Cykle rozwojowe płazińców pasożytniczych człowieka i zwierząt, Schematy z Biologia

Pobierz Cykle rozwojowe płazińców pasożytniczych człowieka i zwierząt i więcej Schematy w PDF z Biologia tylko na Docsity! Cykle rozwojowe płazińców pasożytniczych człowieka i zwierząt Wprowadzenie Przeczytaj Gra edukacyjna Sprawdź się Dla nauczyciela Parazytozy, czyli choroby wywołane przez pasożyty, najczęściej spowodowane są zakażeniem płazińcami lub nicieniami. Choć wiedza na temat cyklów życiowych tych zwierząt i sposobów leczenia chorób wywołanych ich obecnością jest ogromna, parazytozy wciąż stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi oraz zwierząt na całym świecie. Twoje cele Omówisz cykle rozwojowe wybranych gatunków płazińców. Wyjaśnisz różnice pomiędzy żywicielem ostatecznym a pośrednim. Scharakteryzujesz stadia larwalne płazińców. Rozpoznasz choroby człowieka wywoływane przez wybrane gatunki płazińców. Larwa tasiemca bąblowcowego (Echinococcus granulosus). Człowiek zaraża się tym pasożytem przez kontakt z psami lub wilkami. Źródło: CDC/Dr. L.L.A. Moore, Jr – CDC’s Public Health Image Library (PHIL), Wikimedia Commons, domena publiczna. Cykle rozwojowe płazińców pasożytniczych człowieka i zwierząt Cykl rozwojowy motyliczki wątrobowej (Dicrocoelium dendricum) Cykl życiowy motyliczki wątrobowej jest uniezależniony od wody. Ślimak z rodzaju Helicella zaraża się, zjadając odchody przeżuwacza zawierające jaja pasożyta. W jelicie ślimaka wykluwa się miracydium. Wędruje ono do wątrobotrzustki, gdzie przekształca się w sporocystę, która rozmnaża się, dając kolejne pokolenie sporocyst, a następnie cerkarii. Cerkarie przebijają się do jamy płaszczowej, skąd wraz z grubą warstwą śluzu wydostają się z ciała ślimaka. Krople śluzu z cerkariami są wraz z roślinami zjadane przez mrówki z rodzaju Formica, będące drugim żywicielem pośrednim. W ciele mrówek jedna z cerkarii wędruje w kierunku mózgu, gdzie przekształca się w metacerkarię i tworzy cystę. Cysta zakłóca zachowanie mrówek, które wspinają się na źdźbła traw, zamiast wracać na noc do mrowiska. Mrówki zostają zjedzone z trawą przez żywiciela ostatecznego, np. przeżuwacza lub człowieka. W jego przewodzie pokarmowym motyliczka osiąga dojrzałość płciową i cykl się zamyka. Obecność motyliczki wątrobowej w organizmie żywiciela ostatecznego prowadzi do choroby zwanej dikroceliozą. Największe straty powoduje ona wśród owiec, natomiast u człowieka zazwyczaj przebiega bezobjawowo. Cykl rozwojowy motyliczki wątrobowej. Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0. Cykle rozwojowe tasiemców (Cestoda) Tasiemce są pasożytami wewnętrznymi zbudowanymi z szeregu członów (inaczej: segmentów, proglotydów), osiągającymi długość ciała od kilku milimetrów do kilkunastu metrów. W każdym członie rozwija się kompletny obojnaczy układ rozrodczy, dzięki czemu do zaplemnienia może dojść między różnymi członami tego samego tasiemca bądź między członami dwóch sąsiadujących tasiemców. Z przodu ciała tych pasożytów występuje przynajmniej jeden narząd czepny. Cykle rozwojowe tasiemców są złożone: występują przynajmniej dwie postaci larwalne i co najmniej jeden żywiciel. Pierwsza larwa jest wydalana do środowiska zewnętrznego. Osobniki dorosłe pasożytują w przewodzie pokarmowym (rzadziej w jamie ciała) wszystkich kręgowców. Formy larwalne żyją w organizmach bezkręgowców i kręgowców. Wyróżnia się dwa główne typy cyklu rozwojowego tasiemców: cykl, który wymaga środowiska wodnego (np. u bruzdogłowca szerokiego), oraz cykl przebiegający na lądzie (np. u tasiemców nieuzbrojonego, uzbrojonego i bąblowcowego). Cykl rozwojowy bruzdogłowca szerokiego (Diphyllobothrium latum) Ciekawostka Rozwój bruzdogłowca szerokiego został bardzo dobrze poznany – to pierwszy w pełni opisany cykl rozwojowy tasiemca właściwego. Opisu dokonano przy znaczącym udziale polskiego uczonego Konstantego Janickiego. Jaja bruzdogłowca szerokiego wydostają się do środowiska zewnętrznego wraz z kałem żywiciela ostatecznego. Poza jego organizmem kończy się rozwój embrionalny pasożyta i wykształca onkosfera. Larwa wylęga się w wodzie w postaci orzęsionego koracydium, które zostaje połknięte przez żywiciela pośredniego – zazwyczaj przedstawiciela widłonogów, np. oczlika (Cyclops). W jego jelicie rozwija się drugie stadium larwy – procerkoid. Kiedy larwa trafia do organizmu planktonożernej ryby, przeciska się z jej jelita do jamy ciała. Tam osiada w narządach wewnętrznych, rośnie, a następnie przekształca się w plerocerkoid. Żywicielami ostatecznymi bruzdogłowca są ssaki, które odżywiają się rybami, np. pies, kot, wydra, niedźwiedź czy człowiek. Źródłem zarażenia przez człowieka zazwyczaj są niepoddane dostatecznej obróbce termicznej szczupaki, okonie i leszcze. Obecność bruzdogłowca szerokiego w organizmie wywołuje chorobę zwaną difylobotriozą. Objawia się ona niedrożnością jelit, biegunką, bólem brzucha, ogólnym osłabieniem oraz niedokrwistością spowodowaną niedoborem witaminy B . Istotną rolę w zapobieganiu zarażeniom tym tasiemcem odgrywa unikanie spożywania surowych ryb oraz produktów ich pochodzenia (np. ikry). Cykl rozwojowy bruzdogłowca szerokiego. Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0. 12 Konstanty Janicki (1876–1932) – profesor Uniwersytetu Warszawskiego, zoolog i prostolog. Twórca polskiej szkoły parazytologicznej. Źródło: RCIN, Wikimedia Commons, domena publiczna. Cykl rozwojowy tasiemca uzbrojonego (Taenia solium) i nieuzbrojonego (Taenia saginata) Cykl rozwojowy tasiemca uzbrojonego i nieuzbrojonego jest złożony i zamyka się na lądzie przy udziale dwóch żywicieli, którymi są ssaki. Człony maciczne, zawierające macicę magazynującą zapłodnione jaja, odrywają się od strobili pakietami i są wydalane wraz z kałem żywiciela. W środowisku zewnętrznym przez pewien czas zachowują żywotność i mogą pełzać na niewielkie odległości. Kiedy człony wyschną, ich oskórek pęka i jaja zostają wysypane na zewnątrz. Jaja są dobrze chronione przez specjalną skorupkę, dlatego mogą zachowywać inwazyjność względem żywiciela pośredniego przez długi czas. Gdy żywiciel pośredni połknie jaja, np. wraz z zarażonym pożywieniem, uwalniają się z nich onkosfery, które przedostają się do naczyń krwionośnych lub limfatycznych i rozpoczynają wędrówkę. Najpierw przechodzą do prawej części serca, a następnie – krwiobiegiem małym – do lewej części serca. Stamtąd, naczyniami dużego krwiobiegu, są roznoszone po całym ciele. Miejscem ich lokalizacji są mięśnie prążkowane, gdzie przekształcają się w cysticerkusy – wągry. Cysticerkus może żyć przez długi czas w mięśniach żywiciela, nie wywołując objawów chorobowych. Żywicielem ostatecznym tasiemca uzbrojonego i nieuzbrojonego jest człowiek, stąd też cykl rozwojowy tych płazińców odbywa się w kręgu zwierząt blisko związanych z ludźmi. Głównym żywicielem pośrednim tasiemca uzbrojonego jest świnia, natomiast nieuzbrojonego – bydło domowe. Człowiek zaraża się wągrami, zjadając mięso wieprzowe i wołowe, które nie zostało poddane odpowiedniej obróbce termicznej. Oba tasiemce wywołują chorobę zwaną tasiemczycą, która objawia się chudnięciem, wymiotami, nudnościami, osłabieniem, bólami brzucha i biegunką. Zapobieganie zarażeniom tasiemcami polega na dokładnym badaniu mięsa i eliminowaniu zarażonych ciał ubitych zwierząt (tuszek) oraz unikaniu jedzenia surowego mięsa. Tasiemiec uzbrojony jest wyjątkowo groźny dla człowieka, gdy staje się on żywicielem pośrednim. Dzieje się tak np. po zjedzeniu nieumytych, zanieczyszczonych jajami warzyw. Może dojść również do samozarażenia, gdy człowiek będący nosicielem tasiemca w wyniku Zdjęcie mikroskopowe członu tasiemca uzbrojonego. Widoczna macica z jajami. Mikroskop optyczny, powiększenie 8×. Źródło: CDC/ Dr. Mae Melvin, Wikimedia Commons, domena publiczna. pierwsze stadium larwalne bruzdogłowca szerokiego, orzęsiona larwa (onkosfera) zdolna do aktywnego pływania w wodzie metacerkaria postać larwalna przywr digenicznych, inwazyjna dla żywiciela ostatecznego, otoczona cystą miracydium, dziwadełko pierwsze stadium larwalne przywr digenicznych, inwazyjne dla żywiciela pośredniego oddziaływania antagonistyczne interakcje między organizmami różnych gatunków niekorzystne przynajmniej dla jednej ze stron onkosfera pierwsza, wylęgająca się z jaja postać larwalna tasiemców partenogeneza dzieworództwo; proces rozwoju zarodkowego zapoczątkowany przez aktywację komórki jajowej bez udziału plemnika pasożytnictwo forma współżycia dwóch organizmów różnych gatunków, w którym jeden organizm czerpie korzyści kosztem drugiego plerocerkoid trzecie stadium larwalne bruzdogłowca szerokiego; pasożytuje głównie w organizmie ryby procerkoid drugie stadium larwalne bruzdogłowca szerokiego; pasożytuje głównie w organizmie widłonoga, np. oczlika protoskoleksy skoleksy wytwarzane bezpłciowo przez larwy tasiemca bąblowcowego przeżuwacze infrarząd ssaków w rzędzie parzystokopytnych; zamieszkują wszystkie kontynenty z wyjątkiem Australii; obejmują sześć rodzin: kanczylowate, piżmowcowate, żyrafowate, jeleniowate, widłorogie i wołowate redie stadia rozwojowe przywr; powstają w sporocystach, niekiedy bezpośrednio z miracydium; z redii tworzą się redie potomne lub, częściej, bezpośrednio cerkarie rozwój embrionalny (zarodkowy) zespół procesów prowadzących do przekształcenia się zapłodnionego jaja (zygoty) w organizm mający pierwotne narządy, przypominający organizm dorosły skoleks przednia część ciała tasiemców, będąca narządem czepnym (wyposażona w przyssawki, haki, bruzdy) sporocysta jedna z faz rozwojowych przywr; rozwija się z miracydium w ciele żywiciela pośredniego, najczęściej mięczaka; ma woreczkowate ciało wypełnione komórkami rozrodczymi, z których powstają sporocysty, redie lub cerkarie strobila ciało tasiemców zbudowane z członów (proglotydów) wyodrębniających się z szyjki wątrobotrzustka (gruczoł jelita środkowego) gruczoł trawienny przewodu pokarmowego niektórych bezkręgowców (skorupiaków, pajęczaków, mięczaków), wysłany nabłonkiem gruczołowym, wydzielającym enzymy trawienne widłonogi drobne, planktonowate, morskie i słodkowodne skorupiaki wikariat parazytologiczny (łac. vicarius – zastępca) zjawisko występowania innych gatunków żywicielskich w przypadku pasożytów, które zostały zawleczone na nowe tereny geograficzne wstrząs anafilaktyczny wstrząs wywołany powtórnym wprowadzeniem obcogatunkowego białka do organizmu już na to białko uczulonego żywiciel zwierzę lub roślina (zwana też rośliną żywicielską), w których ciele żyje i z którego czerpie pożywienie inny organizm – pasożyt żywiciel ostateczny organizm opanowany przez dojrzałą, rozmnażającą się płciowo postać pasożyta żywiciel pośredni organizm opanowany przez młodociane, nierozmnażające się stadia pasożyta lub jego niepasożytujące formy Ćwiczenie 2 Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0. Ułóż w odpowiedniej kolejności nazwy przedstawionych form larwalnych i organizmów zgodnie z numerami na ilustracji, zaczynając od roślinożercy. Jajo Cerkarie Redie Błotniarka moczarowa Miracydium Roślinożerca Sporocysta Metacerkarie         輸 Ćwiczenie 3 Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0. Przeanalizuj schemat przedstawiający cykl życiowy motylicy wątrobowej i wyjaśnij, jakie znaczenie ma orzęsienie larwy miracydium. 輸 Ćwiczenie 4 Uzupełnij tekst, wybierając odpowiednie sformułowania spośród podanych propozycji. Trójżywicielskim tasiemcem jest . Jego żywicielami ostatecznymi są , natomiast pośrednimi – i . Pierwszym stadium larwalnym w jego cyklu rozwojowym jest , a drugim – aktywnie pływające , które w organizmie pierwszego żywiciela pośredniego przekształca się w , a następnie w organizmie drugiego żywiciela w . cyscerkus ssaki redia ryba słodkowodna onkosfera bydło onkosfera ślimak tasiemiec bąblowcowy ssaki koracydium ryba słodkowodna procerkoid bruzdogłowiec szeroki plerocerkoid tasiemiec uzbrojony miracydium echinokok widłonóg cerkaria widłonóg Ćwiczenie 5 Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0. Ćwiczenie 6 醙 醙 醙 Metody i techniki nauczania: z użyciem komputera; rozmowa kierowana; ćwiczenia interaktywne; gra dydaktyczna; gwiazda pytań; praca z tekstem i schematem. Formy pracy: praca indywidualna; praca w parach; praca w grupach; praca całego zespołu klasowego. Środki dydaktyczne: komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda; gwiazda pytań (materiały pomocnicze); tabela do uzupełnienia (materiały pomocnicze). Przebieg lekcji Faza wstępna: 1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu. 2. Wprowadzenie do tematu. Nauczyciel dzieli uczniów na 4‐osobowe grupy. Każdy zespół dostaje do uzupełnienia gwiazdę pytań (zob. materiały pomocnicze – zał. 1). Chętni uczniowie czytają odpowiedzi na głos. Nauczyciel podsumowuje odpowiedzi i wprowadza uczniów w temat lekcji, mówiąc, że zarówno budowa ciała, jak i sposób rozmnażania przywr i tasiemców stanowią przystosowanie do pasożytniczego trybu życia. Faza realizacyjna: 1. Praca z e‐materiałem. Uczniowie samodzielnie analizują schematy cykli rozwojowych płazińców zawarte w e‐materiale. Następnie w parach uzupełniają tabelę (zob. materiały pomocnicze – zał. 2). Wybrane zespoły przedstawiają swoje odpowiedzi na forum klasy. Nauczyciel lub inni uczniowie w razie potrzeby uzupełniają informacje. 2. Praca z multimedium („Gra edukacyjna”). Uczniowie dzielą się na zespoły i rozwiązują pytania quizowe. Nauczyciel wraz z uczniami określa zasady rywalizacji i punktowania dobrych odpowiedzi (np. gra na czas lub na liczbę poprawnych odpowiedzi). Przeprowadzenie gry w klasie. Nauczyciel lub wybrany uczeń dba o prawidłowy przebieg quizu zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami. Nauczyciel ogłasza zwycięską drużynę. 3. Uczniowie wykonują indywidualnie polecenie nr 2: „Zaproponuj po jednym działaniu, które pozwoli uniknąć zakażenia przez człowieka motylicą wątrobową, tasiemcem nieuzbrojonym i bruzdogłowcem szerokim”. Chętne osoby przedstawiają odpowiedzi na forum klasy. 4. Utrwalenie wiedzy i umiejętności. Uczniowie w parach wykonują ćwiczenie nr 8 („W internecie można natknąć się na oferty tabletek odchudzających, które zawierają jaja tasiemca uzbrojonego. Sprzedawcy reklamują takie produkty jako sposób na szybkie i bezbolesne odchudzanie. Wyjaśnij, jakie konsekwencje dla zdrowia może mieć zastosowanie tego typu preparatów”) z sekcji „Sprawdź się”. Następnie porównują swoje odpowiedzi z najbliżej siedzącymi sąsiadami. Nauczyciel w razie trudności naprowadza podopiecznych na właściwe rozwiązania lub wyjaśnia wątpliwości. Faza podsumowująca: 1. Uczniowie wykonują ćwiczenie nr 1 (w którym mają za zadanie uzupełnić tabelę, dopasowując odpowiedni opis do stadium larwalnego) z sekcji „Sprawdź się”. Chętne osoby prezentują swoją odpowiedź. 2. Nauczyciel wyświetla treści zawarte w sekcji „Wprowadzenie” i na ich podstawie dokonuje podsumowania najważniejszych informacji przedstawionych na lekcji. Wyjaśnia także wątpliwości uczniów. Praca domowa: 1. Wykonaj ćwiczenia od 2 do 7 z sekcji „Sprawdź się”. Materiały pomocnicze: Neil A. Campbell i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Rebis, Poznań 2019. „Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006. Załącznik 1. Gwiazda pytań. Plik o rozmiarze 79.91 KB w języku polskim Załącznik 2. Tabela do uzupełnienia. Plik o rozmiarze 72.13 KB w języku polskim Dodatkowe wskazówki metodyczne: Nauczyciel może wykorzystać medium zamieszczone w sekcji „Gra edukacyjna” do podsumowania lekcji.