów roślinnych, znaczenie cholesterolu (pozytywne i negatywne) w organizmie człowieka. Przygotowanie na kolejne zajęcia materiału zwierzęcego i roślinnego do doświadczeń. Dla zainteresowanych: Przygotowanie planu doświadczenia pozwalającego wykryć obecność tłuszczów prostych w materiale biologicznym. 6. Występowanie i znaczenie tłuszczów dla organizmów II. Pogłębianie znajomości metodyki badań biologicznych. V. Rozumowanie i argumentacja. I.3.1. Uczeń przedstawia znaczenie tłuszczów w organizmach. Zalecane doświadczenia i obserwacje. 1.a. Uczeń planuje i realizuje doświadczenie wykrywania tłuszczów prostych w produktach spożywczych. Metoda laboratoryjna. Forma pracy: grupowa. Prosty sprzęt laboratoryjny, produkty spożywcze, oliwa, smalec, odczynniki, bibuła. 12 7. Białka – jednostki budujące, wiązanie peptydowe I. IV. V. I.4.1. opisuje budowę aminokwasów (wzór ogólny, grupy funkcyjne); opisuje zróżnicowanie budowy aminokwasów (aminokwasy z siarką, o charakterze zasadowym lub kwaśnym)*; I.1.5. na podstawie wzorów strukturalnych i półstrukturalnych ustala przynależność danego związku organicznego do określonej grupy związków. I.1.3. przedstawia rodzaje wiązań (…) chemicznych (…). I.4.2. przedstawia za pomocą rysunku powstawanie wiązania peptydowego. - lokalizuje w czasie i przestrzeni proces syntezy białka z aminokwasów i wiąże go z informacją genetyczną organizmu*. Analiza schematów. Schemat cząsteczki aminokwasu, schematy różnorodnych aminokwasów, schemat powstawania wiązania peptydowego. 15 1. 1 Przestrzenna organizacja komórki I. IV. V. II.1. wskazuje poszczególne elementy budowy na schemacie, rysunku lub zdjęciu mikroskopowym, przedstawia podobieństwa i różnice między komórką pro- i eukariotyczną oraz między komórką roślinną, grzybową i zwierzęcą. - wyjaśnia termin komórka * , - opisuje przykładowe wielkości i kształty komórek * , Analiza porównawcza elektrofotogramów i schematów budowy komórek roślinnych, zwierzęcych i grzybów oraz bakterii. Formy pracy: grupowa lub w parach. Kserokopie elektrofotogramów komórek pro- i eukariotycznych (zwierzęcych, roślinnych, grzybów) z opisem elementów budowy, schematy budowy tych samych komórek, schematy lub zdjęcia mikroskopowe z podanymi wielkościami komórek o różnorodnych kształtach. Karta pracy prowadząca przez analizę porównawczą obrazów komórek do określenia elementów wspólnych budowy i różnic w budowie między poszczególnymi rodzajami komórek. Obowiązkowa: Przygotowanie materiału biologicznego na kolejne zajęcia (owoc papryki czerwonej lub pomidora, bulwa ziemniaka, liście spichrzowe cebuli jadalnej, inne). 16 2. Różnorodność form komórkowych. Obserwacje mikroskopowe różnych rodzajów komórek. I. III. II.1. (…) przedstawia podobieństwa i różnice między komórką pro- i eukariotyczną oraz między komórką roślinną, grzybową i zwierzęcą. Obserwacja dwóch typów komórek: 1. prokariotyczne – bakterie nazębne i eukariotyczne – komórki nabłonka jamy ustnej, 2. roślinne (skórka liścia cebuli) i zwierzęce (nabłonek jamy ustnej), wnioskowanie na temat różnic. Mikroskopy świetlne, szkiełka podstawkowe i przykrywkowe, patyczki do czyszczenia uszu, materiał badawczy: liście spichrzowe cebuli jadalnej, komórki nabłonka jamy ustnej, osad zębowy, odczynnik - woda kranowa, atrament do zwiększenia kontrastu obrazu, karty pracy o zróżnicowanej treści dla różnych grup. 3. Budowa, właściwości i funkcje błon biologicznych I. IV. V. II.2. opisuje błony komórki, wskazując na związek między budową a funkcją pełnioną przez błony. II.8. wykazuje znaczenie połączeń międzykomórkowych u organizmów wielokomórkowych. Praca z tekstem źródłowym, analiza schematów. Podręcznik, schematy drukowane lub w wersji elektronicznej, foliogramy. 17 4. Transport przez błony komórkowe I. IV. V. - wymienia rodzaje transportu przez błony komórkowe*, - charakteryzuje rodzaje transportu ze względu na kierunek, udział energii, udział białek błonowych kanałowych lub transportujących, wielkość transportowanych cząsteczek (przykłady)*; - opisuje związek przepływu wody z i do komórki z gradientem stężeń między środowiskiem zewnętrznym a wewnętrznym komórki*. Analiza schematów, animacji, wnioskowanie, opis. Forma pracy: indywidualna/ grupowa/ zbiorowa. Schematy/animacje transportu przez błonę: dyfuzja prosta, wspomagana, transport aktywny, schematy ilustrujące kierunek przepływu wody i zmiany w komórce w różnych środowiskach: hipo-, izo- i hipertonicznym. Obowiązkowa: Opracowanie dotyczące ciśnienia osmotycznego i potencjału wody i związku tych parametrów z procesem osmozy na podstawie różnorodnych źródeł informacji, w tym zasobów internetu. 5. Plazmoliza i jej związek z osmozą I. III. V. II.3. wyjaśnia przebieg plazmolizy w komórkach roślinnych, odwołując się do zjawiska osmozy. - wyjaśnia, dlaczego plazmoliza nie może być obserwowana w komórkach zwierzęcych * Zalecane doświadczenia i obserwacje. 2.a. dokonuje obserwacji plazmolizy i deplazmolizy. doświadczenie: wpływ zmiany stężenia NaCl w środowisku zewnętrznym na kierunek przepływu wody między komórką a otoczeniem. Forma pracy: w parach. mikroskopy optyczne, karty pracy zawierające instrukcje doświadczenia, w tym opis sprzętu, odczynników i materiału badawczego, szkiełka podstawowe i przykrywkowe, pipety, woda destylowana, woda kranowa, 15% roztwór soli kuchennej, liście spichrzowe cebuli jadalnej . 20 8. Składniki cytoplazmy i ich funkcje I. IV. V. - opisuje właściwości fizyczne i skład chemiczny cytoplazmy*, II.5. wyjaśnia rolę wakuoli, rybosomów, siateczki śródplazmatycznej gładkiej i szorstkiej, aparatu Golgiego, lizosomów i peroksysomów w przemianie materii komórki. Pogadanka – informacja o składzie chemicznym i właściwościach fizycznych cytoplazmy. Metoda stolików eksperckich, analiza kserokopii ilustracji i tekstów źródłowych o wybranych składowych cytoplazmy, streszczenie, przekaz informacji (każda z grup opracowuje streszczenie na temat jednego z elementów i wybiera eksperta, który przekazuje informacje – zgodnie z ruchem wskazówek zegara – kolejnej grupie). Forma pracy: grupowa. Teksty źródłowe na temat wybranych elementów budowy komórki i ich funkcjach, karty pracy dostosowane do zadania. Obowiązkowa: Wykonanie tabeli zbiorczej przedstawiającej schemat budowy, opis budowy i funkcje składowych cytoplazmy. Dla zainteresowanych: Przygotowanie materiału badawczego na kolejne zajęcia – gałązek moczarki kanadyjskiej. 21 9. Czy może istnieć ruch bez szkieletu? I. III. IV. V. II.7. opisuje sposoby poruszania się komórek i wykazuje rolę cytoszkieletu w ruchu komórek i transporcie wewnątrzkomórkowym. - wymienia i charakteryzuje organella ruchu komórek*, - wyjaśnia związek między cytoszkieletem a organellum ruchu i ruchami cytoplazmy, Zalecane doświadczenia i obserwacje. 2.b.c. dokonuje obserwacji chloroplastów i ruchu cytoplazmy w komórkach roślinnych. - ocenia znaczenie ruchu cytoplazmy dla komórki. Analiza filmu edukacyjnego i wnioskowanie, analiza ilustracji w wersji drukowanej lub elektronicznej elementów budujących cytoszkielet i ich połączeń z błoną komórkową. Krótkie filmy o ruchu komórki uwicionej, orzęsionej i ameby (pseudopodia) (www.youtube.com), ilustracje elementów cytoszkieletu i ich połączeń z błoną, organelli ruchu i ich połączeń z cytoszkieletem, mikroskopy optyczne, szkiełka podstawkowe i przykrywkowe, woda kranowa lub z akwarium, gałązki moczarki kanadyjskiej (do kupienia w sklepie zoologicznym), lampa biurkowa. Obowiązkowa: Powtórzenie wiadomości z lekcji dotyczącej komórki i różnic w budowie różnych typów komórek pod kątem obecności lub braku ściany komórkowej. 22 10. Połączenia między komórkami I. IV. V. II.6. wymienia przykłady grup organizmów charakteryzujących się obecnością ściany komórkowej oraz omawia związek między jej budową a funkcją. II.8. wykazuje znaczenie połączeń międzykomórkowych u organizmów wielokomórkowych. Analiza opisu i schematu budowy pierwotnej oraz wtórnej ściany komórkowej roślinnej i części wspólnej – blaszki środkowej, analiza schematu budowy i wnioskowanie o funkcji plazmodesmy, określanie stanowiska z podaniem argumentów - wnioskowanie w odniesieniu do problemu badawczego Tekst źródłowy, schemat budowy roślinnej ściany komórkowej pierwotnej i wtórnej w wersji drukowanej lub elektronicznej. Obowiązkowa: Powtórzenie wiadomości z rozdziału, ćwiczenia z podręcznika, analiza zadań typu maturalnego z podręcznika 11. Podziały komórkowe I. IV. V. VI.2.2. opisuje cykl komórkowy, wymienia etap, w którym zachodzi replikacja DNA, uzasadnia konieczność podwojenia ilości DNA przed podziałem komórki; - analizuje dwie możliwe drogi życia komórki – kolejny podział lub specjalizacja*. Analiza schematu i tekstu źródłowego. Podręcznik, schemat cyklu komórkowego. 25 2. Sposoby identyfikacji organizmów – korzystanie z klucza do oznaczania organizmów I. III. IV. V. IV.1.5. oznacza organizmy za pomocą klucza; Analiza struktury klucza dychotomicznego i sformułowanie zasad korzystania z niego, analiza obiektów biologicznych (preparaty trwałe, fotografie organizmów roślinnych i zwierzęcych, opisy organizmów) z wykorzystaniem prostych kluczy do oznaczania - sformułowanie odpowiedzi na pytanie badawcze – do jakiej grupy organizmów należy badany okaz? Forma pracy: grupowa/w parach Materiał badawczy: zasuszone okazy owadów i pajęczaków, zasuszone liście drzew liściastych, świeże kwiaty roślin okrytonasiennych jedno- i dwuliściennych, teksty opisujące budowę organizmów. Uproszczone klucze do oznaczania wybranych obiektów badawczych, karty pracy dostosowane do zadania. Obowiązkowa: Przygotowanie materiału badawczego do kolejnych zajęć (gałązki drzew i krzewów iglastych). 26 3. Sposoby oznaczania organizmów – konstruowanie klucza do oznaczania organizmów I. III. V. IV.1.6. opracowuje prosty dychotomiczny klucz do oznaczania określonej grupy organizmów lub obiektów. Analiza wybranych obiektów badawczych pod kątem cech wspólnych i różnic konstruowanie klucza wg zdiagnozowanych cech wspólnych i różnic, sprawdzenie działania klucza w innej grupie/parze. Forma pracy: grupowa/w parach Materiał badawczy: gałązki 4 gatunków drzew i krzewów iglastych do wyboru: świerk, jodła, sosna (różne gatunki), żywotnik, jałowiec, cis. karta pracy dostosowana do zadania. Obowiązkowa: Powtórzenie wiadomości z rozdziału, ćwiczenia, podręcznik, analiza zadań typu maturalnego, podręcznik. 4. Sprawdzian wiedzy z lekcji dotyczących zasad klasyfikacji i sposobów oznaczania organizmów. (40 minut) Test składający się z zadań zamkniętych oraz otwartego zadania, w którym należy skonstruować klucz do oznaczenia opisanej w zadaniu grupy organizmów. 27 5 Formy prac projektowych to np. prezentacja multimedialna, poster, ulotka informacyjna, plik mp3 z wywiadem przeprowadzonym z lekarzem lub pielęgniarką, krótki film edukacyjny. Należy ustalid minimalną i maksymalną objętośd pracy projektowej, kryteria oceny, termin i sposób oddawania prac (mogą byd przesyłane pocztą elektroniczną lub umieszczane we wspólnej galerii Picasa lub też koncie klasowym Google.doc. Można zaproponowad ocenę koleżeoską prac projektowych dostępnych dla wszystkich uczniów w formie głosowania (opcja dostępna w galerii Picasa i na Facebook-u). Konsultacje dotyczące kolejnych faz realizacji projektu mogą odbywad się w czasie godzin z KN. 5. Wirusy – bezkomórkowe formy materii I. IV. V. - określa granice wielkości wirionów i porównuje je z wymiarami komórek*; - opisuje kształty wirionów*; - wymienia grupy organizmów będących „żywicielami” wirusów;* IV.2.1. omawia podstawowe elementy budowy wirionu i wykazuje, że jest ona ściśle związana z przystosowaniem się do skrajnego pasożytnictwa; IV.2.3. wyjaśnia, co to są retrowirusy i podaje ich przykłady. Analiza tekstu źródłowego i schematów. Podręcznik, schematy i teksty z literatury uzupełniającej (wersja elektroniczna lub drukowana). Obowiązkowa: Przygotowanie opracowania na temat hipotez dotyczących powstania wirusów i ich pochodzenia, z wykorzystaniem różnorodnych źródeł informacji (literatura, zasoby internetu). 6. Infekcja wirusowa – cykl lityczny i lizogeniczny I. IV. V. IV.2.2. opisuje cykl życiowy bakteriofaga (lityczny i lizogeniczny) oraz wirusa zwierzęcego, zachodzący bez lizy komórki; - uzasadnia nieprzydatność antybiotyków w leczeniu chorób wirusowych, wykorzystując informacje na temat ich budowy i sposobu funkcjonowania.* Analiza schematów cykli wirusowych, wnioskowanie na podstawie analizy co do zasad profilaktyki i metod leczenia. Podręcznik, schematy i teksty źródłowe z literatury uzupełniającej. Obowiązkowa: Praca indywidualna metodą projektu 5 na temat „Choroby wirusowe człowieka – drogi zakażenia, profilaktyka.” Do wyboru dla ucznia dwie spośród chorób: WZW typu A, B i C/AIDS, HPV/grypa, odra, świnka/różyczka, wietrzna ospa/ polio, wścieklizna. 30 9. Protisty – proste organizmy eukariotyczne I. IV. V. - przedstawia zróżnicowanie budowy protistów (formy jedno- i wielokomórkowe);* - przedstawia zróżnicowanie budowy komórki na przykładzie protista wolno żyjącego, np. ameba, i pasożytniczego, np. Trypanosoma;* IV.4.1. Przedstawia sposoby poruszania się protistów jednokomórkowych i wskazuje odpowiednie organelle lub mechanizmy umożliwiające ruch. IV.4.2. przedstawia różnorodność sposobów odżywiania się protistów, wskazując na związek z ich budową i trybem życia; Analiza obrazów filmowych, schematów. Forma pracy: zbiorowa Filmy edukacyjne o ruchu protistów zwierzęcopodobn ych (ameba - pseudopodium, pantofelek - rzęski, wiciowce – wici), www.youtube.co m. Po wpisaniu haseł po angielsku, np. amoeba in motion). Schematy ilustrujące kształty i budowę komórek protistów zwierzęcopodobn ych oraz sposoby pobierania pokarmu (pinocytoza i fagocytoza), alternatywnie preparaty mikroskopowe. 31 10. Znaczenie protistów roślinopodobny ch w produkcji materii organicznej I. IV. V. VI. IV.4.3. rozróżnia najważniejsze grupy glonów (…) na podstawie cech charakterystycznych i przedstawia rolę glonów w ekosystemach wodnych jako producentów materii organicznej; Analiza porównawcza przedstawicieli wybranych taksonów z wykorzystaniem fotogramów, schematów i tekstów źródłowych, analiza danych statystycznych dotyczących produkcji materii organicznej w ekosystemach lądowych i wodnych różnych rodzajów, dyskusja. Okazy zasuszone (np. brunatnice) zdjęcia oraz schematy budowy morfologicznej i komórkowej protistów (liczba błon chloroplastu), teksty źródłowe na temat charakterystyczny ch barwników i materiałów zapasowych protistów, dane dotyczące produktywności wybranych ekosystemów lądowych i wodnych. Obowiązkowa: Praca indywidualna metodą projektu na temat „Choroby człowieka wywoływane przez protisty pasożytnicze – drogi zakażenia, profilaktyka”. Do wyboru dla ucznia dwie spośród chorób: malaria, rzęsistkowica, lamblioza, toksoplazmoza, czerwonka pełzakowa. 32 7 Najpóźniej 7 dni przed lekcją należy przedstawid uczniom instrukcję hodowli sianowej protistów i zalecid jej założenie minimum 6 dni przed obserwacją. Nie wszystkie hodowle przynoszą spodziewany materiał badawczy, dlatego też nauczyciel powinien dodatkowo przygotowad materiał badawczy w postaci własnej hodowli oraz okrzemek z akwarium szkolnego. 11. Czy protisty reagują na bodźce? 7 I. II. V. Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń 2.d. dokonuje obserwacji preparatów świeżych wybranych jednokomórkowych glonów (np. okrzemek) i cudzożywnych protistów (np. pantofelka, wirczyka, stentora, innych). Obserwacja mikroskopowa protistów roślinopodobnyc h i zwierzęcopodob nych doświadczenie na temat wpływu substancji odżywczych (glukoza) i substancji toksycznych (np. kwas octowy) na zachowanie się protistów w preparacie świeżym. Mikroskopy optyczne, szkiełka podstawkowe i przykrywkowe, woda kranowa lub z akwarium, pipety, 5 % roztwór glukozy, 50% roztwór octu spożywczego, hodowla sianowa protistów cudzożywnych, okrzemki ze ściany akwarium lub liści roślin wodnych. 35 14. Porosty – symbioza czy niewolnictwo? I. III. IV. V. IV.4.4. przedstawia związki symbiotyczne, w które wchodzą grzyby; IV.4.5. przedstawia budowę i tryb życia grzybów porostowych, określa ich znaczenie jako organizmów wskaźnikowych; - wyjaśnia znaczenie pojęcia helotyzm;* Zalecane doświadczenia i obserwacje. 2.f. dokonuje obserwacji występowania porostów w najbliższej okolicy. Wykład ilustrowany prezentacją multimedialną, dyskusja. Prezentacja multimedialna na temat miejsc występowania, różnorodności form, budowy anatomicznej plechy, zależności między składowymi porostu i znaczeniem wskaźnikowym porostów (plecha porostowa), zasuszone okazy porostów różnych form morfologicznych. Obowiązkowa: Praca indywidualna metodą projektu – wykonanie dokumentacji fotograficznej występowania plech porostowych w pobliżu domu lub innym miejscu, wykonanie albumu w galerii klasowej www.picasa.com z opisem miejsca i merytorycznym komentarzem autora. 36 15. Znaczenie grzybów w przyrodzie i dla człowieka I. IV. V. IV.4.4. przedstawia związki symbiotyczne, w które wchodzą grzyby, w tym mikoryzę; IV.4.6. określa rolę grzybów w przyrodzie, przede wszystkim jako reducentów materii organicznej; IV.4.7. przedstawia znaczenie grzybów w gospodarce, podając przykłady wykorzystywania grzybów, jak i straty przez nie wywoływane; Analiza schematów i tekstów źródłowych, wnioskowanie o roli grzybów w przyrodzie i dla człowieka. Schemat cyklu krążenia materii w przyrodzie z zaznaczonymi miejscami działania grzybów jako destruentów, schematy, zdjęcia, film edukacyjny przedstawiające mikoryzę oraz inne rodzaje symbioz, np. z mrówkami Atta czy widłakowymi, film edukacyjny i galeria zdjęć o produkcji piwa, serów pleśniowych, zbiorze trufli, dane statystyczne dotyczące strat w różnych rozdziałach gospodarki, wywoływanych przez grzyby. Obowiązkowa: Praca indywidualna metodą projektu na temat „Choroby człowieka wywoływane przez grzyby pasożytnicze i trujące – drogi zakażenia, profilaktyka”. Część I. Charakterystyka działania grzybów niejadalnych i trujących (np. borowik szatański, muchomor sromotnikowy). Część II. Grzybice skóry i jej wytworów – drogi zakażenia, zasady profilaktyki. Powtórzenie wiadomości z rozdziału, ćwiczenia z podręcznika, analiza zadań typu maturalnego z podręcznika. 37 16. Sprawdzian wiedzy z rozdziału Różnorodność wirusów, bakterii, protistów, grzybów Zadania zamknięte, krótka wypowiedź pisemna na temat systematyki omawianych organizmów (wirusy, bakterie, protisty, grzyby) w kontekście jednostek poli-, para- i monofiletycznych. Rozdział V. Różnorodność roślin Lp. Temat Cele kształcenia – wymagania ogólne/ uzupełniające Treści nauczania – wymagania szczegółowe/konieczne Procedury osiągania celów (metody i formy pracy) Środki dydaktyczne Praca domowa 40 3. Tkanki roślinne: tkanki twórcze I. III. IV. V. - wymienia tkanki twórcze występujące w roślinie (merystem wierzchołkowy, merystem wstawowy, miazga, fellogen, kalus) i określa ich funkcje*, - określa lokalizację poszczególnych rodzajów tkanek twórczych w roślinie*; IV.6.1. przedstawia charakterystyczne cechy budowy tkanek roślinnych (… twórczej…), identyfikuje je na rysunku (schemacie, preparacie mikroskopowym, fotografii itp.), określając związek ich budowy z pełnioną funkcją; Analiza schematów. Obserwacja mikroskopowa preparatów trwałych tkanek twórczych roślinnych. Mikroskopy optyczne, szkiełka podstawkowe i przykrywkowe, woda kranowa, pipety, ewentualnie atrament do skontrastowania obrazu, materiał badawczy – preparaty trwałe – przekrój poprzeczny przez stożek wzrostu korzenia cebuli, dla zaawansowanych preparat świeży barwiony - przekrój poprzeczny przez stożek wzrostu korzenia cebuli jadalnej. Odpowiednie fragmenty rozdziału podręcznika. Karta pracy dostosowana do zadania. Obowiązkowa: Przygotowanie materiału badawczego na kolejne zajęcia. 41 4. Tkanki roślinne: tkanki okrywające I. III. IV. V. IV.6.1. przedstawia charakterystyczne cechy budowy tkanek roślinnych (… okrywającej …), identyfikuje je na rysunku (schemacie, preparacie mikroskopowym, fotografii itp.), określając związek ich budowy z pełnioną funkcją; Obserwacje mikroskopowe tkanek okrywających (preparaty świeże lub trwałe), analiza schematów budowy tkanek miękiszowych w podręczniku, wnioskowanie o cechach charakterystycznych budowy i ich związku z funkcją tkanki. Mikroskopy optyczne, szkiełka podstawkowe i przykrywkowe, woda kranowa, pipety, ewentualnie atrament do skontrastowania obrazu. Materiał badawczy – skórka liścia spichrzowego cebuli, skórka z liścia pelargonii/pokrzywy/ melisy/fiołka afrykańskiego, przekrój poprzeczny przez strefę włośnikową korzenia cebuli jadalnej, korek z pędu bzu czarnego, Odpowiednie fragmenty rozdziału podręcznika. Karta pracy dostosowana do zadania. Obowiązkowa: Przygotowanie materiału badawczego na kolejne zajęcia. 42 5. Tkanki roślinne: tkanki miękiszowe I. III. IV. V. IV.6.1. przedstawia charakterystyczne cechy budowy tkanek roślinnych (…miękiszowej…), identyfikuje je na rysunku (schemacie, preparacie mikroskopowym, fotografii itp.) i określa związek ich budowy z pełnioną funkcją; Zalecane doświadczenia i obserwacje. 2.b. dokonuje obserwacji chromoplastów, ziaren skrobi w komórkach roślinnych; Obserwacje mikroskopowe tkanek miękiszowych (preparaty świeże lub trwałe), analiza schematów budowy tkanek miękiszowych w podręczniku, wnioskowanie o cechach charakterystycznych budowy i ich związku z funkcją tkanki. Mikroskopy optyczne, szkiełka podstawkowe i przykrywkowe, woda kranowa, pipety, ewentualnie atrament do skontrastowania obrazu, materiał badawczy - miękisz asymilacyjny z liścia trzykrotki lub moczarki kanadyjskiej, miękisz wodonośny z łodygi kaktusa, miękisz spichrzowy z bulwy ziemniaka, miękisz powietrzny z liścia sitowia. Odczynniki – jodyna do wybarwienia ziaren skrobi. Odpowiednie fragmenty rozdziału podręcznika. Obowiązkowa: Przygotowanie materiału badawczego na kolejne zajęcia. 45 9. Budowa i funkcje łodygi I. IV. V. IV.6.3. analizuje budowę anatomiczną organów roślinnych (pierwotną i wtórną budowę łodygi rośliny dwuliściennej…), określając związek ich budowy z pełnioną funkcją; IV.6.4.opisuje modyfikacje organów roślin ([...] łodygi) jako adaptacje do bytowania w określonych warunkach środowiska; Metoda problemowa. Analiza wykresów przekroju poprzecznego łodygi (budowa pierwotna i budowa wtórna), wnioskowanie o udziale miazgi w powstawaniu drewna i łyka wtórnego. Schematy budowy łodygi dwuliściennych (wersja drukowana, elektroniczna lub foliogramy), karta pracy dostosowana do zadania. 10. Analiza porównawcza budowy pierwotnej łodygi jedno- i dwuliściennych I. IV. V. IV.6.3. analizuje budowę anatomiczną organów roślinnych (pierwotną budowę łodygi rośliny jednoliściennej…), określając związek ich budowy z pełnioną funkcją; Obserwacje mikroskopowe wybarwionych atramentem przekrojów poprzecznych łodyg, wnioskowanie o ułożeniu wiązek przewodzących, analiza schematów budowy wiązek przewodzących na przekrojach poprzecznych, wnioskowanie o różnicach. Mikroskopy optyczne, szkiełka podstawkowe i przykrywkowe, woda kranowa, pipety, wodny roztwór atramentu do zabarwienia wiązek przewodzących (naczyń drewna). Materiał badawczy: łodygi rośliny jednoliściennej (np. trawy, tulipana) i rośliny dwuliściennej (np. chryzantema, glistnik, cykoria podróżnik, bazylia, melisa), przed zajęciami wstawione do wodnego roztworu atramentu (najlepiej czerwonego). Obowiązkowa: Przygotowanie materiału badawczego na kolejne zajęcia. 46 11. Liść – wytwórnia pokarmu I. II. IV. V. - wymienia cechy budowy morfologicznej liścia, wyjaśniając ich związek z funkcjami liścia*; IV.6.3. analizuje budowę anatomiczną organów roślinnych (budowę liścia…), określając związek ich budowy z pełnioną funkcją; IV.6.4. opisuje modyfikacje organów roślin ([...] liści [...]) jako adaptacje do bytowania w określonych warunkach środowiska; Metoda problemowa. Obserwacja mikroskopowa przekroju poprzecznego przez liść (preparat świeży lub trwały). Analiza schematu przekroju poprzecznego przez liść rośliny dwuliściennej, wnioskowanie o funkcjach poszczególnych elementów budowy anatomicznej liścia. Mikroskopy optyczne, szkiełka podstawkowe i przykrywkowe, woda kranowa pipety, materiał badawczy – liście trzykrotki/ fikusa/bazylii, inne. 12. Mszaki i paprotniki IV.5.2. wskazuje cechy charakterystyczne mszaków, widłaków, skrzypów, paproci (...), opisuje zróżnicowanie budowy ich ciała, wskazując poszczególne organy i określając ich funkcje; Analiza schematów, wnioskowanie Schematy cykli rozwojowych mchów, paproci, widłakowych, w wersji drukowanej lub elektronicznej 47 13. Nagozalążkowe – rośliny kwiatowe z nieosłoniętym zalążkiem IV.5.2. wskazuje cechy charakterystyczne (...) roślin nagonasiennych (...) IV.8.1. podaje podstawowe cechy zalążka i nasienia oraz wykazuje ich znaczenie adaptacyjne do życia na lądzie; Analiza schematów, wnioskowanie Schemat cyklu rozwojowego nagonasiennych w wersji drukowanej lub elektronicznej 14. Okrytozalążkow e – rośliny wytwarzające owoce IV.5.2. wskazuje cechy charakterystyczne (...) roślin (...) okrytonasiennych (...) IV.8.2. opisuje budowę kwiatu roślin okrytonasiennych, przedstawia jej różnorodność i wykazuje, że jest ona związana ze sposobami zapylania; - określa funkcje poszczególnych części kwiatu*; IV.8.3. opisuje powstawanie gametofitów męskiego i żeńskiego, zapłodnienie komórki jajowej (...) u rośliny okrytonasiennej; Analiza schematów, obserwacja żywych okazów kwiatów lub ich ilustracji, wnioskowanie z budowy kwiatu nt. sposobu jego zapylania Schematy budowy kwiatu, cyklu rozwojowego okrytonasiennych i w wersji drukowanej lub elektronicznej, Rysunki, zdjęcia i/lub żywe okazy kwiatów zapylanych w różny sposób Obowiązkowa: Przygotowanie materiału badawczego na kolejne zajęcia. 50 17. Cechy wspólne i cechy charakterystycz- ne przedstawicieli roślin – cykle rozwojowe I. IV. V. - wyjaśnia, na czym polega przemiana pokoleń*, - wyjaśnia, na czym polega faza gametofitu (n) i faza sporofitu (2n), nawiązując do wiedzy o podziałach komórkowych*; IV.5.3. porównuje przemianę pokoleń (i faz jądrowych) grup roślin, wskazując na stopniową redukcję pokolenia gametofitu w trakcie ewolucji na lądzie; Analiza schematów cykli rozwojowych, wnioskowanie o redukcji gametofitu. Praca w grupach. Schematy cykli rozwojowych mchów, paproci, widłakowych, nagonasiennych i okrytonasiennych w wersji drukowanej lub elektronicznej, karta pracy z tabelą porównawczą do wypełnienia (np. dominująca faza, związek lub brak związku anatomicznego między gametofitem a sporofitem, obecność zarodników, woda - warunek zapłodnienia, inne). 18. Sprawdzian wiedzy z rozdziału Różnorodność roślin I. III. IV. V. VI. Rozdział VI. Funkcjonowanie roślin 51 Lp. Temat Cele kształceni a – wymagani a ogólne/uz upełniają ce Treści nauczania – wymagania szczegółowe/konieczne Procedury osiągania celów (metody i formy pracy) Środki dydaktyczne Praca domowa 1. Pobieranie przez roślinę substratów procesów metabolicznych I. IV. V. IV.7.1. wskazuje główne makro- i mikroelementy oraz określa ich źródła dla roślin; IV.7.2. określa sposób pobierania wody i soli mineralnych (…); IV.7.3. przedstawia warunki wymiany gazowej u roślin, wskazując odpowiednie adaptacje w ich budowie anatomicznej; IV.7.4. wskazuje drogi, jakimi do liści docierają substraty fotosyntezy (…). Metoda słowna. Praca w grupach. Podręcznik, schematy i teksty źródłowe z literatury uzupełniającej. 2. Transport wody i soli mineralnych I. IV. V. IV.7.2. określa (…) mechanizmy transportu wody (potencjał wody, transpiracja, siła ssąca liści, kohezja, adhezja, parcie korzeniowe); - określa kierunki i drogi transportu wody w roślinie (komórki drewna, apoplastyczna, symplastyczna, trans membranowa)*; Wykład ilustrowany. Zdjęcia, schematy w wersji elektronicznej lub drukowanej. Dla zainteresowanych: Przygotowanie planu doświadczenia wykazującego udział liści w pobieraniu wody przez roślinę. 52 3. Badanie udziału liści w pobieraniu wody przez roślinę I. III. V. IV.7.2. określa (…) mechanizmy transportu wody (potencjał wody, transpiracja, siła ssąca liści, kohezja, adhezja, parcie korzeniowe); - określa kierunki i drogi transportu wody w roślinie* Metoda laboratoryjna – udział liści w pobieraniu wody przez roślinę. Prosty sprzęt laboratoryjny – cylindry miarowe, zlewki na wodę, materiał badawczy – ulistnione cięte tulipany, odczynniki – brak, woda kranowa (lub inny zestaw przygotowany przez uczniów). Obowiązkowa: Wykonanie dokumentacji fotograficznej, wykorzystanie jej oraz wyników i rezultatów wnioskowania i dyskusji z lekcji do opracowania raportu z pracy doświadczalnej. Przesłanie raportu w opisanym pliku drogą elektroniczną. 4. Transport substancji odżywczych I. IV. V. IV.7.4. wskazuje drogi (…), jakimi produkty fotosyntezy rozchodzą się w roślinie. - opisuje mechanizmy transportu produktów fotosyntezy w rurkach sitowych i między komórkami*; Wykład ilustrowany. Zdjęcia, schematy w wersji elektronicznej lub drukowanej. Obowiązkowa: Powtórzenie wiadomości o budowie kwiatu z lekcji wcześniejszej. 55 10 W innym wariancie możliwe jest przekazanie przez nauczyciela gotowej instrukcji doświadczenia. 7. Reakcje roślin na bodźce I. II. IV. V. IV.9.1. przedstawia podstawowe sposoby reakcji roślin na bodźce (ruchy tropiczne i nastyczne), podaje ich przykłady (fototropizm, geotropizm, sejsmonastia, nyktynastia, termonastia*); Analiza materiałów źródłowych – filmy edukacyjne. Filmy edukacyjne (www.youtube.co m po wpisaniu terminów angielskich phototropism, gravitropism, polskiej tigmonastia lub łacińskiej – Mimosa pudica) Obowiązkowa: Praca indywidualna metodą projektu – zaplanowanie 10 i przeprowadzenie doświadczenia pokazującego wybraną reakcję tropiczną rośliny. Wykonanie dokumentacji fotograficznej oraz wyników i rezultatów wnioskowania oraz dyskusji wyników do opracowania raportu z pracy doświadczalnej. Przesłanie raportu w opisanym pliku drogą elektroniczną. 8. Sprawdzian wiedzy z rozdziału Funkcjonowanie roślin Zadania typu maturalnego, krótka wypowiedź pisemna na temat wpływu zasolenia podłoża solą do odśnieżania dróg lub przenawożenia na stan uwodnienia rośliny. Rozdział VII. Różnorodność bezkręgowców 56 Lp. Temat Cele kształcenia – wymagania ogólne/uzup ełniające Treści nauczania – wymagania szczegółowe/konieczne Procedury osiągania celów (metody i formy pracy) Środki dydaktyczne Praca domowa 1. Klasyfikacja zwierząt. Gąbki – zwierzęta beztkankowe I. IV. V. - przedstawia podstawowe kryteria klasyfikacji stosowane w zoologii*; IV.11.1. przedstawia budowę i tryb życia gąbek; Analiza schematów i zdjęć, filmu edukacyjnego z internetu, wnioskowanie. Schemat budowy 3 typów gąbek (askon, sykon, leukon), schemat budowy choanocytu, zdjęcia i film edukacyjny ilustrujące gąbki w ich naturalnym środowisku (www.youtube.co m, Obowiązkowa: Opracowanie sposobów rozmnażania się gąbek i możliwości ich regeneracji na podstawie tekstu z podręcznika. 2. Tkanki zwierzęce. Parzydełkowce – tkankowe zwierzęta dwuwarstwowe I. IV. - wymienia tkanki zwierzęce i podaje ich funkcję* IV.11.3. przedstawia budowę, czynności życiowe i tryb życia parzydełkowców, określa ich rolę w przyrodzie; Metoda podająca. Wykład ilustrowany. Filmy edukacyjne www.youtube.co m, (cnidaria, hydra sp., jelly Fish), schematy budowy anatomicznej parzydełka. Obowiązkowa: Opisanie znaczenia parzydełkowców w przyrodzie, ze szczególnym uwzględnieniem raf koralowych i tego, co im grozi ze strony człowieka. 57 3. Płazińce i nicienie I. IV. V. - porównuje budowę płazińców i nicieni* IV.11.4. porównuje cechy płazińców wolno żyjących i pasożytniczych w powiązaniu z ich trybem życia; Analiza zdjęć, schematów i filmów edukacyjnych o wypławku białym i tasiemcach. Wnioskowanie o różnicach. Filmy edukacyjne – zdjęcia przyżyciowe, www.youtube.com taenia solium, dendrocoelum lacteum), schematy budowy morfologicznej obu gatunków, schemat budowy anatomicznej członu tasiemca i wypławka białego. 4. Cykle rozwojowe pasożytniczych płazińców i nicieni I. IV. V. IV.11.6. wymienia najczęściej występujące płazińce i nicienie pasożytnicze, których żywicielem może być człowiek, podaje sposoby zapobiegania szerzeniu się ich inwazji; IV.11.5. na podstawie schematów opisuje podstawowe cykle rozwojowe tasiemca nieuzbrojonego, nicieni pasożytniczych – glista ludzka, włosień, wymienia żywicieli pośrednich i ostatecznych oraz wskazuje sposoby ich zarażenia wymienionymi pasożytami. VII.3.4. wymienia czynniki sprzyjające rozprzestrzenianiu się pasożytów; Analiza materiałów źródłowych. Schematy cykli rozwojowych ww. gatunków pasożytów człowieka w wersji drukowanej lub elektronicznej. 60 10. Sprawdzian wiedzy z rozdziału Różnorodność bezkręgowców Zadania zamknięte typu maturalnego, krótka wypowiedź pisemna na temat przyczyn różnorodności morfologicznej i anatomicznej zwierząt bezkręgowych. Rozdział VIII. Różnorodność strunowców Lp. Temat Cele kształcenia – wymagania ogólne/uzupełnia jące Treści nauczania – wymagania szczegółowe/konieczne Procedury osiągania celów (metody i formy pracy) Środki dydaktyczne Praca domowa 1. Charakterystyka strunowców. Strunowce niższe Cechy charakterystycz ne kręgowców I. IV. V. Wymienia charakterystyczne cechy strunowców na przykładzie lancetnika; - porównuje schemat budowy bezkręgowca i strunowca; - wnioskuje o powiązaniach ewolucyjnych obu grup zwierząt. - omawia cechy charakterystyczne kręgowców* Analiza materiałów źródłowych. Wnioskowanie. Praca w grupach. Podręcznik, schematy z literatury uzupełniającej. 2. Ryby – żuchwowce pierwotnie wodne I. IV. V. Uczeń: IV.12.1. Wymienia cechy charakterystyczne ryb (…) w powiązaniu ze środowiskiem i trybem życia; Analiza materiałów źródłowych. Wnioskowanie. Praca w grupach. Podręcznik, schematy z literatury uzupełniającej. Film edukacyjny WWW.youtube.c om 61 3. Płazy – kręgowce dwuśrodowisko we I. IV. V. IV.12.1. Wymienia cechy charakterystyczne płazów (…) w powiązaniu ze środowiskiem i trybem życia; Analiza materiałów źródłowych. Wnioskowanie. Praca w grupach. Podręcznik, schematy z literatury uzupełniającej. Film edukacyjny WWW.youtube.c om 4. Gady – pierwsze owodniowce I. IV. V. IV.12.1. Wymienia cechy charakterystyczne gadów (…) w powiązaniu ze środowiskiem i trybem życia; IV.13.20. przedstawia rolę błon płodowych w rozwoju zarodka kręgowców lądowych (na przykładzie gadów). Analiza materiałów źródłowych. Wnioskowanie. Praca w grupach. Podręcznik, schematy z literatury uzupełniającej. Film edukacyjny WWW.youtube.c om 5. Ptaki – latające zwierzęta pokryte piórami I. IV. V. IV.12.1. Wymienia cechy charakterystyczne ptaków (…) w powiązaniu ze środowiskiem i trybem życia; Analiza materiałów źródłowych. Wnioskowanie. Praca w grupach. Podręcznik, schematy z literatury uzupełniającej. Film edukacyjny WWW.youtube.c om 6. Ssaki – kręgowce wszechstronne i ekspansywne I. IV. V. IV.12.1. Wymienia cechy charakterystyczne ssaków (…) w powiązaniu ze środowiskiem i trybem życia; IV.12.4. Na podstawie charakterystycznych cech zalicza (…) ssaki odpowiednio do stekowców, torbaczy lub łożyskowców. Analiza materiałów źródłowych. Wnioskowanie. Praca w grupach. Podręcznik, schematy, zdjęcia z literatury uzupełniającej i internetu. 62 7. Analiza porównawcza przedstawicieli gromad kręgowców. Znaczenie kręgowców w przyrodzie i dla człowieka. I. III. IV. V. IV.12.4. Na podstawie charakterystycznych cech zalicza kręgowce do odpowiednich gromad, (…). IV.12.5. przedstawia znaczenie kręgowców w przyrodzie i życiu człowieka. Obserwacja. Konstruowanie klucza do oznaczania kręgowców należących do różnych gromad i testowanie jego poprawności. Obiekty do klasyfikacji – okazy utrwalone, zdjęcia. Obowiązkowa: Opracowanie na podstawie podręcznika i literatury dodatkowej o znaczeniu kręgowców. 8. Sprawdzian wiedzy z rozdziału Różnorodność strunowców Zadania zamknięte typu maturalnego Rozdział IX. Funkcjonowanie zwierząt Lp. Temat Cele kształcenia – wymagania ogólne/uzupełnia jące Treści nauczania – wymagania szczegółowe/konieczne Procedury osiągania celów (metody i formy pracy) Środki dydaktyczne Praca domowa 1. Ochrona ciała zwierząt. Symetria ciała. Reagowanie zwierząt na bodźce I. IV. V. IV.13.2. opisuje różne rodzaje powłok ciała zwierząt; IV.13.4. wymienia rodzaje zmysłów występujące u zwierząt, wymienia odbierane bodźce, określa odbierające je receptory i przedstawia ich funkcje; IV.13.6. wyjaśnia związek między rozwojem układu nerwowego a złożonością budowy zwierzęcia. Forma słowna. Analiza materiałów źródłowych, wnioskowanie. Podręcznik, schematy, zdjęcia, filmy edukacyjne www.youtube.co m 65 8. Rozmnażanie i rozwój zwierząt I. IV. V. IV.13.16. wymienia typy rozmnażania bezpłciowego i podaje grupy zwierząt, u których może ono zachodzić; IV.13.17. podaje różnice między zapłodnieniem zewnętrznym a wewnętrznym, rozróżnia jajorodność, jajożyworodność i żyworodność oraz wymienia grupy, u których takie typy rozmnażania występują; IV.13.19. rozróżnia rozwój prosty od złożonego, podając odpowiednie przykłady; IV.12.7. podaje przykłady regulacji hormonalnej u zwierząt na przykładzie przeobrażenia u owadów. Wykład ilustrowany. Prezentacja multimedialna. Obowiązkowa: Powtórzenie materiału z rozdziału, przygotowanie do sprawdzianu. 9. Sprawdzian wiedzy z rozdziału Funkcjonowani e zwierząt Zadania zamknięte typu maturalnego, krótka wypowiedź pisemna na temat przyczyn różnorodności strategii fizjologicznych zwierząt. 66 Część II I. Metabolizm Lp. Temat Cele kształcenia – wymagania ogólne/uzupełnia jące Treści nauczania – wymagania szczegółowe/konieczne Procedury osiągania celów (metody i formy pracy) Środki dydaktyczne Praca domowa 1. Enzymy – katalizatory życia. Mechanizm katalizy enzymatycznej I. IV. V. III.1. podaje charakterystyczne cechy budowy enzymu białkowego; III.5. wskazuje możliwość pełnienia funkcji enzymatycznych przez cząsteczki RNA; III.2. opisuje przebieg katalizy enzymatycznej; III.3. wyjaśnia, na czym polega swoistość enzymów (…); Wykład ilustrowany. Prezentacja multimedialna. Obowiązkowa: Przygotowanie planu doświadczenia badającego wpływ pH środowiska na aktywność katalazy z liści zielonej pietruszki. Skorzystanie z literatury fachowej w celu ustalenia optymalnego pH dla tego enzymu oraz dobrania odpowiednich prób kontrolnej i badawczych. 67 2. Wpływ czynników środowiska na aktywność enzymatyczną III. IV. V. III.3. (…) określa czynniki warunkujące ich aktywność; Zalecane doświadczenia i obserwacje. - planuje i przeprowadza doświadczenie pokazujące aktywność wybranego enzymu; - wykazuje wpływ na tę aktywność wybranego czynnika środowiska – pH. Metoda laboratoryjna. Zbieranie wyników, analiza, wnioskowanie. Dyskusja o wynikach i ewaluacja. Probówki lub małe zlewki (np. 50 lub 100 ml), pipety i strzykawki do odmierzania roztworów, odczynniki: woda utleniona (10% roztwór nadtlenku wodoru), gotowe roztwory o znanym pH w tym również pH optymalne dla katalazy pietruszki (roślinnej), przesącz z maceratu z liści zielonej pietruszki 3. Regulacja aktywności enzymatycznej w komórkach I. IV. V. III.4. podaje przykłady różnych sposobów regulacji aktywności enzymów w komórce (inhibicja kom- petycyjna, niekompetycyjna, fosforylacja, defosforylacja, aktywacja proenzymów); Analiza tekstu i schematów, wnioskowanie. Podręcznik, literatura uzupełniająca, schematy różnego typu regulacji aktywności enzymów. Obowiązkowa: Powtórzenie wiadomości o ATP z rozdziału o składzie chemicznym komórki. 70 10. Przebieg fotosyntezy – faza jasna I. IV. V. III.2.5. wskazuje substraty i produkty głównych szlaków i cykli metabolicznych – fotosyntezy; III.4.1. przedstawia proces fotosyntezy i jego znaczenie na Ziemi; III.4.3. na podstawie schematu analizuje przebieg zależnej od światła fazy fotosyntezy, przedstawia funkcje obu fotosystemów i wyjaśnia, w jaki sposób powstają NADPH i ATP; Analiza schematów, wnioskowanie. Praca w zespole klasowym. Schematy w wersji elektronicznej lub drukowanej (podręcznik lub literatura uzupełniająca). 11. Przebieg fotosyntezy – faza niezależna od światła. Bilans cyklu Calvina I. IV. V. III.4.4. opisuje etapy cyklu Calvina i wskazuje je na schemacie, określa bilans tego cyklu. - analizuje wpływ różnych czynników środowiska na przebieg fotosyntezy (np. temperatury, natężenia oświetlenia, ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla)*. Analiza schematów, wnioskowanie. Praca w parach i w zespole klasowym. Schematy w wersji elektronicznej lub drukowanej (podręcznik lub literatura uzupełniająca). Obowiązkowa: Opracowanie planu doświadczenia badającego wpływ natężenia oświetlenia na intensywność przebiegu fotosyntezy. Przygotowanie materiału badawczego na kolejną lekcję. 71 12. Wpływ czynników środowiska na przebieg fotosyntezy I. III. V. Zalecane doświadczenia i obserwacje. - planuje i przeprowadza doświadczenie badające wpływ wybranego czynnika na intensywność fotosyntezy – natężenia oświetlenia. Przeprowadzeni e doświadczenia, zebranie wyników, analiza, wnioskowanie. Dyskusja o wynikach i ewaluacja. Sporządzenie dokumentacji fotograficznej. Sprzęt laboratoryjny: zlewki (150 ml), małe lejki szklane, lampy z żarówkami o średniej mocy (100W), woda kranowa, gałązki moczarki kanadyjskiej o podobnych rozmiarach i wieku oraz liczbie listków. Obowiązkowa: Wykorzystanie dokumentacji fotograficznej oraz wyników wnioskowania i dyskusji z lekcji do opracowania raportu z pracy doświadczalnej. Przesłanie raportu w opisanym pliku drogą elektroniczną. 13. Sprawdzian wiedzy z rozdziału Metabolizm Zadania zamknięte typu maturalnego II. Organizm człowieka. Skóra – powłoka organizmu Lp. Temat Cele kształcenia – wymagania ogólne/uzupełnia jące Treści nauczania – wymagania szczegółowe/konieczne Procedury osiągania celów (metody i formy pracy) Środki dydaktyczne Praca domowa 72 1. Hierarchiczna budowa i podstawowe funkcje życiowe organizmu człowieka I. IV. V. V.1.1. rozpoznaje tkanki budujące ciało człowieka oraz podaje ich funkcje i lokalizację w organizmie człowieka; V.1.2. przedstawia układy narządów człowieka oraz określa ich podstawowe funkcje (…); Przygotowanie posteru ilustrującego przykładową lokalizację tkanek i układów narządów w organizmie człowieka na podstawie tekstu źródłowego. Praca w grupach. Podręcznik, schematy i teksty z literatury uzupełniającej. 2. Budowa i funkcje skóry. Choroby i higiena skóry I. II. IV. V. V.11.1. opisuje budowę skóry i wykazuje zależność pomiędzy budową a funkcjami skóry; V.11.2. przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób skóry. V.1.2. przedstawia układy narządów człowieka oraz określa ich podstawowe funkcje, wykazuje cechy budowy narządów będące ich adaptacją do pełnionych funkcji; Analiza materiałów źródłowych. Wnioskowanie. Podręcznik, schematy i teksty z literatury uzupełniającej. III. Aparat ruchu Lp. Temat Cele kształcenia – wymagania ogólne/uzupełnia jące Treści nauczania – wymagania szczegółowe/konieczne Procedury osiągania celów (metody i formy pracy) Środki dydaktyczne Praca domowa 75 11 Można tę lekcję przeprowadzid metodą laboratoryjną – uczniowie wykonują sekcję jelita świoskiego, obserwują za pomocą lupy przekrój przez jelito i kosmki jelitowe. Lp. Temat Cele kształcenia – wymagania ogólne/uzupełnia jące Treści nauczania – wymagania szczegółowe/konieczne Procedury osiągania celów (metody i formy pracy) Środki dydaktyczne Praca domowa 1. Budulcowe i energetyczne składniki pokarmowe. Woda i składniki mineralne. I. II. IV. V. V.4.2. podaje źródła, funkcje i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu ze szczególnym uwzględnieniem roli witamin, soli mineralnych, aminokwasów egzogennych, nienasyconych kwasów tłuszczowych i błonnika. Analiza materiałów źródłowych, wnioskowanie. Książki kucharskie ze wskazówkami dietetycznymi. 2. Budowa i funkcje układu pokarmowego II. IV. V. (III) - rozróżnia pojęcia układ i przewód pokarmowy*; V.4.1. Omawia budowę poszczególnych elementów układu pokarmowego oraz przedstawia związek pomiędzy budową a pełnioną funkcją; V.1.2. przedstawia układy narządów człowieka oraz określa ich podstawowe funkcje, wykazuje cechy budowy narządów będące ich adaptacją do pełnionych funkcji; V.1.3. przedstawia powiązania strukturalne i funkcjonalne między narządami w obrębie poszczególnych układów (…). Analiza przystosowań w budowie wybranych odcinków przewodu pokarmowego do pełnionych funkcji (pobieranie, rozdrabnianie, trawienie, wchłanianie). Film edukacyjny, schematy układu i budowy zębów, języka (kubki smakowe) i żołądka, budowy morfologicznej i anatomicznej jelita cienkiego, budowy kosmka jelitowego 11 . Obowiązkowa: Przygotowanie sprzętu i odczynników na lekcję następną. 76 12 Jadłospis powinien mied obudowę teoretyczną – wyjaśnienia, dlaczego tyle energii, dlaczego taki produkt spożywczy a nie inny. 3. Trawienie i wchłanianie podstawowych składników pokarmu II. IV. V. V.4.3. przedstawia i porównuje proces trawienia, wchłaniania i transportu białek, cukrów oraz tłuszczów; Analiza materiałów źródłowych, wnioskowanie. Schematy i teksty źródłowe, podręcznik. Obowiązkowa: Uczniowie podzieleni na grupy przygotowują wystąpienia seminaryjne do lekcji następnej po otrzymaniu od nauczyciela wskazówek literaturowych lub materiałów. 4. Higiena i choroby układu pokarmowego. Dieta. I. II. IV. V. V.4.3. analizuje potrzeby energetyczne organizmu oraz porównuje wybrane formy aktywności fizycznej pod względem zapotrzebowania na energię; V.4.4. analizuje związek między dietą i trybem życia a stanem zdrowia. Seminarium. Analiza danych dotyczących zapotrzebowani a na energię przy różnym stylu życia, wnioskowanie o konsekwencjach nadmiaru lub niedoboru energii pochodzącej z pokarmu dla organizmu. Tabele zapotrzebowania energetycznego, zdjęcia lub filmy edukacyjne na temat otyłości, anoreksji, bulimii). Obowiązkowa: Przygotowanie dziennego jadłospisu uwzględniającego różnorodność składników pokarmowych oraz odpowiedni poziom energetyczny dla poszczególnych kategorii osób – do wyboru (np. 40- letni pracownik fizyczny płci męskiej/ żeńskiej). 12 5. Sprawdzian wiedzy Zadania zamknięte typu maturalnego, krótka wypowiedź pisemna na temat konieczności utrzymania homeostazy (na przykładzie pH, temperatury ciała, stężenie glukozy) 77 13 Wykonując sekcję serca, uczniowie powinni obejrzed żyły i tętnice połączone bezpośrednio z sercem pod kątem różnic w budowie (przekroje poprzeczne). V. Układ krążenia 1. Krążenie w organizmie człowieka. Budowa serca I. II. III. IV. V. - wymienia elementy budujące układ krążenia, w tym krwionośny*; V.6.1. charakteryzuje budowę serca (…) wskazuje ich cechy adaptacyjne do pełnionych funkcji; V.6.1. charakteryzuje budowę (…) naczyń krwionośnych 13 , wskazuje ich cechy adaptacyjne do pełnionych funkcji; V.1.2. przedstawia układy narządów człowieka oraz określa ich podstawowe funkcje, wykazuje cechy budowy narządów będące ich adaptacją do pełnionych funkcji; V.1.3. przedstawia powiązania strukturalne i funkcjonalne między narządami w obrębie poszczególnych układów (…). Sekcja serca świńskiego. Serca świńskie, narzędzia sekcyjne (noże, nożyczki, pęsety, naczynia sekcyjne), ręczniki papierowe, rękawiczki chirurgiczne. 80 3. Zaburzenia funkcjonowania systemu odpornościowego I. IV. V. V.7.4. przedstawia immunologiczne podłoże alergii, wymienia najczęstsze alergeny; V.7.5. opisuje sytuacje, w których występuje niedobór odporności i przedstawia związane z tym zagrożenia; V.7.6. wyjaśnia, co to są choroby autoimmunizacyjne, podaje przykłady takich chorób. Seminarium. Na podstawie literatury przekazanej przez nauczyciela. VII. Układ oddechowy 1. Budowa i funkcje układu oddechowego człowieka II. IV. V. V.5.1. opisuje budowę i funkcje narządów wchodzących w skład układu oddechowego; V.5.2. wyjaśnia znaczenie oddychania tlenowego dla organizmu; V.1.2. przedstawia układy narządów człowieka oraz określa ich podstawowe funkcje, wykazuje cechy budowy narządów będące ich adaptacją do pełnionych funkcji; V.1.3. przedstawia powiązania strukturalne i funkcjonalne między narządami w obrębie poszczególnych układów (…). Analiza i przetwarzanie informacji pozyskanych z filmu, wnioskowanie o związku metabolizmu oddechowego z fizjologią wymiany gazowej. Praca w zespole klasowym. Film edukacyjny o budowie i działaniu układu oddechowego, schemat ilustrujący związek oddychania komórkowego z wymianą gazową. Obowiązkowa: Praca metodą projektu, forma indywidualna: opracowanie posteru na temat wpływu czynników zewnętrznych na stan i funkcjonowanie układu oddechowego (w tym palenie czynne i bierne, alergie, zanieczyszczenia powietrza i inne). 81 2. Mechanizm wymiany gazowej. Transport gazów oddechowych I. II. IV. V. V.5.3. przedstawia mechanizm wymiany gazowej w tkankach i w płucach (…); V.5.4. określa rolę krwi w transporcie tlenu i dwutlenku węgla. Analiza schematów, wnioskowanie. Praca indywidualna z materiałem źródłowym. Schematy dyfuzji gazów oddechowych między powietrzem a krwią oraz między krwią a tkanką (wersja elektroniczna lub drukowana), schematy transportu gazów we krwi (osocze i erytrocyty). Obowiązkowa: Przygotowanie materiałów do budowy sztucznego układu oddechowego na następną lekcję. 3. Motoryka oddychania. Zaburzenia funkcjonowania układu oddechowego II. III. IV. V. V.5.3. określa rolę klatki piersiowej i przepony w procesie wymiany gazowej; Konstruowanie sztucznego układu oddechowego, symulowanie działania przepony, wnioskowanie. Krótki film edukacyjny o motoryce oddychania. Sprzęt: butelki plastykowe (PET), rękawiczki chirurgiczne, baloniki, plastelina/taśma klejąca do uszczelniania. Dla zainteresowanych: Przygotowanie informacji merytorycznej i elementów graficznych do wystawy wykonanych na zajęciach prac oraz jej zorganizowanie na terenie szkoły. VIII. Układ wydalniczy 82 1. Wydalanie i narządy wydalnicze człowieka II. IV. V. V.8.1. wyjaśnia istotę wydalania oraz wymienia substancje, które są wydalane z organizmu człowieka; V.8.2. przedstawia budowę i funkcję poszczególnych narządów układu wydalniczego; V.1.2. przedstawia układy narządów człowieka oraz określa ich podstawowe funkcje (…); V.1.3. przedstawia powiązania strukturalne i funkcjonalne między narządami w obrębie poszczególnych układów (…). Wykład ilustrowany. Prezentacja multimedialna na temat wydalania, substancji wydalanych i narządów wydalniczych, w tym narządów układu moczowego. 85 3. Odruchy, działania instynktowne, działania wolitywne I. II. IV. V. - rozróżnia różne stopnie złożoności reakcji organizmu i działań kierowanych przez centralny układ nerwowy*; V.9.5. opisuje łuk odruchowy oraz wymienia rodzaje odruchów i przedstawia rolę odruchów warunkowych w procesie uczenia się; - ocenia znaczenie działań wolitywnych w relacjach społecznych. Analiza tekstów źródłowych, schematów. Wnioskowanie na podstawie analizy. Dyskusja. Schematy i zdjęcia w wersji elektronicznej lub drukowanej, foliogramy. 4. Mózg – centrum sterowania organizmu. Świadomość, pamięć, inteligencja I. II. IV. V. V.9.1. opisuje budowę i funkcje mózgu (…); V.9.6. wykazuje kontrolno- integracyjną rolę mózgu, z uwzględnieniem funkcji jego części – kory, poszczególnych płatów, hipokampu; V.9.7. przedstawia lokalizację i rolę ośrodków korowych; V.9.8. wyjaśnia biologiczne znaczenie snu. Analiza tekstów źródłowych, schematów. Wnioskowanie na podstawie analizy. Schematy i zdjęcia w wersji elektronicznej lub drukowanej, foliogramy. 5. Autonomiczny układ nerwowy. Higiena i choroby układu nerwowego I. II. IV. V. V.9.2. przedstawia rolę układu autonomicznego współczulnego i przywspółczulnego. - omawia zasady higieny układu nerwowego* Analiza tekstów źródłowych, schematów. Wnioskowanie na podstawie analizy. Schematy w wersji elektronicznej lub drukowanej, foliogramy. X. Narządy zmysłów 86 1. Receptory – rodzaje i lokalizacja w organizmie człowieka I. II. IV. V. - wyjaśnia, czym jest wrażliwość, zmysł, receptor, narząd zmysłowy*; V.10.1. klasyfikuje receptory ze względu na rodzaj bodźca, przedstawia ich funkcje oraz lokalizację receptorów w organizmie człowieka. Analiza tekstów źródłowych, schematów. Wnioskowanie na podstawie analizy. Schematy w wersji elektronicznej lub drukowanej, foliogramy. 2. Budowa i działanie narządu wzroku I. II. IV. V. V.10.2. przedstawia budowę oka (…) oraz wyjaśnia sposób jego działania; V.10.4. przedstawia podstawowe zasady higieny narządu wzroku (…). Analiza tekstów źródłowych, schematów. Wnioskowanie na podstawie analizy. Schematy w wersji elektronicznej lub drukowanej, foliogramy. 3. Ucho - narząd słuchu i równowagi I. II. IV. V. V.10.2. przedstawia budowę (…) ucha oraz wyjaśnia sposób jego działania; V.10.4. przedstawia podstawowe zasady higieny narządu (…) słuchu. Analiza tekstów źródłowych, schematów. Wnioskowanie na podstawie analizy. Schematy w wersji elektronicznej lub drukowanej, foliogramy. Obowiązkowa: Przygotowanie planu doświadczenia stwierdzającego czy smak i węch współdziałają ze sobą. 4. Zmysły smaku, powonienia i dotyku I. II. III. IV, V. V.10.3. przedstawia budowę błędnika i określa funkcje zmysłu równowagi, smaku i węchu. Doświadczenie – realizacja, analiza wyników, wnioskowanie. Wykałaczki zaostrzone na końcu, chusteczki lub opaski na oczy, cebula, jabłko pokrojone na drobne kawałki, karta pracy. Obowiązkowa: Opracowanie notatki na podstawie rozdziału z podręcznika o budowie błędnika i roli zmysłu równowagi. XI. Układ hormonalny 87 1. Podział i lokalizacja gruczołów dokrewnych. Podział hormonów I. II. IV. V. V.12.2. wymienia gruczoły dokrewne, podaje ich lokalizację i przedstawia ich rolę w regulacji procesów życiowych; V.1.2. przedstawia układy narządów człowieka oraz określa ich podstawowe funkcje, wykazuje cechy budowy narządów będące ich adaptacją do pełnionych funkcji; V.12.1. klasyfikuje hormony według kryterium budowy chemicznej oraz przedstawia wpływ hormonów peptydowych i sterydowych na komórki docelowe. Analiza tekstów źródłowych, schematów. Wnioskowanie na podstawie analizy. Schematy w wersji elektronicznej lub drukowanej, foliogramy. 2. Współpraca układu hormonalnego i nerwowego w sterowaniu funkcjami organizmu I. II. IV. V. V.12.4. wykazuje nadrzędną rolę podwzgórza i przysadki mózgowej w regulacji hormonalnej (sprzężenie zwrotne ujemne na przykładzie tarczycy); Analiza tekstów źródłowych, schematów. Wnioskowanie na podstawie analizy. Schematy w wersji elektronicznej lub drukowanej, foliogramy. 90 4. Higiena układu rozrodczego. Planowanie rodziny II. IV. V. VI. V.14.1. opisuje metody wykorzystywane w planowaniu rodziny; V.14.2. wyjaśnia istotę badań prenatalnych oraz podaje przykłady, kiedy warto z nich skorzystać; - zajmuje stanowisko w sprawie badań prenatalnych, uzasadniając je merytorycznie*; Dyskusja, seminarium. Literatura uzupełniająca, podręcznik. Obowiązkowa: Przygotowanie się do seminarium na temat biologicznego rozwoju człowieka na podstawie podręcznika i literatury uzupełniającej. 5. Rozwój człowieka od poczęcia do narodzin. Główne etapy życia człowieka – od narodzin do starości II. IV. V. VI. V.14.4. przedstawia etapy ontogenezy człowieka; V.13.1. charakteryzuje przebieg dojrzewania fizycznego człowieka; V.14.3. opisuje przebieg kolejnych faz rozwoju zarodka i płodu, z uwzględnieniem roli łożyska, oraz wyjaśnia wpływ różnych czynników na prawidłowy przebieg ciąży; Seminarium. Film edukacyjny o rozwoju prenatalnym i roli łożyska. Obowiązkowa: Powtórzenie wiadomości z rozdziału – przygotowanie do kartkówki. 6. Powtórzenie wiadomości i kartkówka z rozdziału Rozmnażanie i rozwój człowieka Zadania typu maturalnego, zamknięte 91 Część III I. Mechanizmy dziedziczenia Lp . Temat Cele kształcenia – wymagania ogólne/uzupełnia jące Treści nauczania – wymagania szczegółowe/konieczne Procedury osiągania celów (metody i formy pracy) Środki dydaktyczne Praca domowa 1. Budowa i rola kwasów nukleinowych I. IV. V. Uczeń: VI.1.1. przedstawia budowę nukleotydów; - rozróżnia uproszczone wzory strukturalne puryn i pirymidyn, klasyfikuje do nich odpowiednio zasady azotowe budujące kwasy nukleinowe*; VI.1.2. przedstawia strukturę podwójnej helisy i określa rolę wiązań wodorowych w jej utrzymaniu; - wyjaśnia zasadę komplementarności nici DNA w cząsteczce dwuniciowej*; VI.1.5. przedstawia podstawowe rodzaje RNA występujące w komórce (mRNA, rRNA, tRNA) oraz określa ich rolę. Wykład ilustrowany Prezentacja multimedialna lub schematy budowy nukleotydu, DNA, RNA, cząsteczek puryn i pirymidyn, zdjęcia z mikroskopu elektronowego - w wersji elektronicznej lub drukowanej. Obowiązkowa: Dla zainteresowanych: Opracowanie notatki/ przygotowanie posteru na temat nietypowych form DNA i RNA oraz przykładów organizmów, w których występują. 92 2. Organizacja DNA w genomie komórki eukariotycznej. Porównanie budowy i funkcji DNA i RNA I. IV. V. VI.2.1. przedstawia organizację DNA w genomie (helisa, nukleosom, chromatyna, chromosom); VI.1.4. opisuje i porównuje strukturę i funkcje cząsteczek DNA i RNA; VI.3.5. porównuje strukturę genomu prokariotycznego i eukariotycznego. Analiza struktury nukleosomu, chromatyny i chromosomu podziałowego oraz nukleoidu bakterii. Tabelaryczna analiza porównawcza budowy i funkcji DNA oraz RNA. Film edukacyjny na temat upakowania DNA w jądrze komórki, zawierający obrazy nukleosomu, chromatyny, chromosomu podziałowego). Film edukacyjny na temat struktury nukleoidu bakterii. 3. Cel i przebieg replikacji I. IV. V. VI.21.3. wykazuje rolę podwójnej helisy w replikacji DNA oraz określa polimerazę DNA jako enzym odpowiedzialny za replikację; uzasadnia znaczenie sposobu syntezy DNA (replikacja semikonserwatywna) dla dziedziczenia informacji; - opisuje specyficzne cechy polimerazy DNA (kierunek działania, przyłączanie nukleotydów tylko do istniejącej już cząsteczki, autonaprawa błędów replikacyjnych) *. Praca w parach. Analiza schematu replikacji. Analiza przebiegu syntezy nici potomnych na niciach matrycowych/ macierzystych i znaczenia komplementar- ności puryn i pirymidyn. Schemat replikacji w wersji elektronicznej lub drukowanej. Gra dydaktyczna ilustrująca semikonserwaty- wność replikacji. 95 7. Regulacja ekspresji genów w komórkach prokariotyczny ch. I. IV. V. VI.4.1. przedstawia teorię operonu; VI.4.2. wyjaśnia, na czym polega kontrola negatywna i pozytywna w operonie. Analiza schematu struktury operonu, wnioskowanie o ich działaniu. Forma pracy zbiorowa. Analiza działania operonu laktozowego i tryptofanowego, wnioskowanie o kontroli pozytywnej i negatywnej przy wykorzystaniu tekstu źródłowego. Praca w parach. Schemat budowy operonu w wersji elektronicznej. Schematy operonów laktozowego i tryptofanowego w wersji drukowanej lub elektronicznej. Obowiązkowa: Porównanie tabelaryczne działania obu typów operonów. 96 8. Regulacja ekspresji genów w komórkach eukariotycznyc h I. IV. V. VI.4.3. Przedstawia sposoby regulacji działania genów w organizmach eukariotycznych. Praca z tekstem źródłowym. Fragmenty literatury uzupełniającej, podręcznik. Obowiązkowa: Powtórzenie materiału nauczania do sprawdzianu. Dla zainteresowanych: Przegląd czasopism popularnonaukowy ch z ostatnich dwóch lat i wyszukanie informacji na temat wykorzystania wiedzy o regulacji w medycynie. 9. Sprawdzian wiedzy z I części rozdziału Mechanizmy dziedziczenia Zadania typu maturalnego, zamknięte 10. Podstawowe pojęcia genetyki klasycznej I. IV. VI.5.1. wyjaśnia i stosuje podstawowe pojęcia z genetyki klasycznej. Praca z tekstem źródłowym/ internetem. Konstrukcja krzyżówki z wykorzystaniem pojęć genetycznych i innych z zakresu biologii. Praca w parach. Zasoby internetu, literatura podstawowa – podręcznik, literatura uzupełniająca. Obowiązkowa: Przygotowanie opracowania o Gregorzu Mendlu, jego życiu, wykształceniu i pracy naukowej w formie (do wyboru) notatki, prezentacji multimedialnej, posteru. 97 11. Prawa Mendla I. IV. V. VI.5.2. przedstawia i stosuje prawa Mendla; VI.5.3. zapisuje i analizuje krzyżówki jednogenowe i dwugenowe (z dominacją zupełną (…), posługując się szachownicą Punneta) oraz określa prawdopodobieństwo wystąpienia poszczególnych genotypów i fenotypów w pokoleniach potomnych; - wyjaśnia, czym jest krzyżówka wsteczna inaczej testowa*. Wykład ilustrowany, analiza schematów krzyżówek mendlowskich jedno- i dwugenowej oraz testowej. Schematy krzyżówek mendlowskich jedno- i dwugenowej. Schemat krzyżówki testowej. 12. Prawa Mendla – ćwiczenia I. III. V. V.5.2. stosuje prawa Mendla. Rozwiązywanie zadań genetycznych na temat dziedziczenia jedno- i dwugenowego różnych (w tym hipotetycznych) cech. Kserokopie zadań genetycznych (jedno- i dwugenowe, dominacja zupełna).