Feminizm - notatka z, Streszczenia z Literatura współczesna

Pobierz Feminizm - notatka z i więcej Streszczenia w PDF z Literatura współczesna tylko na Docsity! M B L – e g z a m i n – d r M a ł e c k i F E M I N I Z M 1. Feminizm zanim pojawił się w literaturze był zjawiskiem socjopolitycznym (sięga XVIII wieku). Termin feminizm powstał na gruncie francuskim (1830). W Anglii wszedł w użycie w 1890 roku i stał się synonimem orędownictwa na rzecz praw kobiet (sufrażystki). Najpóźniej w Stanach Zjednoczonych. W XX wieku dołączył do niego kolejny nurt – akademicki (badania i krytyka feministyczna), potem badania genderowe. Wyróżnia się więc feminizm socjopolityczny i akademicki. Ze względu na stopień zaangażowania: radykalny, liberalny etc. Również istnieją podziały wg zróżnicowania rasowego, etnicznego, seksualnego. 2. Podstawowe rozróżnienie: socjopolityczny i akademicki. Pierwszy zainicjował ruch feministyczny, trwa już 200 lat, walczy o równouprawnienie mężczyzn i kobiet. Drugi dołączył w latach 60. XX wieku i rozciągnął wpływy pierwszego na sferę kultury duchowej człowieka. Pierwszy dzieli się na trzy fale, ich oryginalne nazwy to: „pierwsza”, „druga”, „trzecia”. W przypadku feminizmu akademickiego przyjmuje się perspektywę typologiczną, wyróżniając rozmaite odmiany krytyki feministycznej, teorii feministycznej, ginokrytyki, krytyki genderowej. 3. FEMINIZM SOCJOPOLITYCZNY – wspominano już o jego falach. Teraz szczegóły:  pierwsza – przełom XIX i XX wieku, trwa do lat 60.; jej hasło: równość płciowa; jej cel: równe prawa mężczyzn i kobiet  druga – lata 60., 70., 80.; istota: różnica płciowa; zadanie: określenie specyfiki różnic płciowych dzielących kobiety i mężczyzn  trzecia – rozpoczęła się w latach 90.; zwrócenie uwagi na przedstawicielki różnych ras, społeczności, kultur i tradycji; uwypuklenie problemów każdej z tych grup I jeszcze szerzej:  „Pierwsza fala” XIX/XX-lata 60. – zwykle określenie „pierwsza fala” tyczy się angielskich i amerykańskich sufrażystek; impulsami do powstania ruchu w Anglii były gwałtowne zmiany gospodarczo-ekonomiczne, rozwój kapitalizmu, industrializacja; kobiety poczuły się odrzucone na „dalszy plan”, wyrzucone z życia publicznego; Mary Wollstonecraft – proponuje zrównać szanse edukacyjne; krytykuje model wychowania Rousseau, który charakteryzował się bardzo wyraźnymi preferencjami męskiego punktu widzenia. Walka o zrównanie praw obywatelskich obu płci oraz ich jednakowe uczestnictwo w sferze gospodarczo-ekonomcznej. W 1848 roku uchwalono Deklarację Uczuć, na wzór Deklaracji Niepodległości (reformy życia rodzinnego, nadanie kobietom praw publicznego wypowiadania się). W latach 60. XIX wieku powstały stowarzyszenia działające na rzecz zrównania praw obywatelskich kobiet i mężczyzn. Największe nasilenie przypada na przełom wieków, a efektem tych działań stała się zmiana w Konstytucji Stanów Zjednoczonych (1920) o równości płci. Najważniejsza książka tego okresu: Druga płeć Simone de Beauvoir (1908-1986) z roku 1949. Ksiązka wzbudziła liczne kontrowersje (jakoby pogłębiła tylko siłę „męskiego punktu widzenia”). Inspirującą stała się teza głosząca, że wartości tworzone przez mężczyzn stanowią pozytywną normę kulturową, zaś kobieta skazana jest na status „innej”. Głównym źródłem alienacji kobiety jest cielesność i role, jakie jej przyznawano (rodzenie dzieci i ich wychowywanie).  „Druga fala” lata 60., 70., 80. Termin wprowadzony w 1968 przez Marshę Weinman Lear. Umowny początek to wydanie książki Betty Friedan The Feminine Mistique (1963). Autorka zwraca uwagę na amerykańskie kobiety, które próbują dostosować się do wymogów idealnej kobiecości. Krytykowała między innymi mizoginizm Freuda. Ukazują się również artykuły Glorii Steinem (rewizja stereotypów kobiecości, krytyka dotychczasowej roli kobiety w społeczeństwie). 1964 – Ustawa o Prawach Obywatelskich Kongresu Stanów Zjednoczonych (zakaz dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, przekonania religijne, przynależność narodową). Powstają dwie frakcje: liberalna i radykalna. Ta pierwsza tyczy się NOW (National Organization for Women) Betty Friedan. Kobiety z tej grupy: klasa średnia, liberalne poglądy, aktywne zawodowe. Równe szanse kobiet i mężczyzn w edukacji i gospodarce. Grupa wywierała naciski (oj!) na rozmaite instytucje życia publicznego. Teraz o radykalnych: wokół Ti-Grace Atkinson; działania: „poszerzanie świadomości kobiet na temat mechanizmów opresywności struktur społecznych” oraz analiza przejawów patriarchalnych. Poglądy lewicowe, agresywne wobec mężczyzn. Nazwy ugrupowań: WITCH, Red Stockings (!). W 1970 Kate Millett opublikowała Suxual Politics. Analiza źródeł opresji kobiet w społeczeństwie seksistowskim (przyczyny: system patriarchalny, role płciowe, relacje mężczyzna-kobieta). Analiza ideologii patriarchalnej i przemocy płciowej. Inna książka: Dialectics of Sex Shulamith Firestone (źródła opresji i dyskryminacji kobiet; przyczyny: uwarunkowane biologicznie rozróżnienie płci, zdeterminowany cel prokreacyjny, utrwalone kulturowo podziały [humanistyka-kobieta, nauki ścisłe-mężczyzna]). Hasła: „Prywatność jest polityczna” – o naciskach na sferę prywatności i „Osobiste jest polityczne”. Pat Mainardi – autorka artykułu The Politics of Housekeeping. Osobiste problemy to wynik problemów społecznych i domagają się rozwiązań politycznych. Relacje rodzinne to kalka relacji społecznych – tu tkwi źródło męskiej dominacji. Podsumowując: druga fala pogłębiła świadomość kobiet na temat dyskryminacji i ujawniła ich formy. Polepszyła też samoocenę kobiet. Wskazała perspektywy realizacji w sferze publicznej. Krytyka tradycyjnych metod wychowawczych. Zniosła bariery legislacyjne, zwróciła uwagę na patologie. Początek debat o przemocy w rodzinie i przemocy seksualnej. Inicjacja political correctness. Zwrócenie uwagi na pozytywny wymiar kobiecości – kobieta postrzegana jako taka, a nie w opozycji do mężczyzny.  „Trzecia fala” lata 90. Postfeminizm – silny nurt krytyczny zwłaszcza w socjopolitycznym. Strategia równych szans w sferze publicznej spowodowało pogorszenie sytuacji w sferze prywatnej. Fala stara się uwzględnić wielość i różnorodność kobiecych światów. Feministki reprezentują tu różne mniejszości rasowe, etniczne, homoseksualne, kraje Trzeciego Świata. Upowszechnia się kategoria gender. 4. FEMINIZM AKADEMICKI – rozwija się niemal jednocześnie z drugą falą. Odmiana uprawiana w Stanach Zjednoczonych, Anglii, Francji, silnie powiązana z aktywnością polityczną. Prekursorka to Florance Howe, nauczycielka z Missisipi. Krytyczna analiza programów nauczania i podręczników, atakuje kanon edukacji. Nowość: badania kobiece (Women’s Studies) – Anglia, Stany Zjednoczone. Wykłady i seminaria poświęcone kobietom, wykłady o historii kobiet. W latach 70. Komicja ds. Statusu Kobiet uznaje badania feministyczne za pełnoprawny kurs akademicki. Badaczki i pisarki tego okresu: Kate Millett, K. M. Rogers, Mary Ellmann, M. R. Lieberman, Adrienne Rich, T. Olsen, Gayatri Chakravorthy Spivak, Barbara Johnson, Toril Moi, Ellen Moers, Mary Daly, Elaine Showalter, Anette Kolodny, Susan Griffin, Nancy Chodorow, Sandra M. Gilbert, Susan Gubar, Judith Fetterley. Nawiązują do Beauvoir i Virginii Woolf – ujawniają hierarchiczną strukturę relacji płciowych w społeczeństwie i kulturze zachodniej. Wykazują odmienność pisarstwa kobiecego. Badają język i analizują jego znaczenie dla utrwalenia stereotypów kulturowych. Przekonują o zmianie form nazewniczych. Przyjęcie perspektywy płci nieobecnej w dyskursach humanistycznych, przynoszą nowe analizy literatury, wiedzy o literaturze, historii, filozofii. Obecne badania kobiece uznaje się za najszerszą kategorię – obejmuje wszystkie odmiany feminizmu akademickiego (historię, teorię, krytykę feministyczną). Najbardziej wyraziste style krytyki feministycznej:  ginokrytyka (głównie krytyczki amerykańskie), jej odmianą jest arachnologia Nancy K. Miller. Należy dodać, że to Elaine Showalter w artykule Krytyka feministyczna na rozdrożu wprowadziła ten termin.  ériture feminine – (francuska) Hélène Cixous, Luce Irigaray, Julia Kristeva 5. Showalter przyjrzała się bliżej nurtowi rewizjonistycznemu. Analizowała What Do Feminist Critics Want? Sandry M. Gilbert. Wnioski: nurt rewizjonistyczny obnaża mechnizmy represji wobec kobiet, demaskuje i piętnuje przejawy męskiej dominacji, krytykuje kanon lektur ustalony z perspektywy męskiej. Odkrywanie wizerunku kobiety w literaturze, wydobywanie stereotypów kobiety, badanie wyznaczników kobiecości, ujawnianie przemilczeń w dyskursach krytycznych dotyczących kobiet. Showalter zauważa, że brakuje tu aspektu pozytywnego: możliwości określenia specyfiki pisarstwa i czytelnictwa kobiecego bez odnoszenia do perspektywy męskiej. Zauważa „feministyczną obsesję” oskarżania i atakowania męskich teorii, która opóźnia okrzepnięcie teorii, odwraca uwagę od istotnych problemów. Postuluje porzucenie perspektywy androcentrycznej na rzecz ginocentrycznej. 6. Ginokrytyka – Showalter widzi zjawiska prekursorskie w latach 70. w Stanach Zjednoczonych. Za przedstawicielkę uznaje Patricię Meyer-Sperks i jej The Female Imagination. Również: Ellen Moers Literary Women, Nina Baym Women’s Fiction, Sandra M. Gilbert, Susan Gubar The madwoman in the Attic, Margaret Homans Womens Writers and Poetic Identity i jej samej dzieło A Literature of Their Own. Obecnie ginokrytykę uznaje się za przebrzmiałą, ale wtedy była zjawiskiem przełomowym. Stwierdzono, że: należy zdefiniować żeńskość, powiedzieć na czym polega odmienność pisarstwa kobiecego; zbadać jego styl, historię, gatunki, struktury; opisać właściwości procesu twórczego, normy kobiecej tradycji literackiej, kondycję kobiety-autorki. Należy określić, w czym zawiera się fenomen odmienności kobiecego pisarstwa. Showalter dostrzega cztery modele definiowania specyfiki, odmienności pisarstwa kobiecego: o biologiczny – źródło twórczości kobiecej w akceptacji kobiecej cielesności; ciało nierozerwalne z umysłem, a nawet stawało się podstawą dla umysłu; odwaga w prezentowania cielesności i zmysłowości; krytyka biofeministyczna – konfesyjny, osobisty charakter, jej niebezpieczeństwem stała się absolutyzacja znaczenia cielesności dla pisania i czytania. o lingwistyczny – próba odpowiedzi na pytanie, czy istnieją determinancje płciowe, które wpływają na sposób użycia języka przez kobiety; idea stworzenia języka kobiecego; o psychoanalityczny – poszukiwanie związku między psychiką pisarki a jej twórczością; próba przezwyciężenia stereotypów Freuda i Lacana; konieczność radzenia sobie ze stereotypem „wybrakowanej” kobiety; Gilbert (The Madwoman in the Attic) – wykluczenie kobiety porównane z kompleksem edypalnym; ta krytyka skoncentrowała się na uzupełnieniu niedostatków psychoanalizy (faza preedypalna; proces różnicowania psychoseksualnego; gruntowna analiza matki i córki; psychodynamika przyjaźni między kobietami); Ograniczenia psychoanalizy wg Showalter: nie uwzględniała zmian historycznych, czynników społecznych, ekonomicznych, zróżnicowania etnicznego) o kulturowy – przyjmuje perspektywę antropologii kulturowej; zajmuje się kwestiami cielesności, biologii, funkcjonowaniem kobiety w języku, jej problemami natury psychologicznej; 7. Na pytanie o kondycję autorki (w ginokrytyce) odpowiedziała Nancy K. Miller w swojej pracy The Arachnologies: The Woman, the Text and the Critic. Jest to odpowiedź na koncepcję Bartha (hyfologia). Opierając się na analogii Barthes’owskiej do tekstu-tkaniny, rozpadu podmiotu, tworzy swoja koncepcję. Nie uznaje wizji znikania pająka w pajęczynie, a zwraca uwagę na dominujący, autorytarny podmiot, który był zawsze męski. Zgadza się, że ten podmiot należało uśmiercić (Śmierć autora). Kobiecą podmiotowość autorską należy dopiero do dyskursu o literaturze, bo o tej pory jej tam nie było. Miller pragnie odnaleźć ślady podmiotu – prowadzi to do czytania tekstu jako emblematu podmiotowości kobiecej. Hyfologii przeciwstawia arachnologię, a koncepcji tekstu bez twórcy – tekstu z twórczynią. Przeciwstawia postaci Arachne (jej dzieło zniszczyła Atena, potem Arachne z żalu się powiesiła, a Atena zrobiła z niej pająka, a ze sznura, na którym ta się powiesiła zrobiła jej nić) Ariadnę (za pomocą jej nitki Tezeusz opuścił labirynt; nie zostawiła jednak trwałego dzieła). Tworzyć i zostawić w dziele ślad siebie! Metafora ta nobilitowała żeńską podmiotowość. Jest to wizja afirmacyjna i polemiczna wobec ériture feminine, które mocno akcentowały czysto językową stronę kobiecego pisarstwa. Trzeba tez zwrócić uwagę na inspiracje marksizmem (krytyka angielska). We Francji natomiast dominowała teoria ériture feminine. 8. „Ciemny kontynent”, czyli ériture feminine (oznaczę EF). Hélène Cixous stała na stanowisku, że EF nie posiada żadnej istoty ani że nie da się go teoretycznie zdefiniować i uporządkować jego właściwości. Kobiece pisarstwo jest nieokiełznane, swobodne, przekracza wszelkie bariery. W tym tkwi jego wyższość nad męskim pisarstwem. Wyrasta bowiem, kobiece pisarstwo, z „dzikiej” przestrzeni kobiecego doświadczenia, całkowicie niedostępnego mężczyznom. „Ciemny Kontynent” (zamieszkany przez śmiejącą się Meduzę lub partyzantki). „Biały atrament” – kobieca ekspresja tłumiona przez kulturę patriarchalną. Poszukiwanie źródeł kobiecej twórczości: faza preedypalna, relacje matki z córką, sfera cielesności. Luce Irigaray – nawiązuje do psychoanalizy Lacana (niekorzystna dla kobiet – niemożność pozytywnego rozwiązania fazy edypalnej, ciągłe pozostawanie w sferze wyobrażeniowej) – przekształca te negatywy. Wg niej w sferze wyobrażeniowej przechowało się wiele cennych możliwości twórczych. Julia Kristeva – (reinterpretacja Lacana) – rozwojowa faza preedypalna – semiotyczna, edypalna – symboliczna. Semiotyczne jest popędowe, umożliwia wyrażanie uczuć, jest chaotyczne, nieregularne. to, co symboliczne, jest zgodne z porządkiem społecznym, racjonalnym, obiektywnym. Sfera semiotyczna (po fazie lustrzanej, odpowiada za system znaków, porządkowanie języka, wydawanie sądów) oddziałuje na język i znajduje się w konflikcie z tym, co symboliczne. Różnice te są jak męskość i kobiecość – dynamiczna twórczość kobieca (semiotyczna) i chłodna, wykalkulowana męska (symboliczna). Gloryfikacja fazy preedypalnej: najsilniejsza jedność matki z dzieckiem. Krytyka Freuda. Przeciwstawienie fazę Matki fazie Ojca. Koncepcja pod hasłem „ciało-w-ciało z matką”, apologia odmienności kobiety, zakorzenionej w jej cielesności i biologicznym związku z matką. Formuła „mówić jak kobieta” oznaczała wynalezienie kobiecego idiolektu, powiązanego z cielesnością, z ciałem matczynym. Silna analogia między pisarstwem a cielesnością, tekstualnością a seksualnością, językiem a morfologią ciała kobiety. Język kobiety dobywa się z innego świata: „asymbolicznej cielesności). Kobieta powinna pisać przez doświadczenie ciała, gdyż twórczość to akt cielesno-językowy. Pogłębiona świadomość seksualna przekłada się na zwiększone możliwości twórcze (więcej ciała, więcej pisma). Kobiece „wstąpienie w tekst” – wiąże się z poznaniem własnej cielesności, nadaniem mu wartości. Psychoanaliza Lacana została tu zamieniona w ideę nadmiaru i nieograniczonego potencjału. EF to również styl pisania, szukamy cech. Zmysłowość – zindywidualizowanie, funkcja wywrotowa i burzycielska. Autoekspresja, chaotyczność, wieloznaczność, nielinearność, rozchwianie struktur zdaniowych. Formy symultaniczne, polifoniczne, heteromorficzne, balansujące na granicy komunikatywności. Język emocjonalny, zmysłowy, bogaty w metaforykę erotyczną. Duży wkład w całe EF ma teoria i filozofia ponowoczesna (krytyka fallogeocentryczna, represyjny dualizm pojęciowy, dekonstrukcja). 9. FEMINIZM PONOWOCZESNY – ośrodkiem jest Francja (Deleuze’owska filozofia różnicy, Foucaultowska koncepcja wiedzy jako dyskursu władzy, psychoanaliza Lacana, dekonstrukcja Derridy). Najsilniejsze inspiracje płynęły z myśli Derridy, z jego analizy tradycji filozoficznej, tworzącej podstawy kultury Zachodu. Zwraca uwagę na system represjonujący kobietę, na fallogocentryzm w dotychczasowej filozofii. Zauważa koszta myślenia dualistycznego: dusza-ciało, dusza-rozum,cielesność i zmysłowość zepchnięte na margines. Ciało traktowane jako więzienie duszy, poznanie zmysłowe gorsze od rozumowego. Cielesność to domena kobiet, stąd opozycja kobieta-mężczyzna i przywileje mężczyzn. Natura-żeńska, kultura-męska. Krytyka humanizmu (który był tylko męski). Gruntownie przewartościowane mizoginiczne wątki filozofii Arystotelesa. Pojawia się problem niemożliwości zdefiniowania kobiecego pisania. Cixous dodaje do schematów Derridy własne: mężczyzna-kultura, aktywność; kobieta-bierna, natura, ciemnota. Wyzwolić się można poprzez pisanie (styl kobiecy związany z seksualnością i ciałem, wieloznaczny, otwarty, zmienny; męski – związany z seksualnością i intelektem, monotonny, jednostajny, skupiony na jednym celu. Krytyka myśli Freudowskiej (Friedan, Firestone, Millett). Zakwestionowanie mizoginizmu, biologicznego determinizmu, panseksualizmu, niedoskonałości kobiety (zazdrość o penisa). Przypisywanie kobietom „skaz charakteru” (narcyzm, próżność, wstyd). U Lacana – podporządkowanie kobiet „prawu ojca”, narzucanie im męskiego języka, porządku symbolicznego. Zmienić wizerunek „fallicznej kobiety” (Luce Irigaray). Sprzeciwia się nieobecności kobiety w fallocentrycznej przestrzeni społecznej i kulturowej, dokonuje dekonstrukcji tych struktur. Krytykuje monolityczny męski podmiot, postrzeganie kobiety tylko jako nie-mężczyzny. Chce, by ukazała się tożsamość kobiety bez tych męskich klisz. Ma na to trzy sposoby (1. budowanie indywidualnego, kobiecego języka 2. tworzenie kobiecej seksualności 3. parodiowanie zachowań narzuconych kobietom przez mężczyzn). Poglądy Julii Kristevy – koncepcja zatarcia podziałów żeńskie-męskie. Dziecko, które wkracza w porządek symboliczny, wybiera sobie ojca lub matkę (utożsamienie), przybiera więc cechy męskie lub żeńskie. Funkcjonuje więc na zasadzie wyboru w jednym z tych światów, niezależni od biologicznych uwarunkowań. Osoba wyzwolona może poruszać się między tym co „męskie” i „żeńskie”. Druga teza: płciowej tożsamości dziecka należy się doszukiwać w dążeniu przez nie do radykalnego zerwania więzi z ciałem matki, nawet za cenę „upodlenia”. Styl francuski jest głęboko intelektualny. Nurt ponowoczesny amerykański uznany za „twardy” (Derrida i neopragmatyzm) Feminizm kulturowy – konieczność przemodelowania perspektywy historycznej (wcześniej męskocentryczny punkt widzenia, potrzeba feminocentrycznej perspektywy). Wprowadzenie nowej techniki czytania palimpsestowego (literatura kobieca jest dwugłosowa – warstwa dominująca i bezgłośna). Postulat otwarcia krytyki feministycznej na zróżnicowane historycznie konteksty kulturowe jest nadal aktualny i obowiązujący we wszystkich odmianach feminizmu kulturowego.