Poziom rozszerzony, Streszczenia z Historia

Pobierz Poziom rozszerzony i więcej Streszczenia w PDF z Historia tylko na Docsity! 1. Tekst teoretyczny 2. Analiza porównawcza  Czas – 180 minut.  Arkusz składa się z jednej części – wypracowania. Zawiera on dwa tematy do wyboru: – pierwszy temat: rozprawka problemowa lub szkic krytyczny w związku z dołączonym do zadania tekstem teoretycznym (historyczno-, teoretyczno- lub krytycznoliterackim); – drugi temat: interpretacja porównawcza dwóch utworów lub ich fragmentów należących do tego samego rodzaju literackiego (lirycznych, epickich lub dramatycznych).  zrozumienia załączonego do polecenia tekstu krytycznoliterackiego, historycznoliterackiego lub teoretycznoliterackiego;  określenia głównego problemu przedstawionego w tekście – tekst wybrany do analizy musi zawierać problem wymagający rozstrzygnięcia krytycznego.  rozpoznaje problem, opisuje go, proponuje rozwinięcie,  rozważa i ocenia rozwiązanie problemu, które przedstawił autor tekstu,  formułuje argumenty dowodzące słuszności stanowiska autora lub argumenty potwierdzające krytyczny stosunek wobec tego stanowiska,  w argumentacji wykorzystuje inne teksty kultury. Może mieć charakter eseju lub artykułu krytyczno-literackiego. Napisanie szkicu krytycznego wymaga wyrazistego zarysowania problemu i rozwiązania go w sposób ujawniający wyraźnie indywidualną interpretację problemu, który może zostać zasygnalizowany tytułem. W szkicu krytycznym wymagana jest przejrzysta kompozycja, co nie wyklucza skojarzeniowego charakteru wypowiedzi. W wypowiedzi powinno się wyraźnie zaznaczyć dążenie do syntetycznego ujęcia analizowanego zagadnienia. 3. szerokie kojarzenie problemu z innymi możliwymi odniesieniami (tekstami kultury), 4. ustalenie ostatecznych zasad doboru przykładów i ich układu (rezygnacja z banalnych, zbyt często wykorzystywanych dzieł, wybranie najbardziej nośnych, ciekawych), 5. poszerzanie wiedzy o wybranym materiale źródłowym (doskonalenie kompetencji poznawczych), 6. tworzenie polemicznego ujęcia (ewentualnie) – różne refleksje o tym samym, 7. konfrontacja swojego stanowiska z poglądami innych osób (wnioski z lektury i rozmawiania), 8. ostateczna analiza układu akapitów i argumentacji (unikanie przypadkowości wyliczania), 9. komponowanie całości – zgromadzenie wszystkich myśli w samodzielne całostki znaczeniowe (redakcja językowa, akapitowanie, funkcjonowanie słów-kluczy, motywu przewodniego w trosce o spójność całości wypowiedzi), 10. opisanie związków i analogii pomiędzy poszczególnymi stwierdzeniami i przykładami dzieł (zarysowanie układu, logiki wywodu, czyli rozbudowanej, ale i jednorodnej całości wypowiedzi), Czytając – zwłaszcza pierwszy raz – zarówno arcydzieła, jak i utwory mniej znaczące, zapamiętujemy imiona i rysy twarzy bohaterów, ich zachowania, gesty, postępki, intrygi, zbrodnie, czasem krajobrazy, malownicze epizody, sceny zbiorowe i opisy wnętrz, wreszcie dialogi i monologi. Bardzo rzadko dostrzegamy natomiast książki. Tymczasem są one cichymi bohaterami wielu bardzo wybitnych tekstów literackich. W niejednym arcydziele akt czytania należy do najważniejszych doświadczeń egzystencjalnych. Bywa porównywany do podróży, wyprawy w nieznane, mozolnej wędrówki w labiryncie niewiedzy, gwałtownego olśnienia czy nawet mistycznej wizji. Prowadzi do inicjacji, odkrycia utajonych znaczeń, rozpoznania naszej pozycji w świecie, dostarcza samowiedzy, wyzwala emocje, otwiera nowe perspektywy intelektualne. Przeobraża czytającego, zmienia go nie do poznania, inspiruje. Skłania niejednokrotnie do działania, ale bywa też ucieczką, rozpaczliwym gestem odrzucenia rzeczywistości, która dostarcza samych rozczarowań. Arcydziełem, w którym zapisane zostały rozmaite warianty lektury, […] jest Don Kichote Cervantesa. Tylko ktoś bardzo prostoduszny […] dojrzeć może w tej powieści jedynie opis losów bohatera, którego książki doprowadziły do szaleństwa. Rzecz wydaje się znacznie bardziej skomplikowana. Autor tak buduje swoją opowieść, byśmy nie mieli wątpliwości, że obłęd oznacza tu zarazem prawo wyobraźni oraz tęsknotę do innego, lepszego (a więc prawdziwszego) świata. Książki bowiem uskrzydlają, dodają siły, umacniają wiarę, dają nadzieję. Dlatego są tak niebezpieczne – zarówno dla tych, którzy chcieliby pozostać na ziemi, jak i dla fanatyków niezdolnych do podjęcia dialogu. […] Cervantes podważa sens pojęć takich jak zdrowie psychiczne, użyteczność, porządek społeczny. Uświadamia nam również, jaka siła i jakie niebezpieczeństwo tkwią w książkach. I jakie niezmierzone bogactwo. […] Na książkach budowali swoje ambitne plany zarówno romantycy, jak i pozytywiści. Dotyczy to nawet bohaterów tak trzeźwych, praktycznych i przedsiębiorczych jak Stanisław Wokulski, „zaczarowany” przez książki, lecz po życiowej katastrofie do książek oczywiście powracający w poszukiwaniu ratunku i nadziei. […] Nie znając ani kanonu tworzącego dorobek kulturalny ludzkości, ani zasad porządnego czytania, nowa krytyka literacka pozbawia siebie samą umiejętności budowania dialogu. Stąd tylko krok do samounicestwienia. Źródło: Jan Tomkowski, Biblioteka i historia literatury, [w:] tenże, Wojna książek. Biblioteka i historia literatury, Warszawa 2013, s.11–14, 27–28. Wprowadzenie (refleksja dotycząca problematyki/motywu)  Dlaczego ludzie poświęcają czas na zgłębianie literatury? Dla jednych lektury są tylko sposobem na spędzenie wolnego czasu, dla innych – drogowskazem, źródłem mądrości. Teza  We fragmencie tekstu Biblioteka i historia literatury Jan Tomkowski podejmuje temat roli lektur w życiu bohatera literackiego. Rozwinięcie – argumenty dotyczące tekstu– cd.  Tomkowski w podsumowaniu podkreśla ogromną rolę lektur w kształtowaniu kulturowego dialogu, w budowaniu własnej tożsamości. Literatura chroni przed samounicestwieniem. 2. Argumenty dotyczące kontekstów (np.: literackiego, filozoficznego, historycznego, plastycznego)  Ilustracją tezy autora są bohaterowie Dziadów cz. IV Adama Mickiewicza i Lalki Bolesława Prusa.  Na Gustawa wpływ wywarły „książki zbójeckie”. Z jednej strony pozwalają mu oderwać się od rzeczywistości, podążać za marzeniami, wskazują ideały, ale z drugiej – kształtują wyalienowanego indywidualistę, który cierpi z miłości (Młodości mojej niebo i tortury!). 2. Argumenty dotyczące kontekstów (np.: literackiego, filozoficznego, historycznego, plastycznego) – cd.  Książki wpłynęły też na życie Wokulskiego. Symbolem ich dwojakiej roli może być symboliczny gest odrzucenia Sonetów odeskich Mickiewicza, a następnie pozbieranie rozrzuconych kartek. Literatura przynosi żal, gorycz, zawód, ale daje też Stanisławowi ukojenie, pozwala na ucieczkę od rzeczywistości.  Johann Wolfgang Goethe, Cierpienia młodego Wertera: lektury kształtują światopogląd, skłaniają czytelników do destrukcyjnego działania, czego przykładem jest fala samobójstw po wydaniu tej powieści epistolarnej.  Można przywołać również autorów, którzy zwracali uwagę na ogromny wpływ twórczości Mickiewicza nie tylko na bohaterów literackich, np. Alina Witkowska w pracy Mickiewicz. Słowo i czyn czy Stanisław Pigoń, analizując we wstępie do Pana Tadeusza zabieg idealizacji przyrody, zauważyli, że autor Sonetów krymskich posiadał bardzo duże zdolności sugestywnego opisywania świata.  Gustaw Flaubert, Pani Bovary: Emma pod wpływem sentymentalnych powieści pragnie przeżyć namiętną miłość, zamyka się w świecie marzeń, odcina się od codzienności, oszukuje siebie i najbliższych. Lektury determinują los Emmy i są przyczyną nieszczęścia (zdrada, bankructwo, samobójstwo).  Gustaw Herling-Grudziński, Inny świat: Kostylew, młody człowiek, wierny ideologii komunistycznej, pod wpływem francuskiej literatury zmienia poglądy polityczne. Dzięki książkom dostrzega prawdę na temat otaczającej go rzeczywistości, uczy się formułować obiektywne opinie, „oddycha innym powietrzem”. Lektury dają mu poczucie wolności. 2. Analiza porównawcza Teksty epickie (fragmenty utworów)  Porównanie tekstów epickich lub ich fragmentów przez wybór dominujących spośród obecnych w zestawionych tekstach następujących elementów:  sytuacje narracyjne w tekstach – typ epiki, charakter narracji, typ narratora, stosunek narratora do przedmiotu wypowiedzi, faktów, bohaterów, przedmiotów, zdarzeń;  sposoby konstruowania sytuacji narracyjnych – miejsce, czas powieściowy/epicki (fabuła epicka, motyw przewodni, akcja, wątki, epizody), obrazowanie literackie (językowe i kompozycyjne);  inne elementy świata przedstawionego (np.: tematy, motywy, toposy, konwencja literacka). Teksty dramatyczne (fragmenty utworów)  Porównanie fragmentów tekstów dramatycznych przez wybór dominujących spośród obecnych w zestawionych tekstach następujących elementów:  sytuacje dramatyczne w tekstach – typ dramatu, charakter i typ bohaterów, ich stosunek do przedmiotu wypowiedzi, faktów, innych bohaterów, przedmiotów, zdarzeń, rola didaskaliów w konstruowaniu sytuacji dramatycznej;  sposoby konstruowania sytuacji dramatycznych – miejsce, czas zdarzeń (zdarzenie dramatyczne, motyw przewodni, akcja, wątki, epizody), obrazowanie literackie (językowe i kompozycyjne);  inne elementy świata przedstawionego (np.: tematy, motywy, toposy, konwencja literacka).  Konteksty: literackie, historycznoliterackie, filozoficzne, biograficzne, kulturowe (obejmujące zarówno typowe dla kultury wysokiej, masowej, popularnej zjawiska, jak i elementy innych niż literatura dziedzin sztuki – wskazanych w podstawie programowej).  Sproblematyzowana interpretacja uwzględniająca właściwie wybrane konteksty przyporządkowane porównywanym utworom. Interpretacja porównawcza na poziomie kontekstów uwzględnia również elementy poetyki historycznej oraz świadomość dialogu intertekstualnego. W przypadku kontekstów kulturowych także elementy komparatystyki (porównanie utworów). Zestawienie istotnych wyznaczników rodzajowych Wyraża wewnętrzne emocje, przeżycia i doznania, na ich podstawie buduje refleksje o świecie i człowieku. Monolog liryczny to główny rodzaj wypowiedzi (dominująca funkcja ekspresywna). Podmiot mówiący – jego kształt decyduje o typie liryki:  bezpośrednia – „ja” liryczne w 1 osobie l. poj. (wyrażenie jednostkowych refleksji) lub l. mn. (wyrażenie postaw zbiorowości, pokolenia),  pośrednia – „ja” liryczne w mniejszym lub większym stopniu ukryte poza światem poetyckim. Bezosobowa refleksja:  wprowadzenie elementów narracji (podmiot zorientowany narracyjnie, środki narracyjno-dramatyczne budują sceny bezpośrednio przez podmiot opisywane),  wprowadzenie sytuacji lirycznej, która implikuje pojawienie się bohatera lirycznego. Funkcja inwokacyjna – wprowadzenie adresata (elementy monologu oratorskiego), świat poetycki – kreowany w perspektywie wypowiedzi podmiotu mówiącego. Opowiada lub opisuje świat przedstawiony, działania bohaterów i okoliczności tych działań; ma charakter dwupłaszczyznowy, obejmujący sytuację narracyjną i fabułę dotyczącą dziejów przedstawionych postaci; dwupłaszczyznowość realizowana jest poprzez dwoistość językową – obok narracji występują wypowiedzi bohaterów. Narracja to podstawowa forma wypowiedzi epickiej, wprowadza do utworu czynniki stylistycznie ujednolicające. Narrator – podmiot literacki umieszczony na zewnątrz świata przedstawionego:  auktoralny – wszechwiedzący, często zachowuje dystans wobec opisywanych zdarzeń,  personalny – narracja prowadzona z perspektywy bohatera, uczestnika zdarzeń, subiektywna w ocenie świata i zdarzeń,  świat przedstawiony o charakterze fabularnym, kształtowany w zależności od wzoru stosowanej fabuły epickiej. Przedstawia zdarzenia i bohaterów w sposób bezpośredni, wprowadza pełne usamodzielnienie wypowiedzi oraz działań postaci przez:  dialog, czasami elementy monologu są podstawą tekstu głównego,  typy monologu dramatycznego (liryczny, narracyjny, moralistyczny),  formy przejściowe między monologiem i dialogiem (dialog jako wymiana tyrad, monolog na stronie, zwroty wprost do publiczności),  tekst poboczny (didaskalia) jako forma wskazówek autora,  zdarzenia dramatyczne jako podstawa konstrukcji świata przedstawionego. Bohater dramatyczny – związany z konstrukcją zdarzeń i sposobem budowania napięcia dramatycznego. Dokonaj interpretacji porównawczej podanych tekstów. Twoja praca nie może być krótsza niż 300 słów. Deszcz jest tu absolutny, wspaniały i przerażający. Nazywanie go niepogodą jest równie niestosowne, jak nazywanie palących promieni słońca ładną pogodą. Oczywiście można użyć słowa niepogoda, ale ten deszcz nią nie jest. Jest to po prostu pogoda będąca szarugą. Wyraźnie przypomina nam, że jej żywiołem jest woda, spadająca woda. A woda jest twarda. Raz podczas wojny byłem świadkiem, kiedy płonący samolot spadał na wybrzeże Atlantyku; pilot wylądował na plaży i uciekł z pobliża eksplodującej maszyny. Później zapytałem go, dlaczego nie usiadł z palącym się samolotem na wodzie, a on mi odpowiedział: – Bo woda jest twardsza niż piasek. Nigdy mu nie uwierzyłem, ale tutaj to zrozumiałem. Woda jest twarda. A ileż wody zbiera się na ponad czterech tysiącach kilometrów oceanu, wody, która raduje się, że wreszcie znalazła się nad ludźmi, wreszcie nad domami, wreszcie nad stałym lądem […]. Ostatecznie czy deszczowi może sprawiać przyjemność wpadanie wciąż tylko do wody? Kiedy później gaśnie światło elektryczne, kiedy pierwszy jęzor kałuży wyciąga się ku drzwiom, bezdźwięcznie i gładko, migocąc w blasku ognia na kominku; kiedy zabawki, które dzieci naturalnie zostawiły na dworze, kiedy korki i kawałki drewna nagle zaczynają pływać i jęzor kałuży je unosi, kiedy przestraszone dzieci zbiegają ze schodów, przysiadają przed kominkiem (bardziej zdziwione niż przestraszone, bo i one czują, jak chętnie spotyka się wiatr z deszczem, rozumieją, że to wycie jest wyciem z radości), wtedy człowiekowi przychodzi na myśl, że nie byłby tak godny arki, jak był jej godny Noe… Głupota ludzi z głębi lądu każe im otwierać drzwi, żeby zobaczyć, co się dzieje na dworze. Wszystko się dzieje: z dachówkami i rynnami, nawet mur nie budzi wielkiego zaufania. […] Dobrze jest mieć zawsze w domu świece, Biblię i trochę whisky, jak żeglarze przygotowani na sztorm; do tego talię kart, tytoń, druty i włóczkę dla kobiet, bo sztorm ma długi oddech, deszcz ma dużo wody, a noc jest długa. Kiedy później od okna sunie drugi jęzor kałuży, który łączy się z pierwszym, kiedy zabawka powoli podpływa pod okno, dobrze jest zajrzeć do Biblii i sprawdzić, czy obietnica, że drugi potop nie zostanie na świat zesłany, rzeczywiście została dana. Została. Można zapalić następną świecę, następnego papierosa, można znowu potasować karty, nalać whisky, powierzyć siebie bębnieniu deszczu, wyciu wiatru, klekotowi drutów. Obietnica została dana. Źródło: Heinrich Böll, Rozmyślania o irlandzkim deszczu, [w:] tenże, Dziennik irlandzki, Kraków 2007, s. 69–70. Teza W tekstach Heinricha Bölla i Pawła Huelle deszcz ukazany został jako żywioł wywierający znaczący wpływ na życie człowieka, budzący zarazem jego respekt i zachwyt. Rozwinięcie 1. Argumenty dotyczące utworu Rozmyślania o irlandzkim deszczu Heinricha Bölla  Realistyczna konwencja opowiadania: deszcz jako żywioł budzący respekt i przerażenie, ale też podziw, świadomość, że żywiołowi nie można się przeciwstawiać i trzeba się dostosować do dyktowanych przez niego warunków (Biblia, zapas świec, tytoniu, włóczki do robótek i whisky), wiara jako źródło spokoju i pewności, że Bóg nie nawiedzi ziemi potopem.  Elementy prozy poetyckiej: wykorzystanie w opisach personifikacji (woda) i animizacji (kałuża), zbliżanie się wody do okien i drzwi jako symbol osaczenia i uwięzienia, aluzje biblijne (opowieść o potopie i arce Noego), dygresyjność tekstu, nastrojowość i refleksyjność. 2. Argumenty dotyczące tekstu Pawła Huelle, Winniczki, kałuże, deszcz…  Realizm opisu – świat widziany z perspektywy dziecięcego bohatera: deszcz jako swoista kosmogonia, początek wszystkiego (na początku był deszcz), jako czynnik wyzwalający kreacyjną moc bohatera – tworzenie nowego świata, wyznaczenie lądów, mórz, zatok, wysp, wpływ na losy wykreowanych istnień.  Poetyckie walory prozy: konwencja wspomnienia, bogactwo środków stylistycznych (metaforyka, epitety, obrazowe porównania, onomatopeje), nastrojowość, aluzje biblijne (Księga Rodzaju). Zanim przystąpisz do pisania, przeczytaj uważnie zamieszczone fragmenty tekstów i określ, na jakiej zasadzie zostały zestawione. Pozwoli to wskazać płaszczyznę ich porównania, dostrzec zachodzące między nimi podobieństwa i różnice. Zastanów się, jaką formę chcesz nadać swojej wypowiedzi – od tego wyboru będzie zależeć kompozycja Twojej pracy. Jeżeli zdecydujesz się na formę rozprawki interpretacyjnej, nie zapomnij sformułować tezy, którą będziesz uzasadniać w toku rozważań. Możesz zapisać kilka tez, które, można wywieść z tekstów. Pamiętaj jednak, że do realizacji musisz wybrać tylko jedną z nich, np.:  Deszcz jako sprawdzian ludzkich postaw i zachowań.  Opis deszczu – sposób ukazania relacji między człowiekiem i naturą. Rozważ, czy porównania utworów będziesz dokonywać równolegle, czy też dokonasz interpretacji każdego z nich osobno, a wnioski porównawcze sformułujesz w konkluzji swoich rozważań. Określ temat i rozpoznaj właściwości tekstu Pawła Huelle. Co w tekście świadczy o wykorzystaniu tej konwencji? Jaki wpływ ma opisane zjawisko (deszcz) na zachowanie bohatera? Zanalizuj wartość stylistyczną języka opowiadania Winniczki, kałuże, deszcz… Jaki charakter nadają prozie Pawła Huelle wykorzystane środki językowe? Jak wpływają na jej nastrój? Rozważ, czy zjawisko przyrody (deszcz) zostało podobnie opisane we fragmencie opowiadania Heinricha Bölla. Jak autor przedstawił wpływ pogody na życie i zachowania ludzi? Jak opisał deszcz? Zastanów się, jaką funkcję pełnią w tekście odwołania i aluzje biblijne? Przeanalizuj język i styl, rozpoznaj konwencję tekstu. Zastanów się, jakie konteksty (historycznoliteracki, biograficzny, filozoficzny, kulturowy, inny) powinieneś przywołać w związku z problemem realizowanym w pracy. Konteksty, które można przywołać to, np.: Chłopi Władysława Reymonta, Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego, Pan Tadeusz Adama Mickiewicza, Ulewa Adama Asnyka, Deszcze Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Sformułuj końcowe wnioski, wskaż podobieństwa i różnice między tekstami.