Gospodarka magazynowa, Notatki z Gospodarka

Pobierz Gospodarka magazynowa i więcej Notatki w PDF z Gospodarka tylko na Docsity! WYDZIAŁ LOGISTYKI I TRANSPORTU PRACA DYPLOMOWA INŻYNIERSKA „Gospodarka magazynowa na przykładzie wybranego przedsiębiorstwa” PROMOTOR: prof. dr. hab. inż. Zenon Zamiar Pracę dopuszczam do egzaminu dyplomowego (podpis Promotora) WROCŁAW 2023 OŚWIADCZENIE STUDENTA 1 Przedłożoną w dniu …………………… pracę dyplomową (forma) pt. .................. napisałem(am) w całości samodzielnie i jest ona wyłącznie mojego autorstwa. Nie przypisałem(am) sobie autorstwa całości, istotnego fragmentu ani żadnego elementu cudzego utworu. Praca nie była wcześniej przedłożona w celu uzyskania tytułu zawodowego w żadnej szkole, studium lub uczelni wyższej. Oświadczam również, że obie wersje: papierowa oraz elektroniczna, które niniejszym składam, są identyczne oraz tożsame z wersją złożoną do kontroli antyplagiatowej. Zapoznałem(am) się z przepisami Uczelni regulującymi sprawy pisania, złożenia oraz kontroli pracy dyplomowej. Podpisując niniejsze oświadczenie jestem świadomy(a) skutków, jeśli okaże się nieprawdziwe. ................................................. ...................................... ............... (data) (podpis autora pracy) OŚWIADCZENIE Wyrażam zgodę na udostępnienie mojej pracy dyplomowej. ………………………………….. (podpis autora pracy) Spis treści Wstęp 2 magazyny potrzebują optymalnego i logistycznego zaplanowania wykorzystywanej przestrzeni i podzielenia funkcji. Jest to wymagane do zmniejszenia kosztów magazynowania oraz składowania ładunków. W konkretnym miejscu oraz czasie należy stale pracować nad skoordynowaniem popytu i podaży tak, by zaspokoić potrzeby rynku w stosownej kolejności, według uznanych priorytetów i bez strat orz niezgodności. Wymagane są do tego np. wyposażenie techniczne przeznaczone do manipulacji ładunkami, wytyczona przestrzeń budowlana, wyszkoleni pracownicy magazynu jak i oprogramowanie oraz dokumentacja wspomagająca realizację procesu4. Organizacją procesu magazynowania jest całokształt środków, zasad, sposobów jak i dobór struktur organizacyjnych jak i złożonych na system skoordynowanych działań, gwarantujących prawidłowe magazynowanie zapasów5. Procesy magazynowe koncentrują się wokół czynności przechowywania, transportu, zabezpieczenia wyrobów gotowych, przepływu informacji, jak i zagwarantowania stosownej jakości zapasów. Poza tym procesy te uczestniczą w zmniejszeniu niepotrzebnych kosztów jakie ponosi przedsiębiorstwo, np zatrzymywanie nadwyżek produkcyjnych, czy nieużywanych przestrzeni magazynowych. Poprzez to klient dostaje towar w wyznaczonym czasie, zgodny z zamówieniem, w odpowiedniej ilości oraz ustalonej cenie6. Gospodarka magazynowa to podstawa sprawnego zarządzania przedsiębiorstwem z uwagi na to, iż obiekt magazynowy to część infrastruktury logistycznej przedsiębiorstwa, przez jaką ma miejsce przepływ surowców, materiałów oraz wyrobów gotowych między dostawcami, a finalnymi klientami. Procesy magazynowe koncentrują się wokół czynności przechowywania, transportu, zabezpieczenia wyrobów gotowych, przepływu informacji, jak i zagwarantowania stosownej jakości zapasów. Poza tym procesy te w dużym stopniu uczestniczą w eliminacji niepotrzebnych kosztów jakie ponosi przedsiębiorstwo, jak zachowanie nadwyżek produkcyjnych, czy nieuzytych przestrzeni magazynowych. Poprzez to klient dostaje towar na czas, odpowiedni że wcześniej złożonym zamówieniem, w odpowiedniej ilości i ustalonej cenie7. 4 Słowiński, B. (2008). Wprowadzenie do logistyki. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej. 5 Niemczyk, A. (2007). Zapasy i magazynowanie (t. II). Magazynowanie. Podręcznik do kształcenia w zawodzie technik logistyk. Poznań: Biblioteka Logistyka 6 Gołembska, E. (red.) (2007). Kompendium wiedzy o logistyce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. 7 Gołembska E., red., Kompendium wiedzy o logistyce, Wyd. PWN, Warszawa 2007 5 Dzisiejszą gospodarkę magazynową wspierają zintegrowane systemy informatyczne, jakie eliminują niepotrzebne czynności manipulacyjne, gwarantują wymianę informacji między konkretnymi działami organizacyjnymi przedsiębiorstwa jak dział logistyki, produkcji, sprzedaży itd., jak i mocno przyspieszają procesy przyjmowania, składowania, wydawania oraz dokumentowania czynności magazynowych. We wszystkich przedsiębiorstwach magazyn z uwagi na układ przestrzenny ma dane funkcje dopasowane do osobistych potrzeb firmy i obsługują go przeszkoleni do tego pracownicy8. Organizacja gospodarki magazynowej w przedsiębiorstwie to podstawowa część logistyki, gdyż w istotny sposób oddziałuje na wykonanie głównych zadań magazynu jak i sprawność działania przepływów dóbr (materiałów, wyrobów gotowych, towarów, itp.). Działanie gospodarki magazynowej w przedsiębiorstwach ma miejsce na trzech płaszczyznach: strategicznej, taktycznej oraz operacyjnej. W obrębie strategicznym powstaje zapotrzebowanie na powierzchnię magazynową na bazie posiadanych informacji rynkowych i taktyki danej organizacji. Płaszczyzna taktyczna to precyzyjne informacje o lokalizacji magazynu wobec potencjalnych producentów oraz klientów. To tez informacje jakie mają związek ze: sposobami magazynowania, kierowania magazynem, wyposażenia magazynu, zatrudnienia siły roboczej oraz wyliczania kosztów jakie dotyczą eksploatowania magazynu. Ostatni poziom ma związek z aspektami decyzyjnymi potrzebnymi do prawidłowego działania magazynu9. Współczesna gospodarka magazynowa spełnia bardzo ważną funkcję w zarządzaniu przedsiębiorstwem, a magazyn jest integralną częścią łańcucha logistycznego w danej organizacji. Funkcjonowanie procesu magazynowania głównie zależy od prawidłowo spełnionych warunków organizacyjno-technicznych. Eliminacja źródeł nieefektywności procesów magazynowych może przyczynić się do znacznych oszczędności a optymalizacja zachodzących procesów w magazynie nie musi być przedsięwzięciem bardzo złożonym i wymagającym. W artykule przedstawiono logistykę procesu magazynowania w wybranym przedsiębiorstwie, zdiagnozowano problemy funkcjonalne oraz zaprezentowano propozycje optymalizacji procesu magazynowania 8 Michalik J., Organizacja zapasów i gospodarki magazynowej w przedsiębiorstwie Czasopismo Logistyka” nr 5/2011, Wyd. Instytut Logistyki i Magazynowania, str. 177-180. 9 Majewski J.: Informatyka w magazynie. Biblioteka Logistyka, Poznań 2006 6 Rozdział 2. Teoria gospodarki magazynowej 2.1 Magazyn 7 Prawidłowy proces magazynowania powinien dać odpowiedzi na pytania, które są związane z podstawowymi działaniami realizowanymi w obszarze gospodarki magazynowej. Należą do nich:  kto?  co?  kiedy?  jak?  czym?  gdzie? wykona poszczególne zadania, zgodne z danymi obowiązkami i wymaganiami. Pytania dotyczą wszystkich funkcji realizowanych w ramach magazynowania, a więc:  przyjmowania,  składowania,  kompletacji,  wydawania. Powyższe funkcje spełniane są w obrębie budowli magazynowych, będących niezbędnym elementem gospodarki magazynowej. Odgrywają one szczególną rolę w procesach logistycznych, tj. w czasowym przechowywaniu powierzonych materiałów. Wszystko to związane jest z faktem, że proces produkcji nie pokrywa się z procesem konsumpcji. Inaczej mówiąc, rola magazynów polega na koordynacji popytu i podaży, w określonym miejscu i czasie, utrzymaniu i wspomaganiu procesów produkcyjnych, wsparciu działalności marketingowej, minimalizacji kosztów gromadzenia i utrzymania zapasów czy też racjonalizacji kosztów niedoboru i utraty korzyści14. Warto ponadto zaznaczyć, że rozwój gospodarczy w ostatnich latach przyczynił się do przemian w przemyśle i w handlu, które to wpłynęły na sposób postrzegania magazynów. Obecnie nie są to tylko przestrzenie służące do przechowywania dóbr materialnych, a niezbędne ogniwa każdej organizacji. W literaturze można odnaleźć różne opisy charakteryzujące magazyn:  Magazyn to jednostka funkcjonalno-organizacyjna,przeznaczona do magazynowania dóbr materialnych (zapasów) w wyodrębnionej przestrzeni budowli magazynowej, według 14 A. Korzeniowski, A. Weselik, Z. Skowroński, M. Kaczmarek, Zarządzanie gospodarką magazynową, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1997, s. 24 10 ustalonej technologii, wyposażona w odpowiednie urządzenia i środki techniczne, zarządzana i obsługiwania przez zespół ludzi15.  Magazyn to komórka organizacyjna oraz funkcjonalna, której środki techniczne umożliwiają przechowywanie towarów (zapasów)16. Magazyn jest odpowiednio zorganizowaną jednostką, która spełnia szereg funkcji magazynowych. Wyposażona jest w różnego rodzaju środki techniczne umożliwiające przechowywanie zapasów. Każdy składowany w jej przestrzeni materiał, półwyrób czy wyrób gotowy ma swoje miejsce. Gwarantuje to porządek i zmniejsza ryzyko popełnienia błędu przez pracownika w trakcie wykonywania poszczególnych czynności magazynowych, np. przy kompletacji zamówienia. Ponadto wspomagana jest zaawansowaną technologią, która w wysokim stopniu usprawnia przebieg zachodzących przepływów. Przykładem takiej technologii może być technologia RFID - radiowa identyfikacja zapasów17. Magazyn jest zarządzany i obsługiwany przez grupę wykwalifikowanych osób, które, oprócz posiadania szerokiej wiedzy na temat zachodzących w' nim procesów mają odpowiednie kompetencje i odznaczają się różnymi cechami, jak choćby dokładnością czy ostrożnością18. Wykonywane przez nie czynności powinny zachodzić sprawnie, tak aby dążyć do minimalizacji lub, jeśli nie jest to możliwe, do racjonalizacji kosztów magazynowania19. Magazyny pełnią różne funkcje, które są klasyfikowane w oparciu o różne kryteria. Pierwszy podział funkcji opiera się bezpośrednio na czynnościach zachodzących w magazynie i należą do nich:  przyjmowanie dóbr materialnych,  rejestrowanie,  manipulacja składowanymi towarami,  przechowywanie,  ochrona,  konserwacja,  konfekcjonowanie, 15 A. Niemczyk, Zapasy i magazynowanie..., dz. cyt., s. 9.; 2. Dudziński, Poradnik organizatora gospodarki magazynowej w przedsiębiorstwie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2012, s. 13 16 A. Szymonik, http://www.gen-prof.pl [02.01.2024]. 17 E. Gołembska, Kompendium wiedzy o logistyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, s. 89 18 Z. Dudziński, M. Kizyn, Vademecum gospodarki magazynowej, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk 2002, s. 373-385 19 M. Gubała, J. Popielas, Podstawy zarządzania magazynem w przykładach, Biblioteka Logistyka, Poznań 2005, s. 11-12 11  wydawanie20. Przedstawiony podział jest odzwierciedleniem drogi zapasu przez magazyn, od jego wejścia, aż do wyjścia. Należy jednakże zaznaczyć, że nie wszystkie funkcje muszą mieć miejsce; w wielu przypadkach będą się one pokrywać lub nie będą możliwe do wykonania. Za przykład można podać funkcję przyjmowania asortymentu, która bardzo często musi być wsparta czynnościami manipulacyjnymi. Transport wewnętrzny dotyczy tu zarówno przemieszczenia ze strefy przyjęć do strefy składowania, jak i dalej - do strefy wydań. Innym przykładem może być funkcja przechowywania (składowania) towarów, która należy do jednej z podstawowych funkcji. Została ona stworzona po to, by zabezpieczone we właściwy sposób zapasy mogły oczekiwać na dalsze wykorzystanie. Ochrona oznacza zabezpieczenie przed uszkodzeniem lub ubytkami, tak przez niekorzystny wpływ czynników zewnętrznych (np. warunków pogodowych), jak i wewnętrznych (ludzi). Kolejny podział funkcji magazynowych wyróżnia:  konsolidację ładunków i konfekcjonowanie,  obsługę klientów,  zabezpieczenie towarów przed nieprzewidzianymi zdarzeniami,  tzw. „wygładzanie” przepływu materiałów21. Konsolidacja czy konfekcjonowanie ładunków polega na kompletowaniu odpo- wiednich jednostek ładunkowych zgodnie z życzeniami klientów. Może przebiegać zarówno w przedsiębiorstwie produkcyjnym, jak i w hurtowni. W pierwszym przypadku do wysyłki pakowane są asortymenty wytwarzane w firmie. W drugim towary z różnych źródeł (od różnych dostawców) są kompletowane w odpowiednie przesyłki i dalej poddawane procesowi transportu. Bardzo często takie przesyłki są małe i zawierają liczne pozycje asortymentowe. Stanowi to okazję do redukcji kosztów, gdyż niskogabarytowe paczki mogą być łączone w większe i transportowane przez pewien czas razem, aż do rozładunku jednej z nich22. Dzięki temu w przypadku większej liczby jednostek ładunkowych oszczędności w liczbie wykorzystywanych środków transportowych czy kosztach samego procesu przewozowego są znaczące. Aspekt ten jest szczególnie widoczny w firmach 20 Cz. Skowronek, Z. Sarjusz-Wolsld, Logistyka w przedsiębiorstwie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008, s. 138. 21 Tamże, s. 139. 22 M. Stajniak, M. Hajdul, M. Foltyński, A. Krupa, Transport i spedycja. Podręcznik do kształcenia w zawodzie technik logistyk, Biblioteka Logistyka, Poznań 2008, s. 102-103. 12 organizacji i logistyka w gospodarce magazynowej stanowią fundament, na którym oparty jest cały system zarządzania przedsiębiorstwem produkcyjnym 2.2 Określenie i podział budowli magazynowych Budowle magazynowe są to zaprojektowane i wykonane konstrukcje inżynierskie, aby w maksymalnym stopniu zabezpieczały przed warunkami atmosferycznymi składowane w nich dobra materialne i umożliwiały bezpieczną pracę osób zatrudnionych w tych obiektach. Następujące przypisy odpowiadają i regulują prawnie w jaki sposób budowle magazynowe powinny spełniać warunki zapisane w ustawach:  ustawa z dnia 7 lipca 1994r.- Prawo budowlane (Dz. U. Nr 89, poz. 414);  Uchwała Nr 139 Rady Ministrów z dnia 18 września 1987 r. w sprawie zasad i trybu opiniowania projektów nowo budowanych oraz przebudowanych zakładów albo ich części pod względem zgodności z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy (Mon. Pol. Nr 28, poz.219);  Rozporządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 14 grudnia 1994 r. w sprawie warunków technicznych, w jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 10, poz. 46 );  Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 3 listopada 1992 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 92, poz. 460). Według warunków przechowywania wyrobów, budowle magazynowe dzieli się na otwarte, półotwarte oraz zamknięte. Biorąc pod uwagę warunki przechowywania wyrobów, budowle magazynowe dzieli się na otwarte, zamknięte oraz półotwarte. Budowle magazynowe otwarte są to budowle całkowicie nieosłonięte, przeznaczone do składowania materiałów odpornych na wszystkie warunki atmosferyczne takie jak:  Opady,  Niską oraz wysoką temperaturę,  Działanie promieniowania słonecznego. Magazyny, budowle magazynowe otwarte występują w postaci placów składowych- do składowania wyrobów nie opakowanych oraz luzem (piasek, żwir.). 15 Budowle magazynowe półotwarte są to budowle częściowo osłonięte, przeznaczone do składowania wyrobów o ograniczonej odporności na warunki atmosferyczne, tzn. odpornych na działanie niskich i wysokich temperatur oraz wilgoci, natomiast nieodpornych na działanie niskich i wysokich temperatur oraz wilgoci, natomiast nieodpornych na działanie promieni słonecznych i odpadów atmosferycznych. Budowle magazynowe półotwarte występują jako: 30  Zbiorniki otwarte (betonowe, ziemne)- służą do składowania wyrobów płynnych i półpłynnych,  Zasieki- służą do składowania wyrobów, materiałów sypkich oraz kawałkowych składowanych luzem,  Wiaty magazynowe- składuję się w nich materiały opakowane oraz nieopakowane. Całkowicie osłonięte za pomocą pełnych przegród budowle nazywane są jako magazyny zamknięte. Składowane są tam towary nieodporne na warunki atmosferyczne, wymagających przechowywania w odpowiednich temperaturach, wilgotności jak i też odpowiedniej czystości powietrza. Materiały niebezpieczne czyli substancje chemiczne również powinny być składowane w magazynach zamkniętych z odpowiednim zabezpieczeniem, oraz oznaczeniem strefy magazynowej. Budowle takie jak magazyny zamknięte występują jako:  Bunkry i piwnice- służą do składowania niebezpiecznych substancji chemicznych itp.,  Zbiorniki zamknięte (silosy)- składowane w nich są gazy wyroby płynne oraz materiały sypkie luzem. Każdy produkt do momentu nabycia go przez klienta jest przechowywany w- ma- gazynie. Jednak wybór rodzaju budynku do składowania zależy przede wszystkim od fizykochemicznych właściwości danego dobra. Magazynowaniu podlegają bowiem zarówno towary krótkiej przydatności do spożycia (różnego rodzaju artykuły spożywcze, a wśród nich warzywa, owoce, nabiał), jak i towary przemysłowe, które mogą spędzić dowolną ilość czasu w magazynie (np. wyroby drewniane, metalowe). Bardzo ważne jest zatem, aby wybrać magazyn, który będzie spełniał odpowiednie normy i wymogi, gdyż dzięki temu składowane asortymenty nie ulegną zniszczeniu. 30 PN-81/B-01012. Budowle magazynowe. Podział i określenia. 16 Właściwe przystosowanie miejsc przechowywania towarów zmniejszy ryzyko ich uszkodzenia i zapewni bezpieczeństwo składowania. Ponadto wszystkie budynki magazynowe powinny mieć odpowiednią wielkość, aby zapewnić pracownikom i maszynom możliwość stałego i swobodnego dostępu. W związku z powyższym rozróżnia się kilka rodzajów magazynów. Można je podzielić według szeregu kryteriów, które poniżej zostały szczegółowo przedstawione i opisane. Zakwalifikowanie magazynu do odpowiedniej grupy zależy zasadniczo od funkcji i zadań, które on pełni jako ogniwo logistycznej sieci dostaw. Rys 2 Podział magazynów według grup i rodzajów budowli magazynowych Podział magazynów według grup i rodzajów budowli magazynowych odnosi się do wpływu warunków atmosferycznych. Magazyny otwarte są to przeważnie wydzielone połacie terenu, najczęściej ogrodzone, których zadanie polega na przechowywaniu towarów odpornych na warunki pogodowe (np. złom, węgiel, piasek)31. Magazyny półotwarte posiadają dach oraz od jednej do trzech ścian bocznych. Mają one na celu ochronę składowanych asortymentów przed opadami atmosferycznymi czy działaniem promieni słonecznych. Lokowane tam zapasy również muszą być odporne na wpływ warunków pogodowych. Przykładem może tu być skład materiałów budowlanych32. Ostatnim wyróżnionym w podziale elementem są magazyny zamknięte. Są to budowle, które mają dach, wszystkie ściany oraz podłogę. Spośród wszystkich rodzajów kosztują najwięcej, ale naj- lepiej zabezpieczają zapasy przed niekorzystnym wpływem warunków atmosferycznych. Można w nich składować różnorodne dobra, jak produkty z branży elektrotechnicznej. Należy jednakże pamiętać, że niektóre pozycje asortymentowe wymagają specjalnych 31 Z. Dudziński, M. Kizyn, Poradnik magazyniera, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2006, s. 193 32 K Ficoń, Logistyka techniczna. Infrastruktura logistyczna, BEL Studio, Warszawa 2009, s. 115. 17 Źródło: opracowanie własne na podstawie: A. Niemczyk, Zapasy i magazynowanie..., cz. cyt., s. 12. Magazyny przemysłowe mają za zadanie zapewnić ciągłość produkcji i zbytu. Są to zarówno magazyny surowców i półfabrykatów, jak również magazyny wyrobów gotowych, materiałów do utrzymania ruchu czy opakowań. Każdy z nich jest kluczowy dla prawidłowego funkcjonowania fazy produkcji, gdyż ich odpowiednie zorganizowanie oraz zarządzanie nimi prowadzi do wzrostu produktywności, natomiast zła organizacja może spowodować jej spadek, poprzez np. przestoje, dostawę złego surowca albo opakowania itp. Magazyny dystrybucyjne (handlowo) zapewniają rozdział towarów, kompletowanie dostaw oraz ich wysyłkę do odpowiednich miejsc. Odpowiadają za ciągłość zapotrzebowania tak materiałowego, jak i konsumpcyjnego. Zasadniczo wyróżnia się ich dwa rodzaje: magazyn dostawczy i wysyłkowy. W magazynie dostawczym lokowane są asortymenty od różnych mniejszych producentów czy pośredników. Z asortymentów tych tworzy się większe partie zaopatrzeniowe dla mniejszej liczby odbiorców bądź jednego konkretnego. W magazynach wysyłkowych zbierane są natomiast towary od jednego lub kilku dostawców w większej ilości, które są następnie odpowiednio konfekcjonowane i wysyłane do licznych odbiorców w małych ilościach. Magazyny rezerwowe, tworzące trzecią grupę podziału, służą gromadzeniu i przechowywaniu zapasów, które nie są wykorzystywane przez dłuższy okres. Mogą to być przykładowo zapasy wolno rotujące (te, które ciężko sprzedać lub które czekają na konkretny moment w przyszłości). Mogą to być również zapasy martwe, stanowiące problem, gdyż są jedynie kosztem dla przedsiębiorstwa. Taki zapas to np. nadmierne 20 ilości z zamówienia, których nie ma możliwości przerobić, albo materiały przeterminowane38. Rysunek 6. Podział magazynów ze względu na stopień mechanizacji Źródło: opracowanie własne. W magazynach niezmechanizowanych główną rolę w składowaniu odgrywa odpowiednio przeszkolony człowiek. Nie ma w nich urządzeń do transportowania, tymczasowego składowania, magazynowania czy kontrolowania towarów. Magazyny zmechanizowane posiadają urządzenia, narzędzia i innego rodzaju przedmioty, które ułatwiają realizację ich podstawowych funkcji. Są to m.in. wózki, windy, dźwigi, skaner}7, itd. Najbardziej rozwiniętym pod względem technologicznym jest magazyn zautomatyzowany. Rola człowieka sprowadza się w nim jedynie do kontroli i oceny pracy wszystkich maszyn i urządzeń. Prawdę każda czynność realizowana jest w sposób automatyczny, aczkolwiek należy pamiętać, że koszt wybudowania takiego magazynu jest bardzo wysoki39. Rysunek 7. Podział magazynów ze względu na postać przechowywanych materiałów 38 A. Niemczyk, Zapasy i magazynowanie..., dz. cyt., s. 12 39 T. Wojciechowski, Marketingcmo-logistyczne zarządzanie przedsiębiorstwem, Difin, Warszawa 2011, s. 141- 143. 21 Źródło: opracowanie własne na podstawie: A. Niemczyk, Zapasy i magazynowanie..., dz. cyt., s. 12. Magazyny materiałów sztukowych służą do magazynowania jednostek ufor- mowanych i składowanych w postaci wszelkiego rodzaju jednostek ładunkowych (np. palet, kontenerów, pojemników). W magazynach materiałów sypkich asortymenty lokowane są luzem. Ciecze i gazy przechowuje się natomiast w dużych, specjalnie przystosowanych zbiornikach. Rysunek 8 Podział magazynów ze względu na warunki przechowywania Źródło: opracowanie własne na podstawie: A. Niemczyk, Zapasy i magazynowanie..., dz. cyt., s. 12. Rysunek 9. Podział magazynów ze względu na rozwiązania techniczno- organizacyjne 22 Źródło: opracowanie własne. Regały można dzielić w oparciu o różne kryteria podziału. Na podstawie normy PN-78/M-78320. Urządzenia do składowania - Regały magazynowe - Nazwy, określenia, podział i symbole wyróżnia się regały stałe i przejezdne, które dalej mają różne typy. Rysunek 12. Podział regałów stałych i przejezdnych 25 Źródło: opracowanie własne na podstawie: PN-78/M-78320. Urządzenia do składowania - Regały magazynowe - Nazwy, określenia, podział i symbole. Regały stałe to takie regały, których konstrukcyjne podpory* nośne zachowują stałe położenie podczas procesu składowania asortymentów. Mogą być one związane lub niezwiązane z podłożem, na którym zostały ustawione. Dzielą się one na regały wolnostojące (przeznaczone tylko do składowania towarów) i wsporcze (przeznaczone do składowania produktów oraz stanowiące konstrukcję nośną dla ścian i dachu lub tylko dla dachu budowli magazynowej). W regałach jezdnych (przejezdnych) konstrukcyjne podpory nośne wyposażone są w zespoły, które umożliwiają przemieszczanie regału po utwardzonym podłożu gładkim bądź wyposażonym w specjalnie do tego przystosowane torowisko (podłogowe albo torowe). Inny podział regałów, ze względu na sposób składowania, wyróżnia: 26 a)Regały półkowe przeznaczone są do składowania towarów luzem, w opakowaniach jednostkowych, zbiorczych łub transportowych. Zwykle stanowią wyposażenie niewielkich magazynów, w których przechowuje się wiele asortymentów w małych ilościach. Ponadto występujące obciążenia nie są tak duże, aby konieczne było zastosowanie regałów paletowych. Warto również zaznaczyć, że możliwości budowy regałów półkowych są praktycznie nieograniczone, dzięki czemu spełniają one wszystkie indywidualne wymagania klienta i oferują odpowiednie dużo miejsca na małej powierzchni. Regały półkowe pełnią szereg zadań. Do najważniejszych z nich należą:  zapewnienie swobodnego, ręcznego dostępu do produktów na nich przecho- wywanych,  zapewnienie widoczności składowanych towarów,  umożliwienie przechowywania różnego rodzaju towarów7 w7 sposób bardzo uporządkowany,  ułatwienie magazynowania przedmiotów, które są trudne do manipulacji. Towary na regałach półkowych układane są:  ręcznie,  za pomocą wózków unoszących,  za pomocą specjalnych wózków lcompletacyjnych,  za pomocą pomostów przejezdnych,  za pomocą przesuwnych drabin. b) Regały paletowe W regałach paletowych, dzięki poziomym i pionowym elementom konstrukcji nośnej, tworzy się miejsca na jednostki ładunkowe, tzw. gniazda regałowa. Ich wymiary pozwalają na swobodne umieszczenie w nich paletowych jednostek ładunkowych o znormalizowanych gabarytach. Gniazda regałowe mogą być jedno- lub wielopaletowe. Wśród regałów paletowych wyróżnia się regaty:  rzędowa,  wjezdne (drive in),  przelotowa (przepływowa, grawitacyjne),  przesuwne (jezdne, przejezdne),  wsuwne (push back),  wysokiego składowania, 27 obsługa wózki widłowe podnośnikowe czołowe; przy składowaniu i podejmowaniu jednostki ładunkowej wymagany jest przechył wideł zbliżony wartością do kąta spadku rolek pobieranie towarów przy załadunku wykorzystuje się siłę wózka widłowego - do przepchnięcia palet; przy wyładunku wykorzystuje się natomiast siłę grawitacji zalety doskonałe wykorzystanie powierzchni magazynowej (ok. 75%) w zwykle małych strefach buforowych; stosunkowo duża dostępność miejsc paletowych przy racjonalnym wykorzystaniu powierzchni podstawowej wady skomplikowana konstrukcja, która podwyższa cenę regału; możliwe usterki systemu rolek; większe wymagania co do jakości palet; wymagana większa precyzja pracy operatorów wózków podnośnikowych Źródło: opracowanie własne. 2.3 Określenie powierzchni, przestrzeni i wysokości budowli magazynowych Podstawowe określenia charakteryzujące budowle magazynowe, dotyczące przestrzeni, powierzchni oraz wysokości zostały ustalone w normach oraz podane do powszechnego zastosowania. Normy służące do określenia powierzchni, przestrzeni oraz wysokości:  PN-70/B-02365, Powierzchnia budynków. Podział, określenia, zasady obmiaru,43  PN-81/B-01012, Budowle magazynowe. Podział, nazwy, określenia,  PN-84/B-01800, Gospodarka magazynowa. Terminologia podstawowa. 44 Wedle powyższych norm powierzchnia (przestrzeń) magazynowa dzieli się na następujące części: 1. Powierzchnia (przestrzeń) użytkowa- powierzchnia pomieszczeń służy do zaspokojenia potrzeb związanych bezpośrednio z przeznaczeniem budynku na wszystkich kondygnacjach. 2. Powierzchnia (przestrzeń) podstawowa- powierzchnia przeznaczona do zaspokojenia podstawowych potrzeb wynikających z funkcji budynku lub jego wydzielonej części. 3. Powierzchnia przestrzeń przyjęcia-wydania- część powierzchni w budowli przeznaczona do wykonywania wszystkich czynności związanych z przyjmowaniem i wydawaniem zapasów. 43 PN-70/B-02365, Powierzchnia budynków. Podział, określenia, zasady obmiaru. 44 PN-84/B-01800, Gospodarka magazynowa. Terminologia podstawowa 30 4. Powierzchnia manipulacyjna- jest przeznaczona do swobodnego ruchu przy układaniu i pobraniu zapasów z urządzeń do składowania, znajdujących się między powierzchniami zajętymi przez składowane zapasy. 2.4 Rodzaje magazynów ze względu na wysokość składowania Budowle magazynowe zamknięte, które służą do przechowywania dóbr materialnych takich jak towary można pod kątem wysokości:  Magazyny niskiego składowania- pozwalają na składowanie towarów na wysokość nie większą niż 4,2m.  Magazyny średniego składowania- umożliwiają przechowywanie na wysokości 4,2-7,2m. .  Magazyny wysokiego składowania- pozwalają na składowanie produktów na wysokościach powyżej 7,2m. . 2.5 Magazynowe środki transportowe. Sprawne funkcjonowanie magazynu nie byłoby możliwe, gdyby nie środki trans- portu wewnętrznego. Zalicza się do nich urządzenia transportu technologicznego oraz urządzenia pomocnicze, dzięki którym możliwe jest przemieszczanie towarów w procesach produkcyjnych oraz magazynowych45. W skład urządzeń transportu technologicznego wchodzą: Rysunek 13. Urządzenia transportu technologicznego stosowane w magazynach 45 M. Matulewski, S. Konecka, P. Fajfer, A. Wojciechowski, Systemy logistyczne, ILiM, Poznań 2007, s. 54 31 Źródło: opracowanie własne na podstawie: A. Niemczyk, Zapasy i magazynowanie..., dz. cyt., s. 70-71. Wózki transportowe to urządzenia najpopularniejsze i najczęściej kojarzone z magazynami. Występują w różnych rodzajach, jednak w najprostszym podziale dzieli się je na:  ręczne, które wprawiane są w ruch siłą ludzką,  napędzane, które posiadają własne urządzenia napędowe silnikowe46. W magazynach najczęściej używane są wózki podnoszące, a wśród nich:  unoszące - do przemieszczania tylko w pionie,  podnośnikowe - do przemieszczania w poziomie i pionie47. Wózki transportowe są mobilne, mogą poruszać się po wszystkich powierzch- niach płaskich, co czyni je urządzeniami uniwersalnymi. Należy jednak pamiętać, że niektóre z nich, jak np. wózki wysokiego składowania, muszą poruszać się po idealnie gładkiej nawierzchni, ponieważ w przeciwnym razie mogą zostać uszkodzone48. Przykładami wózków transportowych stosowanych w magazynach są: Rysunek 14. Przykłady wózków transportowych 46 K Ficoń, Logistyka techniczna..., dz. cyt., s. 122-123. 47 S. Krzyżaniak, A. Niemczyk, J. Majewski, P. Andrzejczyk, Organizacja i monitorowanie..., dz. cyt., s. 147. 48 Ł Wojciechowski, A. Wojciechowski, T. Kosmatka, Infrastruktura..., dz. cyt., s. 129. 32 Urządzenia klimatyzacyjne i wentylacyjne odpowiadają głównie za chłodzenie i ogrzewanie miejsc przechowywania zapasów oraz wymianę powietrza w po- mieszczeniu54. Mają one kluczowe znaczenie w przypadku asortymentów, które należy składować w specjalnych warunkach. Zapewniają nie tylko ochronę dóbr przed stratami ilościowymi oraz jakościowymi, ale również chronią otoczenie zewnętrzne przed ich wpływem55. Urządzenia zapewniające bezpieczeństwo mają wpływ zarówno na bezpieczeństwo magazynu, np. przeciw kradzieżom i włamaniom, jak również ochronę przeciwpożarową. Są to wszelkiego rodzaju czujniki dymu, gaśnice, alarmy, monitoring, oświetlenie awaryjne itp.56 Elementy techniczno-organizacyjne usprawniają procesy organizacyjne, jak np. przydział zadań poszczególnym magazynierom, nadzorowanie wolnych przestrzeni w magazynie, zarządzanie przyjmowaniem dostaw itp. Są to głównie komputery i kalkulatory57. Sprzęt służący do utrzymania czystości to np. maszyny czyszczące powierzchnię użytkową magazynu. Liczba różnorodnych urządzeń transportu technologicznego i pomocniczych jest znaczna. Fakt ten umożliwia ich dostosowanie do indywidualnych potrzeb i wymagań przedsiębiorstwa oraz specyfiki prowadzonej działalności. Magazynowe środki transportowe są to wszelakiego rodzaju urządzenia, przy pomocy, których przemieszczane są ładunki podczas procesu magazynowego poczynając od rozładunku środkami transportu zewnętrznego, przemieszczania wewnętrznego w budowli magazynowej, w czasie składowania, komplementacji oraz podczas wydawania towaru do odbiorcy. Ze względu na podział jak i rodzaj napędu środki transportowe dzielimy na:  Magazynowe środki transportowe nie napędzane (ręczne),  Środki transportowe napędzane. 2.5.1.Magazynowe środki transportowe nie napędzane (ręczne). Do grupy tych środków transportowych zalicza się takie urządzenia jak: a)Wózki platformowe, 54 Z. Dudziński, M. Kizyn, Poradnik magazyniera..., dz. cyt., s. 202-204. 55 Ł Wojciechowski, A. Wojciechowski, T. Kosmatka, Infrastruktura magazynowa i transportowa, Wyższa Szkoła Logistyki, Poznań 2009 s. 74-75. 56 Tamże, s. 76-79, 83. 57 L Kupiec, Podstawy logistyki, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, Białystok 2010 , dz. cyt., s. 71. 35 b)Wózki unoszące widłowe, c)Wózki podnośnikowe widłowe. Ad a) Wózki platformowe są to najbardziej uniwersalne urządzenia służące do ręcznego transportu ładunków. Ad b) Wózki unoszące widłowe to najbardziej wszechstronne urządzenie transportowe do ręcznego podnoszenia oraz przemieszczania jednostek ładunkowych. Ad c) Wózki podnośnikowe widłowe ręczne użytkowane w magazynach o małej przepustowości jednostek ładunkowych. Wózki te są produkowane z ręcznym napędem dźwigniowym mechanizmu podnoszącego napędzanego silnikiem elektrycznym podłączonym do sieci lub poprzez akumulatorowy napęd silnika. 2.5.2 Środki transportowe napędzane. Do grupy tych środków zalicza się urządzenia transportowe takie jak: a) Wózki widłowe unoszące akumulatorowe, b) Wózki widłowe podnośnikowe uniwersalne, c) Wózki widłowe podnośnikowe specjalne d) Układnice regałowe e) Suwnice magazynowe pomostowe, Ad a) Wózki widłowe unoszące akumulatorowe służą do rozładunku towarów ze środków zewnętrznych. Ich obszarem pracy często są fronty przeładunkowe zewnętrzno- magazynowe. Ad b) Wózki widłowe podnośnikowe uniwersalne są to najczęstsze używane środki do piętrzenia ładunków podczas procesów składowania. Ad c) Wózki widłowe podnośnikowe specjalne projektowane i budowane są jako wózki:  Przeznaczone do manipulacji wszelkiego rodzaju ładunków, są to wózki boczne do obsługi ładunków dłużycowych oraz kontenerowych  Terenowe, używane są w zakładach z trudnymi warunkami nawierzchni, która jest np. nieutwardzona (gospodarstwa rolne, place budowy)  Przeznaczone do poruszania się w bardzo ciasnych obszarach między regałowych (wózki z obrotowo-przesuwnym mechanizmem wideł oraz teleskopowym mechanizmem wideł) Ad d) Układnice regałowe są to wszelakiego rodzaju urządzenia stosowane do piętrzenia ładunków w miejsca regałowe powyżej 8,0 m.. Ad e) Suwnice magazynowe pomostowe służą do pracy w magazynach 36 zaprojektowanych i wybudowanych specjalnie pod te urządzenia, z zachowaniem warunków ich pracy . Suwnice te dzieli się na:  Suwnice pomostowe kolumnowe widłowe,  Suwnice pomostowe ze zbloczem hakowym. 2.6. Koszty magazynowania Logistyka swym zakresem obejmuje szereg działań, które są związane z fizycz- nym przepływem surowców, materiałów i wyrobów gotowych. Dba, aby wszystkie wymienione elementy były do dyspozycji we właściwym czasie i miejscu, w wymaganej ilości oraz jakości. W związku z powyższym logistyka wymaga ponoszenia kosztów. Wydatki te, nazywane kosztami logistycznymi, są jednymi z najważniejszych w przedsiębiorstwie. Stanowią one ważny element w planowaniu, sterowaniu i zarządzaniu przepływem strumieni rzeczowych i informacyjnych58. Są swoistym odzwierciedleniem procesów logistycznych, przy czym nie są osobno wyodrębniane. Mogą zatem z jednej strony stanowić problem dla organizacji, z drugiej zaś być w walce konkurencyjnej swego rodzaju patentem, dzięki któremu możliwa będzie racjonalizacja zadań logistycznych59 Koszty logistyczne mogą być klasyfikowane w oparciu o różne kryteria. Warto jednak zaznaczyć, że ich wyodrębnienie i podział ma służyć celom praktycznym, do których należą w szczególności: poznanie poziomu i struktury kosztów oraz ich wypływu na całokształt działalności przedsiębiorstwa, ocena racjonalności kształtowania się wydatków, a także ich budżetowanie60. Jednym ze źródeł powstawania kosztów logistycznych są magazyny. Generują one tzw. koszty magazynowania. Zgodnie z jedną z definicji, które można spotkać w literaturze przedmiotu, koszty magazynowania to wyrażone w jednostkach pieniężnych nakłady bezpośrednio związane z przebiegiem procesów magazynowych, tj. zużycie środków technicznych, materiałów, paliw i energii oraz płac pracowników magazynowych, rozliczane w ustalonym czasie lub na określoną partię dóbr materialnych61. Na koszty magazynowania składają się trzy podstawowe grupy wydatków62: 58 J. Witkowski, Logistyka w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław 2002, s. 133 59 E Gołembska, Logistyka w gospodarce światowej, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2009, s. 64 60 J. Twaróg, Koszty logistyki przedsiębiorstw, ILiM, Poznań 2003, s. 58; B. Galińska, Koncepcja Global Sourcing. Teońa i praktyka, Difin, Warszawa 2015, s. 38 61 Z. Dudziński, M. Kizyn, Vademecum gospodarki..., dz. cyt., s. 436. 62 J. Twaróg, Koszty logistyki..., dz. cyt., s. 101-106; S. Krawczyk, Logistyka. Teoria i praktyka, Difin, Warszawa 2011, s. 237-238 37 Ostatnią grupę stanowią czynności związane z obsługą informatyczną magazynu. Obejmują one m.in.: ewidencję przyjmowanych i wydawanych zapasów, kontrolę stanów magazynowych, nadzór nad przemieszczaniem składowanych asortymentów. Są to prace, których wykonanie jest możliwe dzięki zastosowaniu odpowiedniej infrastruktury informatycznej. Koszty magazynowania w tym przypadku odnoszą się do:  amortyzacji sprzętu informatycznego oraz wykorzystywanego oprogramowania,  zużycia materiałów oraz energii,  wynagrodzeń pracowników wraz z narzutami,  usług obcych, takich jak np. transmisja danych,  innych kosztów, które mogą obejmować np. leasing68. Głównym problemem związanym z kosztami magazynowymi jest fakt, że trudno je dopasować do źródła, które je generuje. Bardzo często zdarza się bowiem, że wydatki te można przyporządkować do więcej niż jednego czynnika. Z racji dużego udziału kosztów magazynowania w kosztach ogólnozakładowych dąży się do ich wyodrębnienia oraz racjonalizacji. Niemniej jednak są one trudne do wydzielenia, gdyż, jak zostało wskazane wcześniej, logistyka magazynowa stanowi element łączący wszystkie inne obszary funkcjonowania przedsiębiorstwa69. Koszty utrzymania zapasów - przykład praktyczny Koszty magazynowania często stanowią większość wszystkich kosztów logi- stycznych w przedsiębiorstwie. Należy zatem zwracać na nie szczególną uwagę, ponieważ w przeciwnym wypadku mogą one niekorzystnie wpłynąć na wynik finansowy firmy. Poniżej został przedstawiony prosty przykład wyliczenia kosztów7 utrzymania zapasów. Powinien on stanowić krok wyjściowy do dalszych analiz opłacalności prowadzonej działalności. W poniższym przykładzie przyjęto następujące wejściowe założenia projektowa: 1. miesięczne łączne koszty magazynowania wynoszą 28.000 zł; 2. w miesiącu średnio w magazynie utrzymywane są 3 grupy towarów' - lodówki, pralki i zmywarki:  lodówek jest średnio 25 szt. i zajmują one ok. 28% miejsc magazynowych;  pralek jest średnio 40 szt. i zajmują one olc. 43% miejsc magazynowych; 68 Tamże, s. 438 69 B. Słowiński, Wprowadzenie do logistyki, Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, Koszalin 2008, s. 75 40  zmywarek jest średnio 28 szt. i zajmują one olc. 29% miejsc magazynowych. Koszt magazynowania jednej sztuki asortymentu wynosi: Koszty na grupy towarowe można rozliczyć według udziału w wykorzystaniu magazynu:  lodówki - 28% z 28.000 zł = 7.840 zł;  pralki - 43% z 28.000 zł = 12.040 zł;  zmywarki - 29% z 28.000 zł = 8.120 zł. Miesięczny koszt magazynowania 1 sztuki towaru wynosi:  lodówki - 7.840 zł/25 = 313,60 zł;  pralki-12.040 zł/40 = 301,00 zł;  zmywarki - 8.120 zł/28 = 290,00 zł. Powyższe obliczenia stanowią przykład prostych rozważań, które nie uwzględniają wielu zmiennych, jak np. wymiary gabarytowe składowanych asor- tymentów i ich wpływ na zajmowaną powierzchnię magazynową. Niemniej stanowią punkt wyjścia do dalszych analiz. Ponadto wynika z nich następujący fakt: im więcej będzie zapasu w magazynie, tym koszt jednostkowy magazynowania będzie niższy, ale wzrośnie kapitał zamrożony w zapasach i koszt tego kapitału. 41