MIŁOŚĆ OJCZYZNY W LITERATURZE POLSKIEJ, Schematy z Historia

Pobierz MIŁOŚĆ OJCZYZNY W LITERATURZE POLSKIEJ i więcej Schematy w PDF z Historia tylko na Docsity! 1. Autor: ks. Wojciech Cichosz 2. Tytuł: Miłość ojczyzny w literaturze polskiej 3. Źródło: red. E. Wójcik, „Gdyński Kwartalnik Oświatowy”, 2007, nr 3(17), s. 3-15 MIŁOŚĆ OJCZYZNY W LITERATURZE POLSKIEJ Czcij ojca twego i matkę twoją, abyś długo żył na ziemi, którą Pan, Bóg twój, da tobie. (Wj 20, 12) Historia literatury obfituje w różne paradoksy. Nagły sukces miesza się czasem z niespodziewaną goryczą zawodu. Niemało jest pisarzy, którzy mimo ogromnego do- robku szybko zostali wchłonięci przez otchłań zapomnienia, ale i nie brak tych, którzy zaledwie jednym małym utworem zapewnili sobie pamięć i wręcz nieśmiertelną sławę. Tak jest z dramaturgiem, prozaikiem, badaczem życia i twórczości Adama Mickiewi- cza, ale nade wszystko poetą – Władysławem Bełzą1. Wydaje się, że – jakoś podświa- domie i spontanicznie, nie kojarząc nawet jego imienia i nazwiska – wszyscy znamy „jego twórczość” na pamięć. Od najmłodszych lat powtarzamy z dumą Credo naszego patriotyzmu. Chodzi oczywiście o wiersz z tomiku Katechizm polskiego dziecka (wy- dany w roku 1900) zatytułowany Wyznanie wiary dziecięcia polskiego, który nie tylko zrobił wielką patriotyczną karierę, ale i zapewnił swemu twórcy miejsce w panteonie narodowych świętości. SAMOIDENTYFIKACJA: KIM JESTEM? Powróćmy na moment do lat dziecinnych, odświeżmy swoją pamięć i zapytaj- my siebie nawzajem słowami wspomnianego poety: 1 Choć Bełza napisał ponad pięćdziesiąt utworów, dla milionów Polaków pozostał autorem jednego wiersza. Dziewięćdziesiąt lat po jego śmierci Wyznanie wiary dziecięcia polskiego jest wciąż na ustach najmłodszych; M. Banasiak, Kto ty jesteś? Polak mały. O Twórczości Władysława Bełzy, http://www.republikadzieci.org. 2 WYZNANIE WIARY DZIECIĘCIA POLSKIEGO 2 Władysław Bełza (1847-1913) - Kto ty jesteś? - Polak mały. - Jaki znak twój? - Orzeł biały. - Gdzie ty mieszkasz? - Między swemi. - W jakim kraju? - W polskiej ziemi. - Czem ta ziemia? - Mą ojczyzną. - Czem zdobyta? - Krwią i blizną. - Czy ją kochasz? - Kocham szczerze. - A w co wierzysz? - W Polskę wierzę. - Coś ty dla niej? - Wdzięczne dziecię. - Coś jej winien? - Oddać życie. WSPÓŁCZESNE PROBLEMY Z PATRIOTYZMEM? Stojąc w obliczu „nowego porządku świata”, gdy rozwój techniki i technologii informatyczno-informacyjnej prowadzi współczesnego człowieka do „epoki postindu- strialnej” (poprzemysłowej)3, a poprzez działania globalistyczne tworzy się tzw. „glo- balną wioskę” i „społeczeństwo technotroniczne”, nie sposób nie wrócić do podsta- wowych założeń i odniesień edukacyjnych, a przede wszystkim – wartości i sensu wy- chowania patriotycznego4. W niniejszym artykule celowo pominięto dwie skrajne po- stawy, silnie związane z patriotyzmem: z jednej strony, nadmiernie wybujałą dumę na- rodową (kompleks rozkapryszonego dziecka), a z drugiej – zbyt niskie poczucie war- tości (kompleks niższości i pasywizmu). Podjęty temat jest niezwykle nośny, zwłasz- cza teraz, gdy niemal wszyscy bierzemy udział w debacie publicznej poświęconej trak- tatowi unijnemu. Problematyka zostaje wzmocniona niezwykłym exodusem młodych Polaków, poszukujących pracy w nowym domu, jakim stają się już nie tylko kraje Unii Europejskiej. Wobec tych kilku zarysowanych przemian, czy warto jeszcze po- chylać się nad problematyką patriotyzmu i narodu, skoro media konwencjonalne i elektroniczne przekonują do globalizacji i europejskiej integracji? Czy należy może zrezygnować z wychowania patriotycznego wobec powracającego z całą siłą łaciń- 2 Tamże. 3 Por. Z. Brzeziński, Between Two Ages, New York 1970, s. 9: „The post-industrial society is becoming a tech- netronic society: a society that is shaped culturally, psychologically, socially and economically by the impact of technology and electronics – particularly in the area of computers and communications”. 4 W. Cichosz, Chrześcijańska koncepcja społeczeństwa personalistycznego w myśli współczesnych dialogików, w: Solidarność i społeczeństwo obywatelskie, red. T. Biedrzycki, Katowice 2007, s. 139. 5 cych zagadnień edukacyjnych, wskazanych również przez Ministerstwo Edukacji Na- rodowej, jest temat wychowania patriotycznego. Warto dodać, że w Polsce, jak w żad- nym innych kraju, dzieje narodu i jego chrześcijańskie kulturotwórcze zakorzenienie, na trwałe związały się w motywami religijnymi, żołnierskimi i patriotycznymi. Wybit- nie potwierdza to „Bogurodzica”, średniowieczna pieśń maryjna, która rozpoczęła wę- drówkę Polaków „poprzez liczne wieki” według potrójnego hasła: BÓG, HONOR OJCZYZNA. Chcąc uniknąć snucia kolejnego wywodu historyczno-filozoficznego na temat patriotyzmu i nużenia czytelnika lekturą, autor, ze względów praktycznych, postano- wił w dalszej części przywołać zasadnicze teksty literackie według powyżej wspo- mnianego hasła: Bóg, Honor, Ojczyzna. Zgodnie z zamysłem autora, artykuł nie może pretendować ani do miana całościowej prezentacji tematu patriotyzmu, ani do potrak- towania go jako pewnej formy „egzaminu maturalnego”. Wybór metody i schematu prezentacji problemu jest podyktowany przede wszystkim jego edukacyjną przydatno- ścią. Przyjęcie takiej, choć nietypowej, koncepcji jest tym bardziej uzasadnione, że nauczyciele będą mogli, z jednej strony, skorzystać z podanych tekstów literackich, a z drugiej – zaprosić młodzież do zajęcia własnego stanowiska wobec podejmowane- go tematu patriotyzmu, skoro autor celowo unika interpretacji, wyjaśnień i dopowie- dzeń. Zaprezentowane poniżej teksty literackie mają być pewnym zalążkiem do rozwi- jania idei patriotycznych w ramach szeroko pojętego wychowania szkolnego10. Tuż przed samym przywołaniem naszych Literatów chciałbym zwrócić uwagę na niezwykły tekst Ojca Jacka Salija: „Współcześni Polacy, chyba jak nigdy przedtem, zaczynają przypisywać sobie wszystkie możliwe słabości i przywary, jakie znajdują się w nieżyczliwych stereotypach funkcjonujących na nasz temat w innych społeczeń- stwach. Bardzo często wśród tych samooskarżeń pojawia się – jak nasza narodowa niemal zbrodnia – zarzut, że jesteśmy narodem katolickim, a co gorsza, do katolicy- zmu przywiązanym. Mimowolnie przypominają się słowa Psalmisty: «Przeklinają mnie moim własnym imieniem» (PS 102,9)”11. 10 Dużą pomocą okazał się wybór tekstów literackich dokonany przez Annę Lichoń w jej publikacji poświęconej właśnie patriotyzmowi: Motyw ojczyzny w literaturze polskiej, w: Wychowanie do patriotyzmu, dz. cyt., s. 141-155. 11 J. Salij, Wychowanie do patriotyzmu, w: Autorytet prawdy. Wychowanie dzieci i młodzieży, red. M. Ryś, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2006, s. 83. 6 B Ó G BOGURODZICA12 Anonim Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja, U twego syna Gospodzina matko zwolena, Maryja! Zyszczy nam, spuści nam. Kyrieleison. Twego dziela Krzciciela, bożycze, Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze. Słysz modlitwę, jąż nosimy, A dać raczy, jegoż prosimy: A na świecie zbożny pobyt, Po żywocie rajski przebyt. Kyrieleison. PIEŚŃ O NAJŚWIĘTSZEJ PANNIE CZĘSTOCHOWSKIEJ13 Franciszek Karpiński (1741-1825) Pamiętaj, Panno, na polską Koronę, Którąś raz wzięła pod Swoją obronę: Wszakżeś jest polską Maryja Królową, Której Bóg oddał za tron Częstochową. HYMN14 Zygmunt Krasiński (1812-1859) „Królowo Polski, Królowo Aniołów! (…) Skróć umęczonej Polsce Twej – mąk chwile! HYMN15 Juliusz Słowacki (1809-1849) Bogurodzico, Dziewico! Słuchaj nas, Matko Boża, To ojców naszych śpiew. (…) Wolnego ludu śpiew Zanieś przed Boga tron. 12 Bogurodzica jest pierwszym zapisanym polskim utworem poetyckim. Powstała prawdopodobnie w XIII wie- ku, ale najstarsze jej odpisy pochodzą z wieku XV. 13 F. Karpiński, Pieśń o Najświętszej Pannie Częstochowskiej, „Niedziela”, 2006, nr 18, s. 11. 14 Z. Krasiński, Hymn, w: Dzieła literackie, t. 1, PIW, Warszawa 1973, s. 21. 15 J. Słowacki, Hymn, w: Dzieła wybrane. Liryki i powieści poetyckie, t. 1, red. J. Krzyżanowski, Zakład Naro- dowy im. Ossolińskich, Wrocław 1987, s. 7. 7 MODLITWA DO BOGURODZICY16 Krzysztof Kamil Baczyński (1921-1944) Któraś wiodła jak bór pomruków ducha ziemi tej skutego w zbroi szereg, prowadź nocne drogi jego wnuków, byśmy milcząc umieli umierać. MATKA BOSKA CZĘSTOCHOWSKA17 Jan Lechoń (1899-1956) Matko Boska Częstochowska, pod Twoją obronę, Niechaj druty się rozluźnią, niechaj mury pękną, Ponad Polską, błogosławiąc, podnieś rękę piękną (…) I Ty wszystkich nas powrócisz na Ojczyzny łono. PIEŚŃ KONFEDERATÓW BARSKICH18 Juliusz Słowacki Boć nie nowina, Maryi puklerzem Zastawić Polskę, wojować z rycerzem Przybywać w osobie, sukurs dawać tobie, Miła Ojczyzno. MODLITWA ZA OJCZYZNĘ19 Alojzy Feliński (1771-1820), Antoni Gorecki (1787-1861) Boże, coś Polskę przez tak liczne wieki Otaczał blaskiem potęgi i chwały, Coś ją osłaniał tarczą swej opieki, Od nieszczęść, które przygnębić ją miały Przed Twe ołtarze zanosim błaganie, Ojczyznę, wolność racz nam wrócić Panie. Ty! któryś potem tknięty jej upadkiem, Walczących wspierał za najświętszą sprawę, I chcąc świat cały mieć jej męstwa świadkiem, 16 K.K. Baczyński, Modlitwa do Bogurodzicy, w: Utwory wybrane, wybór i posł. K. Wyka, Wyd. Literackie, Kraków 1986, s. 142. 17 J. Lechoń, Matka Boska Częstochowska, w: Każdej nocy, każdego dnia: Antologia polskiej liryki religijnej, t. 3, red. M.M. Matusiak, Wyd. „Przeglądu Powszechnego”, Warszawa 1988, s. 88. 18 J. Słowacki, Pieśń konfederatów, w: Każdej nocy, każdego dnia…, t. 3, dz. cyt., s. 29. 19 Pieśń religijna Boże, coś Polskę wyrosła na kanwie hymnu Alojzego Felińskiego Pieśń narodowa za pomyśl- ność króla. Do pierwotnych dwóch zwrotek Antoni Gorecki dodał dwie kolejne, zatytułowane Hymn do Boga o zachowanie wolności. Pieśń stawała się coraz bardziej popularna – towarzyszyła np. powstańcom 1863 roku i pretendowała do miana hymnu narodowego. 10 O J C Z Y Z N A PAN TADEUSZ28 Adam Mickiewicz (1798-1855) Litwo! Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie; Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie, Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie. PIEŚŃ LEGIONÓW POLSKICH WE WŁOSZECH 29 Józef Wybicki (1747-1822) Jeszcze Polska nie umarła, kiedy my żyjemy. Co nam obca moc wydarła, szablą odbierzemy. Marsz, marsz, Dąbrowski do Polski z ziemi włoski za Twoim przewodem złączem się z narodem. PAN TADEUSZ30 Adam Mickiewicz Dziś dla nas, w świecie nieproszonych gości, W całej przeszłości i w całej przyszłości Jedna już tylko jest kraina taka, W której jest trochę szczęścia dla Polaka, Kraj lat dziecinnych. KSIĘGI NARODU POLSKIEGO I PIELGRZYMSTWA POLSKIEGO31 Adam Mickiewicz O grób dla kości naszych w ziemi naszej. Prosimy Cię, Panie. O niepodległość całość i wolność Ojczyzny naszej. Prosimy Cię, Panie. 28 A. Mickiewicz, Pan Tadeusz, Polskapresse, Warszawa 2005, s. 5. 29 Tekst według oryginalnej pisowni. J. Wybicki, poeta i działacz polityczny, napisał Pieśń legionów polskich we Włoszech w lipcu 1797 r. we włoskim mieście Reggio Emilia koło Bolonii. Przytoczony fragment stanowi pierwszą zwrotkę i refren z sześciostrofowego utworu. Z czasem pieśń ta stała się hymnem narodowego, do roli którego kandydowała też pieśń patriotyczna I. Krasickiego Święta miłości kochanej ojczyzny…, a także: Boże, coś Polskę…, Warszawianka, Chorał (Z dymem pożarów…), Rota (Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród…) czy Marsz Pierwszej Brygady. 30 A. Mickiewicz, Pan Tadeusz, dz. cyt., Epilog. 31 A. Mickiewicz, Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego, w: Powieści poetyckie. Księgi narodu pol- skiego i pielgrzymstwa polskiego, t. 2, Czytelnik, Warszawa 1983, s. 114. 11 MOJA PIOSNKA 32 Cyprian Kamil Norwid (1821-1883) Do kraju tego, gdzie kruszynę chleba Podnoszą z ziemi przez uszanowanie Dla darów Nieba… Tęskno mi, Panie… WIERSZE 33 Czesław Miłosz (1911-2004) Moja wierna mowo, Służyłem Tobie, (…) Byłaś moją ojczyzną bo zabrakło innej. MODLITWA 34 Marian Hemar (1901-1972) Nie sprowadzaj nas cudem na Ojczyzny łono, Ni przyjaźnią angielską, ni łaską anielską. Jeśli chcesz nam przywrócić ziemię rodzicielską – Nie wracaj darowanej. Przywróć zasłużoną. (…) Spraw, by wstała o własny wielki trud oparta, Biała z naszego żaru, z naszej krwi czerwona, By drogo kosztowała, drogo zapłacona, Żebyśmy już wiedzieli, jak wiele jest warta. KWIATY POLSKIE35 Julian Tuwim (1894-1953) Otwórz nam Polskę, jak piorunem Otwierasz niebo zachmurzone. Daj nam uprzątnąć dom ojczysty (…) Niech będzie biedny, ale czysty Nasz dom z cmentarza podźwignięty. (…) Przywróć nam chleb z polskiego pola, Przywróć nam trumny z polskiej sosny. Lecz nade wszystko – słowom naszym, Zmienionym chytrze przez krętaczy, Jedyność przywróć i prawdziwość: Niech prawo zawsze prawo znaczy, A sprawiedliwość – sprawiedliwość. 32 C.K. Norwid, Moja piosnka (II), w: Pisma wybrane. Wiersze, t. 1, PIW, Warszawa 1980, s. 200. 33 C. Miłosz, Wiersze, t. 2, Wyd. Literackie, Kraków-Wrocław 1984, s. 181. 34 M. Hemar, Modlitwa, w: Panorama literatury na obczyźnie, dz. cyt., s. 18. 35 J. Tuwim, Kwiaty polskie, w: Dzieła, t. 2, Kraków 1955, s. 105. 12 POTĘGA SMAKU36 Zbigniew Herbert (1924-1998) To wcale nie wymagało wielkiego charakteru nasza odmowa niezgoda i upór mieliśmy odrobinę koniecznej odwagi lecz w gruncie rzeczy była to sprawa smaku… ZAKOŃCZENIE: „CO MASZ KOCHAĆ? ” Jedną z podstawowych płaszczyzn wychowania integralnego jest wychowanie do patriotyzmu. Wychowanie to jest związane w oczywisty sposób z przygotowaniem młodego człowieka do aktywnej obecności w życiu publicznym. Historia magistra vi- tae est37 – mawiali starożytni Rzymianie. Choć jedni powiedzą, że brzmi to jak truizm, to dla innych owo przesłanie ma głęboki sens. By móc jednak wyciągnąć naukę z lek- cji historii, trzeba najpierw tę historię znać (łacińska zasada scholastyczna: nihil appe- titum nisi praecognitum – niczego nie można pragnąć, jeśli się go nie zna). A zatem, „kto chce swoją ojczyznę kochać, musi ją poznać – i im lepiej ją pozna, tym głębiej będzie ją kochał”38. Po odbytej przygodzie literackiej, warto z dumą za Janem Pawłem II powie- dzieć: „Czuję się odpowiedzialny za to wielkie, wspólne dziedzictwo, któremu na imię Polska. To imię nas wszystkich określa. To imię nas wszystkich zobowiązuje. To imię nas wszystkich kosztuje”39. Nietrudno dostrzec, że autentyczny patriotyzm wymaga dwóch postaw, ściśle ze sobą związanych: wierności i ofiarności. Niech więc poniższe teksty będą podsumowaniem powyższych rozważań o patriotyzmie, jak również za- proszeniem nauczycieli do prowadzenia młodego pokolenia w duchu odpowiedzialno- ści poprzez wierność i ofiarność w miłości ojczyzny, ze szczególnym położeniem ak- centu na słowo – wierność. 36 Z. Herbert, Potęga smaku, w: Literatura współczesna, red. B. Chrząstowska, E. Wiegandtj, S. Wysłouch, Poznań 1992, s. 139. 37 Historia jest nauczycielką życia. 38 I. M. Bocheński, O patriotyzmie, Warszawa 1989, s. 23. 39 Jan Paweł II, Pokój Tobie Polsko, red. A. Szafrańska, Warszawa 1984, s. 135.