Etyka i etykieta w biznesie - esej, Eseje z Ekonomia i zarządzanie biznesem

Pobierz Etyka i etykieta w biznesie - esej i więcej Eseje w PDF z Ekonomia i zarządzanie biznesem tylko na Docsity! Wstęp W działaniach zawodowych, w pracy społecznej i w życiu osobistym spotykamy się z różnymi sytuacjami, na które mają wpływ zasadniczo trzy rodzaje norm społecznych. Pierwsza grupa to oparte na tradycji normy obyczajowe, do których zaliczymy zachowania oraz rytuały- powstałe pod wpływem nawyków i wielokrotnych powtórzeń. Wy wodzą się one z bogactwa kulturowego kształtowanego przez setki, a nawet tysiące lat, jak choćby ukłony na powitanie w krajach azjatyckich czy- podanie ręki, między innymi w Europie. Normy obyczajowe są ważne dla całych grup narodowościowych (np. Torajowie z Indonezji mają zwyczaj mieszkania pod jednym dachem przez kilka miesięcy ze zmarłym członkiem rodziny przyodzianym w specjalny strój), jak i dla mniejszych stowarzyszeń czy organizacji (np. wiązanie kręgu po ognisku na zakończenie dnia obozowego wśród członków organizacji harcerskich i skautowych). Dotyczą również sfery etykiety czy savoir-vivre’u (np. sposobów' witania się, zachowania się przy stole czy w towarzystwie, doboru stroju do sytuacji) i z zasady opowiadają na pytanie: „Czy to wypada, czy nie?”. Normy moralne (etyczne) mają charakter absolutny (np. „dążyć do dobra, unikać zła” wg Tomasza z Akwinu), czyli zakładają bezwzględny zakaz czegoś lub nakaz ich wypełnienia, są respektowane zarówno przez całe grupy; jak i osoby indywidualne2. Wywodzą się z bytów nadprzyrodzonych, np. Boga, mających źródło w umyśle człowieka lub w prawach natury. Rozwinięcie Etyka biznesu stała się w ciągu ostatnich dziesięciu, piętnastu lat samodzielną dyscypliną, żywo rozwijającą się na Zachodzie, szczególnie w USA1. Powstają towarzystwa naukowe, np. American Society for Business Ethics, European Business Ethics NetWork czy King‘s College Business Ethics Research Centre w Londynie. Tworzone są instytuty, np. powstały niedawno w Holandii European Business Ethics NetWork Institute. Wydawane są książki, podręczniki i czasopisma z zakresu etyki biznesu, jak np. „Business Ethics Quartely” czy .Journal of Business Ethics”. Uruchamiane są programy badawcze, mające na celu przygotowanie podstaw edukacyjnych do nauczania tej dyscypliny. Przykładem takiego programu jest sponsorowany przez Korporację Andersona pięcioletni program, na realizację którego przeznaczono 5 mln dol. Etyka biznesu zyskała status akademicki, jest wykładana na 1 Por. W. Szymczak, Dyplomatyka, savoir-vivre, [w:] B. Czechowska-Derkacz, M. Zimnak, Rzecznik prasowy. Oczekiwania i możliwości. Perspektywa teoretyczna i praktyczna, Difin, Warszawa 2015, s. 58. uczelniach ekonomicznych, wydziałach menedżerskich uniwersytetów. W USA prowadzi się ponad 500 kursów rocznie tego przedmiotu na wyższych uczelniach. Przed kilkunastu laty na Zachodzie nie było w ogóle podręczników z etyki biznesu. Obecnie w USA istnieje ok. 50 podręczników podstawowych oraz setki podręczników zajmujących się szczegółowymi problemami z zakresu etyki biznesu, które są ilustrowane odpowiednimi przykładami. Wiele firm prowadzi kursy etyki biznesu dla swoich pracowników. Również w Polsce podejmowane są inicjatywy zmierzające do zinstytucjonalizowania etyki biznesu. Wydaje się, że refleksji teoretycznej nad różnymi stronami transformacji gospodarczej nie tylko powinna, ale musi towarzyszyć refleksja nad jej stroną etyczną. W maju 1994 r. rozpoczęło funkcjonowanie Seminanum Etyki Biznesu współorganizowane przez Zespół Badawczy Etyki Życia Gospodarczego IFiS PAN oraz Zespół Etyki Biznesu Towarzystwa Naukowego Prakseologii. Tematyka podejmowana na seminarium ma charakter zarówno teoretyczny, jak i praktyczny, wykorzystuje się oryginalny dorobek polskich filozofów, etyków, prakseologów, teoretyków moralności, a także osiągnięcia zagraniczne. Uczestnikami seminarium są głównie naukowcy prowadzący zajęcia z etyki biznesu na wyższych uczelniach; podstawowym celem seminarium jest przygotowanie oferty edukacyjnej z tego przedmiotu2. Fakt, iż etyka biznesu jest dyscypliną wzbudzającą ogromne zainteresowanie, skłania do refleksji nad jej statusem naukowym. Prezentowany artykuł podejmuje pewne podstawowe problemy związane z określeniem celów i przedmiotu tej dyscypliny, kontrowersją między normatywnym i deskryptywnym sposobem jej uprawiania oraz wskazuje na mieszane, etyczno-sprawnościowe uzasadnianie dyrektyw postępowania formułowanych na gruncie etyki biznesu3. Cele i przedmiot etyki biznesu Etyka biznesu jest jedną z kilku, choć chyba najczęściej występującą, nazwą dyscypliny zajmującej się formułowaniem i analizą reguł etycznych w świecie gospodarczym. Argumentem za tą wziętą bezpośrednio z języka angielskiego nazwą jest fakt, iż identyfikuje ona natychmiast przedmiot na gruncie nauki światowej. Niektórzy sądzą, że słowo „biznes” ma w języku polskim węższe znaczenie niż na przykład „działalność gospodarcza”, wskazuje 2 W. Szymczak, Dyplomatyka, savoit-vivre, [w:] B. Czechowska-Derkacz, M. Zimnak, Rzecznik prasowy. Oczekiwania i możliwości. Perspektywa teoretyczna, op. cit., s. 59. 3 Por. J. Sutor, Etykieta dyplomatyczna z elementami protokołu i ceremoniałów, Wolters Kluwer, Warszawa 2016, s. 53-56. etycznego wymiaru działań w gospodarce dokonywane na poziomie indywidualnym i społecznym mają bogatą tradycję, do której etyka biznesu może się odwoływać, o tyle analiza przeprowadzona na poziomie drugim wymaga rekonstrukcji pojęciowej i metodologicznej. Nakładanie na przedsiębiorstwa zobowiązań moralnych oznacza bowiem traktowanie ich jako autonomicznych sprawców obdarzonych poczuciem odpowiedzialności. Funkcjonowanie w etyce biznesu norm odnoszących się do trzech wspomnianych wyżej poziomów komplikuje jej przedmiot, wzbogacając go o analizę uwarunkowań i relacji między tymi poziomami. Jeżeli etyka biznesu ma zajmować się analizą reguł etycznych w świecie gospodarczym, a nie wszelkimi regułami działań w tej sferze, to powinna istnieć możliwość identyfikacji tych reguł, powinniśmy umieć odróżniać reguły etyczne od prakseologicznych. prawnych, obyczajowych itd. Jednakże próby znalezienia sposobu ich wyodrębnienia wiążą się z podobnymi trudnościami, które usiłowano pokonać w etyce, poszukując definicji moralności lub kryteriów odróżniania norm moralnych i poza moralnych. Wykazana w rezultacie tych poszukiwań wieloaspektowość i niespójność pojęcia moralności, uniemożliwiająca zdefiniowanie go, a także wyodrębnione kryteria: psychologiczne, socjologiczne, systemowe, treściowe i inne odróżniania norm moralnych od poza moralnych porządkują z pewnością obszar badań. Jednocześnie jednak „przemawiają chyba za tym, że wszelkie próby wskazania takich norm dotyczących ludzkiego zachowania, które na pewno ze względu na żadne ze stosowanych kryteriów nie mają moralnego charakteru, muszą skończyć się niepowodzeniem”. Tak więc, jesteśmy w stanie stwierdzić, na podstawie jakiego kryterium dana norma została uznana za moralną, można próbować określić obszar moralności w danym badaniu, ale nie da się wyodrębnić obszaru wspólnego. Norma nakazująca dotrzymywanie obietnic może być uznana za normę moralną, obyczajową, prawną czy wreszcie prakseologiczną w zależności od kontekstu środowiskowego, a także od racji, ze względu na którą jest uzasadniana. W etyce biznesu dodatkową komplikację powoduje fakt istnienia owych trzech poziomów, do których bywają odnoszone normy, tzn. jednostkowego, instytucjonalnego i społecznego6. Normatywny a opisowy charakter etyki biznesu Na pytanie o to, czy etyka biznesu ma zajmować się formułowaniem powinności podmiotów działających w gospodarce, czy działanie to opisywać i jaka jest relacja między tymi zadaniami, dawane są istotnie różne odpowiedzi. Z jednej strony, jest to odpowiedź 6 A. W. Boitnowski, Współczesny protokół dyplomatyczny, op. cit., s. 29. normatywna proponowana głównie przez filozofów, którzy uważają, iż przedmiotem etyki biznesu jest poszukiwanie reguł etycznych, którymi powinni kierować się ludzie, przedsiębiorstwa, instytucje w działalności gospodarczej. Z drugiej strony odpowiedź opisowa udzielana przede wszystkim przez przedstawicieli psychologii społecznej i teorii organizacji sprowadza przedmiot etyki biznesu do poszukiwania reguł etycznych, które faktycznie funkcjonują w działalności gospodarczej. Etyka normatywna zajmuje się budowaniem ogólnych standardów, ze względu na które oceniane może być przystawanie przekonań i rzeczywistego działania ludzi w świecie biznesu. Szczególnym celem i rezultatem etyki normatywnej są kodeksy postępowania w działalności gospodarczej mające regulować tę działalność i spełniać funkcje wychowawcze. Warto podkreślić, że podawana w wątpliwość skuteczność takich kodeksów jest powodowana nie tylko niedoskonałością natury ludzi, którzy się im nie podporządkowują . Równie ważnym powodem tej nieskuteczności jest niedoskonałość precyzowania postulatów w nich zawartych. Kodeksy zawierają sformułowania promujące wartości, takie jak dobro wspólne, ochrona środowiska, doskonalenie systemu gospodarczego itp., co do których panuje powszechna zgoda i które nie są przez nikogo kwestionowane, a przez to są banalne i nie mają żadnej siły motywacyjnej. Normy nakazujące „uwzględnianie słusznego interesu społecznego”, „służenie dobru ogółu i jednostki” itp. w konkretnych przypadkach nie mają mocy rozstrzygającej. Co jest bowiem słusznym interesem społecznym w sytuacji wyboru między zatrudnianiem inwalidów obniżających wydajność pracy a zwolnieniem ich? Kodeksy nie podpowiadają rozwiązań w sytuacjach, gdy promowane przez nie wartości stają się konfliktowe, nie zawsze przecież da się służyć dobru ogółu i jednostki, nie zawsze można pogodzić zaufanie z poufnością7. Przedmiotem etyki opisowej są konkretne zachowania ludzi i funkcjonowanie organizacji w celu ich opisywania, wyjaśniania i przewidywania. Wyróżnia się dwa podstawowe modele takiej analizy8. Głównymi kategoriami w' modelu pierwszym są koszty i korzyści, zaś kryterium etyczności działań jest przynoszenie „największej korzyści największej liczbie ludzi". W modelu drugim etyczność działań rozpatruje się poprzez prawa i obowiązki, kładąc nacisk na konflikt praw i obowiązek decydentów uwzględniania tych praw. W modelu pierwszym największą wagę przypisuje się ostatecznemu rezultatowi, w modelu drugim w centrum uwagi leży sposób dochodzenia do końcowego wyniku. 7 J. Kopania. Sfera etyczna etyki biznesu, „Prakseologia" 1995, nr 1, s. 18. Zakończenie Jakie czynniki decydują o zachowaniu ludzi zaangażowanych w działalność gospodarczą, w szczególności w sytuacji wyboru między działaniem etycznym i opłacalnym? Różne odpowiedzi na to pytanie wywodzą się z różnych założeń dotyczących natury człowieka i determinują różne koncepcje badań i nauczania etyki biznesu. Zwolennicy założenia, że człowiek w swoich wyborach jest autonomiczny i odpowiedzialny, uważają, że nie jest możliwe ani przewidywanie, ani determinowanie takich wyborów jedynie na podstawie czynników sytuacyjnych (środowiskowych). Wyborów tych może dokonywać człowiek w sposób wolny, na podstawie własnej hierarchii wartości. W związku z tym rola etyki biznesu i kodeksów zawodowych powinna polegać na kształtowaniu hierarchii wartości, budzeniu wrażliwości etycznej, wskazywaniu na pewne wartości, takie jak dobro, uczciwość, wolność jako konstytutywne atrybuty człowieka, a nie jako środki prowadzące do celu, którym jest maksymalizacja zysku. Niektórzy etycy sądzą, iż dopiero takie sytuacje, w których postępowanie moralnie dobre nie opłaca się działającemu, jest momentem właściwej próby moralnej. Lazari-Pawłowska zauważa, że: „Prawdą jest, że niekiedy łatwiej uzyskać pożądany efekt doraźny, popierając jakąś normę moralną racją poza moralną, to znaczy racją odwołującą się do korzyści własnych działającego. Ponieważ jednak kodeksy mają spełniać długofalowe zadania wychowawcze, mają kształtować pożądane motywy, słusznie — moim zdaniem — abstrahuje się w nich od opłacalności cnoty. Wiadomo, jak doskonały interes zrobili kwakrzy, wprowadzając do handlu stale ceny, jednakże motywem ich postępowania nie było podobno zwiększenie własnego zysku, lecz liczenie się z cudzym dobrem. Postulat uczciwości wobec klienta ze względu na dobro klienta — to właśnie, moim zdaniem, fragment etyki zawodowej kupca"'8. Bibliografia 1. B. Czechowska-Derkacz, M. Zimnak, Rzecznik prasowy. Oczekiwania i możliwości. Perspektywa teoretyczna i praktyczna, Difin, Warszawa 2015 2. J. Sutor, Etykieta dyplomatyczna z elementami protokołu i ceremoniałów, Wolters Kluwer, Warszawa 2016 3. A. W. Boitnowski, Współczesny protokół dyplomatyczny, savoir-vivre i ceremoniał w praktyce, Adam Marszalek, Toruń 2012 4. J. Kopania. Sfera etyczna etyki biznesu, „Prakseologia" 1995, nr 1 8 J. Kopania. Sfera etyczna etyki biznesu, op. cit., s. 19-20.