Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Streszczenia z Prawo wyborcze

Pobierz Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i więcej Streszczenia w PDF z Prawo wyborcze tylko na Docsity! 253 ROZDZIAŁ XI PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ 1. Ewolucja urzędu prezydenta w Polsce Instytucja prezydenta znana jest polskiemu konstytucjonalizmowi od czasu uchwalenia Konstytucji marcowej w 1921 r. Naczelnika Państwa (do 1919 r. Tym- czasowego Naczelnika Państwa, powołanego w listopadzie 1918 r. w miejsce roz- wiązanej Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego), po odzyskaniu niepodległości pełniącego funkcje głowy państwa, zastąpił wówczas urząd Prezydenta Rzeczy- pospolitej Polskiej. Stosownie do przepisów ustawy zasadniczej z 1921 r., władze istniejące w momencie jej uchwalenia funkcjonowały do czasu wyłonienia nowych władz państwa polskiego. Naczelnik Państwa sprawował zatem swój urząd do chwi- li objęcia go przez pierwszego Prezydenta Rzeczypospolitej – Gabriela Narutowi- cza, czyli do dnia 14 grudnia 1922 roku. Początkowo, wzorując się na konstytucji III Republiki Francuskiej, instytucję prezydenta utworzono w formie charakterystycznej dla systemu parlamentarno-ga- binetowego. Zmiana systemu rządów na prezydencko-parlamentarny w Konstytu- cji kwietniowej skutkowała przyjęciem modelu silnej prezydentury. Po zakończeniu II wojny światowej, aż do 1990 r., w oparciu o przepisy konstytucji z 1935 r. władzę sprawował rząd emigracyjny z siedzibą w Londynie oraz Prezydent Rzeczypospo- litej na wychodźstwie. Tymczasem w kraju, po uchyleniu Konstytucji kwietniowej przez Manifest PKWN, instytucję prezydenta utrzymała jeszcze Mała konstytucja z 1947 r., powierzając Prezydentowi RP także pełnienie funkcji przewodniczącego Rady Państwa. W praktyce ówczesny prezydent (B. Bierut) odgrywał bez wątpienia znaczącą rolę, bowiem kierował faktycznie również pracami Rady Ministrów (prze- wodnicząc systematycznie obradom Prezydium Rządu), ale przede wszystkim stał na czele rządzącej partii komunistycznej (od grudnia 1948 r. jako przewodniczący KC PZPR). Przyjęta w 1952 r. Konstytucja PRL zniosła jednak dotychczasowy urząd pre- zydenta. Jego rolę przejęła wówczas Rada Państwa (składająca się z 17 posłów), pełniąca przez cały okres PRL funkcje kolegialnej głowy państwa (wzorem innych państw realnego socjalizmu). Przywrócenie urzędu prezydenta w drodze kwiet- niowej nowelizacji konstytucji z 1989 r. towarzyszyło kolejnej reformie ustrojowej Zdigitalizowano i udostępniono w ramach projektu pn. Rozbudowa otwartych zasobów naukowych Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku, do nansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Edukacji i Nauki na podstawie umowy SONB/SP/512497/2021 254 Rozdział XI i choć zmiana ta miała na celu demokratyzację systemu rządów, to akurat instytu- cję prezydenta wykorzystano w celu zachowania wpływów dotychczasowej partii rządzącej. Stąd uprawnienia prezydenta ograniczające rolę parlamentu i pozwala- jące na zachowanie kontroli nad sprawami obronności i bezpieczeństwa państwa. Na marginesie warto zauważyć, że od momentu powołania W. Jaruzelskiego przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 19 lipca 1989 r., do 30 grudnia 1989 r. pełnił on urząd Prezydenta PRL, zaś od 31 grudnia tegoż roku zastąpiony został tytułem Pre- zydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Ustąpienie urzędującego prezydenta już po upływie półtora roku od obję- cia przez niego funkcji przekreśliło ustalenia „Okrągłego Stołu”, zaś urzędowanie jego następcy (L. Wałęsy), któremu, jako pierwszemu Prezydentowi RP wybranemu przez Naród, ostatni emigracyjny Prezydent (R. Kaczorowski) przekazał insygnia państwowe II Rzeczypospolitej, po raz kolejny zmieniło model polskiej prezyden- tury. Co ciekawe, miało to wówczas miejsce bez nowelizacji przepisów konstytu- cyjnych. Brak precyzyjnych rozwiązań dotyczących instytucji prezydenta pozwa- lał bowiem na istnienie dwóch zgoła odmiennych form prezydentury: nawiązującej do systemu parlamentarnego w czasie kadencji W. Jaruzelskiego, z racji umiarko- wanego korzystania z przysługujących mu kompetencji określanej czasami mia- nem wstrzemięźliwej oraz rządów „prezydenckich” L. Wałęsy. Drugi sposób spra- wowania urzędu skutkował szeregiem konfl iktów w relacjach między prezydentem a parlamentem, czego efektem było ograniczenie uprawnień głowy państwa w Ma- łej konstytucji z 1992 r. Prezydent RP nadal jednak dysponował na tyle silnymi kompetencjami, że za- chował dotychczasową pozycję, a nawet ją umocnił, czemu sprzyjało funkcjonowa- nie tzw. resortów prezydenckich (MSW, MSZ i MON), których kierownicy (mini- strowie) obsadzani byli i kontrolowani w praktyce przez L. Wałęsę. Doświadczenia te wpłynęły na zmianę pozycji prezydenta w nowej ustawie zasadniczej z 1997 r. Mimo zachowania powszechnych wyborów prezydenckich i niektórych uprawnień w sferze arbitrażu, zakres realnej władzy Prezydenta RP uległ wyraźnej redukcji na rzecz wzmocnienia pozycji parlamentu oraz rządu, a konkretnie Sejmu i Prezesa Rady Ministrów. 2. Pozycja ustrojowa Prezydenta RP Miejsce głowy państwa w mechanizmach władzy państwowej w sposób dość przejrzysty determinuje system ustrojowy państwa. Chodzi tu zarówno o określe- nie przyznanych głowie państwa funkcji, jak i służących do urzeczywistniania tych funkcji kompetencji, w które dany organ został wyposażony. Biorąc pod uwagę do- tychczasowe doświadczenia, istotne może też być ustalenie, jak w praktyce wygląda Zdigitalizowano i udostępniono w ramach projektu pn. Rozbudowa otwartych zasobów naukowych Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku, do nansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Edukacji i Nauki na podstawie umowy SONB/SP/512497/2021 257 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej 3. Tryb wyboru Prezydenta RP Tryb wyboru Prezydenta, tak jak i innych najwyższych organów państwowych należy do najistotniejszych czynników określających ich pozycję w systemie po- działu władzy. Szczególne znaczenie ma właśnie sposób wyboru głowy państwa, wpływa on bowiem nie tylko na pozycję ustrojową i polityczną samego urzędu, ale jest również jednym z kryteriów kwalifi kujących istniejący system ustrojowy. Przy- jęcie jednego z możliwych sposobów wybierania Prezydenta wiąże się zwykle z ob- raniem konkretnej wizji prezydentury, a co za tym idzie – modelu rządów. We współczesnych systemach ustrojowych wykorzystuje się trzy zasadnicze sposoby wyboru prezydenta: 1) powszechne wybory prezydenckie, które może- my podzielić na wybory bezpośrednie i pośrednie; 2) wybór prezydenta dokonywa- ny przez parlament (izby parlamentu); 3) wybór prezydenta dokonany przez specjal- nie w tym celu powołany odrębny organ państwowy. Zasady i tryb wyboru Prezydenta w Polsce na przestrzeni lat przybierały wszyst- kie wyżej wymienione formy. Konstytucja marcowa przewidywała wybór głowy państwa przez Zgromadzenie Narodowe. W konstytucji z 1935 r. kandydata na Pre- zydenta wskazywało Zgromadzenie Elektorów i ewentualnie ustępujący Prezydent – wówczas o tym, który z kandydatów obejmie urząd, miały rozstrzygać wybory powszechne (jednak wskutek wybuchu II wojny światowej nie doszło do przepro- wadzenia tych wyborów). Według postanowień Małej konstytucji z 1947 r. Prezy- denta wybierał jednoizbowy Sejm Ustawodawczy. Po przywróceniu urzędu Prezy- denta w 1989 r. jego wybór ponownie powierzono Zgromadzeniu Narodowemu, by już rok później – ustawą z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypo- spolitej Polskiej (Dz.U z 2000 r. Nr 47, poz. 544 z późn. zm.) – wprowadzić do dziś obowiązującą zasadę powszechnych wyborów prezydenckich. Konstytucja RP z 1997 r. utrzymała przepisy dotyczące wyboru Prezydenta, mimo stawianych często zarzutów o dysharmonię stosunkowo słabej polskiej prezy- dentury z charakterystycznym dla modelu prezydenckiego sposobem wyboru głowy państwa. Szczegółowa regulacja trybu wyboru Prezydenta RP znajduje się obecnie w treści ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz.U. Nr 21, poz. 112). Zgodnie z art. 127 ust. 1 Konstytucji, Prezydent RP jest wybierany przez Na- ród w czteroprzymiotnikowych wyborach: powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym. Prezydentem może zostać wybrany jedynie kandydat po- siadający polskie obywatelstwo, korzystający z pełni praw wyborczych do Sejmu i mający najpóźniej w dniu wyborów ukończone 35 lat. Pełnia praw wyborczych oznacza, że kandydaci muszą korzystać z pełni praw cywilnych, politycznych i oby- watelskich. Oznacza to zakaz kandydowania osób pozbawionych praw wyborczych oraz złożonych z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu. Zdigitalizowano i udostępniono w ramach projektu pn. Rozbudowa otwartych zasobów naukowych Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku, do nansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Edukacji i Nauki na podstawie umowy SONB/SP/512497/2021 258 Rozdział XI Negatywną przesłankę biernego prawa wyborczego doprecyzował Kodeks wy- borczy (art. 11 § 2), pozbawiając prawa wybieralności osoby skazane prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskar- żenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe oraz wobec których wyda- no prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa wybieralności wskutek tzw. kłamstwa lustracyjnego. W świetle ustawy z 11 kwietnia 1997 r. o ujawnieniu pracy lub służby w or- ganach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944–1990 osób pełniących funkcje publiczne, kandydat na Prezydenta RP w chwili wyrażenia zgo- dy na kandydowanie miał obowiązek złożenia Państwowej Komisji Wyborczej tzw. oświadczenia lustracyjnego. Obowiązek ten, spoczywający na kandydatach uro- dzonych przed dniem 1 sierpnia 1972 r., utrzymała następnie obecnie obowiązująca ustawa z 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów (Dz.U. Nr 218, poz. 1592). Prawo zgłaszania kandydatów na urząd Prezydenta przysługuje obywate- lom w liczbie co najmniej 100 tysięcy, posiadających czynne prawo wyborcze do Sejmu. W tym celu grupa co najmniej 15 obywateli tworzy komitet wyborczy, któ- ry zbiera podpisy, zgłasza kandydata do Państwowej Komisji Wyborczej i prowadzi kampanię wyborczą. Wybory prezydenckie zarządzane są postanowieniem Marszałka Sejmu nie wcześniej niż na 7 miesięcy i nie później niż na 6 miesięcy przed upływem ka- dencji urzędującego Prezydenta. Zarządzenie określa datę przeprowadzenia wybo- rów na dzień przypadający nie wcześniej niż 100 dni i nie później niż 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta. Jeżeli natomiast wybory są zarządzane w następstwie przedterminowego opróżnienia urzędu, Marszałek Sejmu musi wy- znaczyć datę wyborów nie później niż w ciągu 14 dni po opróżnieniu urzędu na dzień przypadający w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów. Prezydentem RP zostaje wybrany kandydat, który uzyskał bezwzględną większość głosów. Gdyby żadnemu z kandydatów nie udało się uzyskać wyma- ganej większości głosów, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowa- dzana jest druga tura (balotaż). Biorą w niej udział jedynie dwaj kandydaci, którzy w pierwszej turze uzyskali największą ilość głosów. Jeżeli w międzyczasie jeden z nich wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawa wyborcze lub umrze, w jego miejsce dopuszcza się kandydata, który otrzymał kolejno największą ilość głosów w pierwszej turze. W ponownym głosowaniu za wybranego uważa się kandydata, który uzyskał więcej głosów. W przypadku, gdyby głosowanie w pierwszej lub drugiej turze miałoby się od- być jedynie z udziałem jednego kandydata, Kodeks wyborczy nakazuje Marszałko- Zdigitalizowano i udostępniono w ramach projektu pn. Rozbudowa otwartych zasobów naukowych Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku, do nansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Edukacji i Nauki na podstawie umowy SONB/SP/512497/2021 259 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej wi Sejmu zarządzenie nowych wyborów (a nie ponownego głosowania) w terminie czternastu dni od ogłoszenia stosownej uchwały Państwowej Komisji Wyborczej. Protesty wyborcze wnoszone są na piśmie do Sądu Najwyższego w ciągu 3 dni od podania wyników wyborów do publicznej wiadomości. Protest na każde naru- szenie przepisów ordynacji lub dopuszczenie się przestępstwa przeciwko wyborom, jeżeli mogło wywrzeć wpływ na ważność wyborów, może wnieść każdy wybor- ca, podmioty zgłaszające kandydatów oraz komisje wyborcze. W oparciu o spra- wozdanie Państwowej Komisji Wyborczej oraz po rozpoznaniu protestów Sąd Naj- wyższy w składzie całej Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych rozstrzyga o ważności wyboru Prezydenta. Uchwała, publikowana w Dzienniku Ustaw, stwierdzająca ważność wyborów, musi być podjęta w terminie 30 dni od dnia podania wyników wyborów do wiadomości publicznej przez Państwową Ko- misję Wyborczą, a więc przed objęciem urzędu przez nowo wybranego Prezydenta. W razie stwierdzenia nieważności wyboru Marszałek Sejmu w terminie 5 dni zarzą- dza nowe wybory na zasadach i w trybie przewidzianych w Kodeksie wyborczym dla przypadku opróżnienia urzędu. Kadencja Prezydenta RP od 1990 r. została ustalona na 5 lat. Jest to termin krótszy zarówno od rozwiązań przedwojennych (7 lat), jak i pierwotnie przyjętej w 1989 r. kadencji sześcioletniej. Ta sama osoba może być wybrana ponownie tylko jeden raz. Konstytucja dopuszcza zatem maksymalnie 10-letni okres pełnienia urzę- du Prezydenta Rzeczypospolitej przez jedną osobę, niezależnie od tego, czy obie ka- dencje następują bezpośrednio po sobie czy też są przedzielone urzędowaniem in- nej głowy państwa. Początek kadencji Prezydenta RP liczony jest od dnia objęcia urzędu, czy- li od momentu złożenia przez niego przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym. Przysięga składana jest według konstytucyjnie ustalonej roty z możliwością doda- nia formuły: „Tak mi dopomóż Bóg”, w ostatnim dniu urzędowania ustępującego Prezydenta. Niezłożenie przysięgi lub złożenie jej w innej wersji jest podstawą do uznania, iż zaistniała przesłanka w postaci nieobjęcia urzędu Prezydenta po wybo- rze z innych przyczyn (art. 131 ust. 2 pkt 3). Ustępujący Prezydent kończy urzędo- wanie z chwilą złożenia przysięgi przez nowo wybranego Prezydenta Rzeczypospo- litej. W przypadku opróżnienia urzędu przysięga składana jest w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia ważności wyborów. Zawarta w art. 132 zasada incompatibilitas, czyli zakaz piastowania przez Pre- zydenta innych stanowisk lub funkcji publicznych, z wyjątkiem tych, które są zwią- zane ze sprawowaniem urzędu, należy do rozwiązań tradycyjnie charakteryzują- cych pozycję głowy państwa. Zasada ta wynika z trójpodziału władzy zakładającego m.in. rozłączność wykonywanych przez poszczególne władze funkcji oraz niepołą- czalność w jednym ręku funkcji należących do różnych władz. Objęcie urzędu zo- Zdigitalizowano i udostępniono w ramach projektu pn. Rozbudowa otwartych zasobów naukowych Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku, do nansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Edukacji i Nauki na podstawie umowy SONB/SP/512497/2021 262 Rozdział XI nie kadencji parlamentu, Prezydent RP zwołuje pierwsze posiedzenia izb nie później niż na 15. dzień po dniu przeprowadzenia wyborów. c) Powoływanie Marszałków Seniorów Sejmu i Senatu. d) Zarządzanie skrócenia kadencji Sejmu (i zarazem Senatu) w dwóch enu- meratywnie wyliczonych przypadkach. Prezydent RP może fakultatywnie podjąć decyzję o skróceniu kadencji parlamentu wtedy, gdy nie otrzyma do podpisu ustawy budżetowej przed upływem czterech miesięcy od dnia przed- łożenia przez Radę Ministrów projektu tej ustawy Sejmowi. Obligatoryjne skrócenie kadencji parlamentu następuje wtedy, gdy Sejm w ciągu 14 dni nie udzieli zaufania Radzie Ministrów powołanej przez Prezydenta RP w trybie art. 155 Konstytucji. W obu przypadkach przed skróceniem kadencji Sejmu i Senatu, Prezydent ma obowiązek wysłuchania niewiążącej opinii marszał- ków obu izb parlamentu. e) Prawo inicjatywy ustawodawczej i prawo zgłaszania poprawek do wła- snych inicjatyw. Prezydent posiada prawo inicjatywy zarówno w sprawie zmiany Konstytucji RP, jak też zwyczajnej inicjatywy ustawodawczej. Bio- rąc pod uwagę dominującą rolę Rady Ministrów w tym zakresie, dotychcza- sowi prezydenci dość aktywnie korzystali w praktyce z tego prawa. Przykła- dowo: Prezydent A. Kwaśniewski zgłosił w latach 1995–2005 czterdzieści cztery projekty ustaw, a Prezydent L. Kaczyński w latach 2005–2010 czter- dzieści siedem projektów aktów ustawodawczych. f) Podpisywanie ustaw uchwalonych przez parlament. g) Zarządzanie ogłoszenia ustaw i umów międzynarodowych w Dzienniku Ustaw. h) Prawo złożenia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego w celu zbadania zgodności ustawy z Konstytucją. Kontrola konstytucyjności może mieć cha- rakter prewencyjny lub następczy. W pierwszym przypadku Prezydent od- mawia podpisania przedłożonej mu ustawy (każdej, a więc również ustawy budżetowej czy ustawy wyrażającej zgodę na ratyfi kację podpisanej umowy międzynarodowej), podając w wątpliwość jej zgodność z Konstytucją i prze- syła stosowny wniosek do Trybunału Konstytucyjnego. Trybunał może uznać ustawę za niekonstytucyjną lub orzec o jej zgodności z ustawą zasadniczą i zwrócić ją Prezydentowi do podpisu. Gdy Trybunał orzeknie niekonstytu- cyjność jedynie niektórych przepisów ustawy, Prezydent RP, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, może podpisać ustawę z pominięciem tychże prze- pisów lub zwrócić ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności. Kontrola następcza dotyczy natomiast obowiązujących ustaw, które Prezydent RP po- Zdigitalizowano i udostępniono w ramach projektu pn. Rozbudowa otwartych zasobów naukowych Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku, do nansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Edukacji i Nauki na podstawie umowy SONB/SP/512497/2021 263 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej dejrzewa o niezgodność z konstytucją lub umowami międzynarodowymi, ra- tyfi kowanymi na podstawie zgody wyrażonej przez Sejm w formie ustawy. i) Prawo przekazania ustawy Sejmowi do ponownego rozpatrzenia, czyli tzw. weto ustawodawcze. Uprawnienie to przysługuje Prezydentowi RP tyl- ko wtedy, gdy nie skorzystał z prawa złożenia wniosku do Trybunału Kon- stytucyjnego. Prezydent może zawetować każdą ustawę, z wyjątkiem ustawy budżetowej. Sejm ma jednak możliwość odrzucenia weta ustawodawczego, ale pod warunkiem ponownego uchwalenia zawetowanej przez Prezydenta ustawy większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Wówczas Prezydentowi RP nie przysługuje już prawo skie- rowania wniosku do Trybunału i musi on tę ustawę podpisać. Dotychcza- sowa praktyka obrazuje jak skutecznym orężem w rękach Prezydenta jest prawo weta ustawodawczego. W latach 1997–2005 na 33 zastosowane weta Prezydenta A. Kwaśniewskiego jedynie 3 zostały odrzucone, natomiast na 18 ustaw zawetowanych przez Prezydenta L. Kaczyńskiego w latach 2005– 2010, Sejm odrzucił weto w przypadku 7 aktów ustawodawczych. j) Zwracanie się z orędziem do Sejmu, Senatu i Zgromadzenia Narodo- wego. Izba nie może odmówić wysłuchania orędzia Prezydenta, a Marsza- łek danej izby musi niezwłocznie włączyć je do porządku dziennego obrad. Nie można też orędzia uczynić przedmiotem debaty. Orędzie nie wywołu- je żadnych skutków prawnych, choć może spowodować chęć członków izb do uwzględnienia stanowiska Prezydenta w pracach parlamentu. Wobec bra- ku prawnych ograniczeń, orędzie może być złożone na piśmie lub wygło- szone ustnie, przez samego Prezydenta lub inną osobę. Mogą to być orę- dzia bardzo uroczyste, związane z obchodami określonych świąt lub rocznic, ale także polityczne, wyjaśniające stanowisko Prezydenta w konkretnych sprawach. Konstytucja nie przewiduje możliwości zwracania się Prezyden- ta RP z orędziem do narodu, jednakże praktyka już od czasów Małej konsty- tucji z 1992 r. zna przypadki takich wystąpień Prezydenta. Wydaje się, że na trwałe wykształcił się zwyczaj konstytucyjny, pozwalający Prezydentowi na taką formę kontaktu z suwerenem, choć nie należy używać w tym przypad- ku określenia „orędzie”. k) Zarządzanie referendum ogólnokrajowego. Tę kompetencję Prezydenta RP przewiduje art. 125 ust. 2 Konstytucji, przy czym ma on prawo zarządzić referendum ogólnokrajowe jedynie za zgodą Senatu, wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby sena- torów. Prezydent jest również jednym z podmiotów uprawnionych w art. 235 Konstytucji do zażądania, w terminie 45 dni od uchwalenia ustawy zmienia- Zdigitalizowano i udostępniono w ramach projektu pn. Rozbudowa otwartych zasobów naukowych Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku, do nansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Edukacji i Nauki na podstawie umowy SONB/SP/512497/2021 264 Rozdział XI jącej przepisy rozdziałów I, II i XII Konstytucji, przeprowadzenia referen- dum zatwierdzającego. l) Wnioskowanie do Sejmu o powołanie Prezesa NBP. Sejm może odmówić powołania kandydata przedstawionego przez Prezydenta, ale nie jest władny powołać samodzielnie na tę funkcję żadnej innej osoby. Prezydent może na- tomiast ponawiać propozycję tej samej osoby, licząc na to, że Sejm w końcu będzie skłonny zaakceptować zgłoszoną przez niego kandydaturę. W konse- kwencji może to jednak prowadzić do kryzysu banku centralnego oraz kon- fl iktu na linii Prezydent-parlament, z którego, jak pokazuje dotychczasowa praktyka ustrojowa (casus L. Wałęsy z 1992 r.), zwycięsko wychodzi głowa państwa. 4.2. Kompetencje Prezydenta wobec władzy wykonawczej W tej grupie mieszczą się określone konstytucyjnie i ustawowo kompetencje Prezydenta RP w stosunku do Rady Ministrów i administracji rządowej. a) Powoływanie Rady Ministrów zgodnie z procedurą przewidzianą w art. 154 i 155 Konstytucji oraz w wyniku konstruktywnego wotum nieufności, czyli w trybie, który jest przewidywany w art. 158 ustawy zasadniczej. b) Odbieranie przysięgi od prezesa, wiceprezesów i członków Rady Mini- strów. c) Dokonywanie zmian w składzie Rady Ministrów na wniosek premiera lub wskutek udzielenia ministrowi wotum nieufności przez Sejm. d) Przyjmowanie dymisji Rady Ministrów. To uprawnienie Prezydenta ma zastosowanie w trzech przypadkach: 1) złożenia dymisji rządu na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu; 2) w wyniku udzielenia Radzie Mini- strów wotum nieufności bądź nieudzielania wotum zaufania – udział Prezy- denta jest wówczas czysto formalny; 3) gdy premier składa dymisję Rady Ministrów w związku z rezygnacją ze stanowiska – Prezydent może jednak wtedy odmówić przyjęcia dymisji. Po przyjęciu dymisji Rady Ministrów Prezydent powierza jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu powoła- nia nowego rządu. e) Występowanie do Sejmu z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialno- ści członków Rady Ministrów przed Trybunałem Stanu. f) Zwoływanie Rady Gabinetowej, którą tworzy Rada Ministrów obradująca pod przewodnictwem Prezydenta RP. Zwołanie Rady Gabinetowej „w spra- wach szczególnej wagi” jest samodzielną decyzją Prezydenta. Radzie nie przysługują kompetencje Rady Ministrów ani inne specjalne uprawnienia. Zdigitalizowano i udostępniono w ramach projektu pn. Rozbudowa otwartych zasobów naukowych Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku, do nansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Edukacji i Nauki na podstawie umowy SONB/SP/512497/2021 267 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Sejm. Prezydent posiada prawo kontroli umów międzynarodowych, zarów- no w aspekcie prawnym, jak i politycznym. W aspekcie prawnym Prezy- dent RP posiada prawo zaskarżenia umowy do Trybunału Konstytucyjnego. Prawo to wydaje się być jednak ograniczone jedynie do umów niewyma- gających uprzedniej zgody ustawowej, bowiem wobec umów międzynaro- dowych poprzedzonych odpowiednią ustawą Prezydent wyczerpuje możli- wość zaskarżenia poprzez podpisanie tejże ustawy. Kontrowersyjna wydaje się też możliwość odmowy podpisania umowy międzynarodowej, na której ratyfi kację zgodę wyraził Naród w ogólnokrajowym referendum. Kontrolę w aspekcie politycznym należy rozpatrywać w kontekście umów ratyfi kowa- nych bez wymaganej zgody parlamentu. Prezydent ma w tym przypadku pra- wo oceny potrzeby zawarcia danej umowy z punktu widzenia strzeżonych przez Prezydenta wartości i w razie konieczności może odmówić ratyfi kacji, nawet wbrew wnioskowi Rady Ministrów. Z powyższym wiąże się jednocze- śnie uprawnienie Prezydenta RP do zarządzenia ogłoszenia umowy między- narodowej w Dzienniku Ustaw. b) Prawo mianowania i odwoływania pełnomocnych przedstawicieli Rze- czypospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach między- narodowych. c) Przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących od przedstawi- cieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych. d) Wyrażenie zgody na powołanie przez ministra spraw zagranicznych konsulów, wystawienie im na wniosek ministra listów komisyjnych oraz udzielenie exequatur konsulom państw obcych. 4.5. Kompetencje Prezydenta związane z obronnością i bezpieczeń- stwem państwa Podobnie jak kompetencje w zakresie reprezentowania państwa w stosunkach z innymi państwami, także kompetencje związane z obronnością i bezpieczeństwem państwa zalicza się do tradycyjnych uprawnień głowy państwa. Kompetencje Pre- zydenta RP w tym zakresie wynikają przede wszystkim z postanowień obowiązują- cej konstytucji. a) Proklamowanie stanu wojny. Przepis art. 116 ust. 2 Konstytucji przewi- duje, że Prezydent RP postanawia o stanie wojny jedynie wtedy, gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie. Jest to więc uprawnienie głowy państwa o charakterze zastępczym, bowiem o stanie wojny zasadniczo decyduje Sejm – w razie zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy Zdigitalizowano i udostępniono w ramach projektu pn. Rozbudowa otwartych zasobów naukowych Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku, do nansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Edukacji i Nauki na podstawie umowy SONB/SP/512497/2021 268 Rozdział XI z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony prze- ciwko agresji. b) Wprowadzanie stanu wojennego i stanu wyjątkowego. Decyzje o wpro- wadzeniu obu stanów nadzwyczajnych podejmowane są przez Prezydenta RP w drodze rozporządzenia oraz na wniosek Rady Ministrów. W ciągu 48 go- dzin od wydania odpowiedniego rozporządzenia Prezydent RP musi przed- stawić je Sejmowi, który po niezwłocznym rozpatrzeniu może bezwzględną większością głosów w obecności połowy ustawowej liczby posłów uchylić decyzję Prezydenta. c) Zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi. Jest to zwierzchnictwo w dużej mierze symboliczne, sprawowane przez osobę, która państwo reprezentu- je. Nie możemy wyprowadzać z niego żadnych dodatkowych kompetencji władczych, związanych np. z możliwością wydawania rozkazów jednost- kom bojowym. Jest to zwierzchnictwo cywilne i apolityczne. W czasie po- koju Prezydent sprawuje zwierzchnictwo nad armią za pośrednictwem Mi- nistra Obrony Narodowej, a w czasie wojny na wniosek premiera mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych. Należy w tym miejscu przypomnieć, iż zgodnie z art. 146 ust. 4 pkt 11 Konstytucji ogólne kierownictwo w dziedzi- nie obronności kraju sprawuje Rada Ministrów. Prezydent ma prawo uczest- niczyć w odprawach kierowniczej kadry Ministerstwa Obrony Narodowej i Sił Zbrojnych. Pochodną zwierzchnictwa Prezydenta RP nad siłami zbroj- nymi są określone uprawnienia głowy państwa w zakresie nadawania stop- ni wojskowych oraz powoływanie na określone funkcje w Siłach Zbrojnych. d) Mianowanie na określone stopnie wojskowe i obsada niektórych funk- cji w Siłach Zbrojnych. Prezydent RP na wniosek Ministra Obrony Naro- dowej mianuje na pierwszy stopień ofi cerski, podporucznika, stopnie genera- łów i admirałów oraz na stopień Marszałka Polski. Do jego uprawnień należy także mianowanie i odwoływanie Szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców poszczególnych rodzajów Sił Zbrojnych. e) Nadawanie sztandarów jednostkom wojskowym. f) Zarządzanie na wniosek premiera powszechnej lub częściowej mobiliza- cji i użycia Sił Zbrojnych do obrony państwa. W grę wchodzi tu również postanowienie Prezydenta RP o użyciu wojsk polskich poza granicami kra- ju w celu udziału w konfl ikcie zbrojnym lub dla wzmocnienia sił państwa lub państw sojuszniczych, misji pokojowej bądź akcji zapobieżenia aktom terro- ru. g) Zatwierdzanie na wniosek Prezesa Rady Ministrów strategii bezpieczeń- stwa narodowego, wydawanie Polityczno-Strategicznej Dyrektywy Obron- Zdigitalizowano i udostępniono w ramach projektu pn. Rozbudowa otwartych zasobów naukowych Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku, do nansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Edukacji i Nauki na podstawie umowy SONB/SP/512497/2021 269 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej nej RP i innych dokumentów wykonawczych do strategii oraz postanowienie i zmiana stanu gotowości obronnej państwa. h) Powoływanie Rady Bezpieczeństwa Narodowego. Rada ta jest konstytucyj- nym organem doradczym Prezydenta w zakresie zewnętrznego i wewnętrz- nego bezpieczeństwa państwa. Powołanie Rady Bezpieczeństwa Narodowe- go, mimo jej jedynie doradczego charakteru, jest obowiązkiem Prezydenta. 4.6. Inne kompetencje Konstytucja oraz akty ustawodawcze przyznają Prezydentowi RP jeszcze inne, istotnie zróżnicowane, kompetencje. a) Nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego. Cechą charakterystyczną tego uprawnienia jest jego czysto indywidualny oraz konkretny charakter (podobnie jak prawo ła- ski). Realizując te uprawnienia, Prezydent RP występuje w imieniu całe- go państwa wobec konkretnych osób fi zycznych, zarówno wobec obywa- teli polskich (prawo łaski), obcokrajowców, jak i bezpaństwowców. Jest to najczęściej spowodowane zwróceniem się w swojej sprawie do Prezyden- ta zainteresowanej osoby z prośbą o wydanie indywidualnego aktu. Postano- wienie Prezydenta o utracie obywatelstwa może zostać podjęte wyłącznie na wniosek zainteresowanego, gdyż zgodnie z art. 34 ust. 2 Konstytucji, oby- watel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie. Z drugiej strony, przyznanie Prezydentowi prawa podjęcia decyzji w tej kwestii oznacza, iż obywatel nie może zrzec się obywatelstwa samym tylko oświadczeniem woli. b) Stosowanie prawa łaski. Wspomniany, indywidualny charakter mają tak- że sprawy stosowania przez Prezydenta prawa łaski. Przyznanie prawa uła- skawienia przez głowę państwa osób skazanych wyrokami sądów za popeł- nione przestępstwa ma długą tradycję w historii państwowości bez względu na obowiązujący ustrój. Jest aktem miłosierdzia wydanym w celu uchyle- nia bądź zmniejszenia kary nałożonej przez państwo (które sądy reprezentu- ją). Może polegać również na ułaskawieniu tych osób, na których wyrok zo- stał już wcześniej wykonany. W państwach demokratycznych tradycyjnie już prawo łaski wchodzi w zakres uprawnień prezydenckich. Sam akt łaski jest jednak wkroczeniem w sferę władzy sądowniczej, stąd niekiedy zaklasyfi - kowanie prawa łaski do kompetencji prezydenckich wobec trzeciej władzy. Jednakże większość łączy je nie z władzą sądowniczą, a z Prezydentem, jako organem będącym gwarantem praw i wolności człowieka i obywatela. Prezy- dent może zastosować prawo łaski w każdej indywidualnie określonej spra- Zdigitalizowano i udostępniono w ramach projektu pn. Rozbudowa otwartych zasobów naukowych Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku, do nansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Edukacji i Nauki na podstawie umowy SONB/SP/512497/2021 272 Rozdział XI nie określoną zasadą, a więc odnosi się do wszelkich aktów urzędowych Prezyden- ta RP wydawanych na podstawie konstytucji oraz ustaw zwykłych, za wyjątkiem tych, które zostały jednoznacznie z obowiązku kontrasygnaty wyłączone. W Polsce kontrasygnata jest udzielana wyłącznie przez premiera, na co wskazuje przepis art. 144 ust. 2 Konstytucji. Poza aktami kontrasygnowanymi Prezydent RP posiada prawo do wydawa- nia aktów niewymagających podpisu premiera, zwanych prerogatywami lub aktami osobistymi, znanych w Polsce już od czasu Konstytucji kwietniowej. Za akty te nie ponosi odpowiedzialności politycznej ani Prezydent, ani też – wobec braku współ- podpisującego – żadna inna osoba. Katalog prezydenckich prerogatyw zawiera art. 144 ust. 3 Konstytucji, wska- zując łącznie aż trzydzieści uprawnień niewymagających kontrasygnaty. Należą do nich: zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu; zwoływanie pierwszego posiedze- nia izb parlamentu; skracanie kadencji Sejmu (i Senatu) w przypadkach określo- nych w konstytucji; inicjatywa ustawodawcza; podpisanie i odmowa (weto) podpi- sania ustaw; zarządzanie ogłoszenia ustaw i umów międzynarodowych w Dzienniku Ustaw RP; zwracanie się z orędziem do Sejmu, Senatu i Zgromadzenia Narodowe- go; zarządzanie referendum ogólnokrajowego; skierowanie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego o uprzednią bądź następczą kontrolę konstytucyjności; desygno- wanie i powoływanie Prezesa Rady Ministrów; przyjmowanie dymisji rządu i po- wierzanie mu tymczasowego pełnienia obowiązków; odwołanie ministra po udzie- laniu mu przez Sejm wotum nieufności; skierowanie wniosku o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu; powoływanie sędziów oraz Pierwsze- go Prezesa i Prezesów SN, Prezesa i wiceprezesów NSA, Prezesa i Wiceprezesa TK; przedstawienie kandydatury Prezesa NBP; powoływanie członków RPP i KRRiTV; zwoływanie Rady Gabinetowej; powoływanie członków RBN; powołanie Szefa Kancelarii Prezydenta; nadawanie obywatelstwa i wyrażanie zgody na jego zrzecze- nie się; nadawanie orderów i odznaczeń; stosowanie prawa łaski i podjęcie decyzji o zrzeczeniu się urzędu. Ponadto do uprawnień osobistych Prezydenta należałoby zaliczyć wszelkie uprawnienia bezpośrednio powiązane z powyższymi prerogatywami, jak np. wyco- fanie wniosku złożonego do Trybunału Konstytucyjnego, wycofanie weta ustawo- dawczego, odmowa powołania Prezesa Rady Ministrów wcześniej desygnowanego przez Prezydenta RP czy też odmowa przyjęcia dymisji premiera. Porównanie zakresu aktów podlegających kontrasygnacie z zakresem aktów zwolnionych z tego obowiązku jest ważnym argumentem w ustaleniu rzeczywistej ustrojowo-politycznej pozycji głowy państwa. Regulacja tej instytucji w znacznej mierze determinuje stosunki na linii Prezydent – rząd, jak również wpływa na pozy- cję innych organów władzy państwowej. Jest ona z jednej strony niejako odbiciem Zdigitalizowano i udostępniono w ramach projektu pn. Rozbudowa otwartych zasobów naukowych Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku, do nansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Edukacji i Nauki na podstawie umowy SONB/SP/512497/2021 273 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej konstytucyjnego mechanizmu sprawowania władzy założonego przez ustrojodawcę, z drugiej – pierwotnym wyznacznikiem pozycji ustrojowej Prezydenta zakładają- cym: nieodpowiedzialność parlamentarną i niezaangażowanie polityczne Prezyden- ta, przejęcie odpowiedzialności za kontrasygnowany akt przez premiera i (bądź) mi- nistrów, uzależnienie skuteczności prawnej aktu Prezydenta RP od udziału czynnika rządowego, a często też wydanie aktu w wyniku przedłożenia rządowego, co ozna- czałoby wręcz bierną postawę Prezydenta. Wśród konstytucyjnych, prezydenckich aktów kontrasygnowanych można wymienić: powoływanie i odbieranie przysięgi członków Rady Ministrów oraz do- konywanie zmian w jej składzie na wniosek premiera; ratyfi kowanie i wypowiada- nia umów międzynarodowych; mianowanie i odwoływanie pełnomocnych przed- stawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych oraz przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących od przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodo- wych; nominacje jako zwierzchnika Siłach Zbrojnych oraz zarządzanie mobiliza- cji i użycia Sił Zbrojnych; wprowadzenie stanu wojennego i stanu wyjątkowego; postanowienie (zastępczo) o stanie wojny oraz wydawanie rozporządzeń zwykłych i rozporządzeń z mocą ustawy. Jako że zasadą jest kontrasygnowanie aktów Prezy- denta, to wszystkie akty głowy państwa wydawane na podstawie ustaw zwykłych, a niewymienione jako prerogatywy w konstytucji wymagają kontrasygnaty ze stro- ny premiera. 6. Zasady odpowiedzialności głowy państwa Prezydent RP w razie naruszenia konstytucji lub ustawy może zostać pocią- gnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej (art. 145 ust. 1). Prezydent nie ponosi natomiast odpowiedzialności politycznej, czyli odpowiedzialności za podejmowa- ne kierunki działań politycznych oraz osiągane rezultaty tych działań, którą w Pol- sce ponosi np. Rada Ministrów. Tradycyjnie przez odpowiedzialność polityczną rozumiemy obowiązek ustąpienia z urzędu osoby pełniącej funkcje publiczne, spo- czywający na niej w przypadku utraty zaufania osób bądź organów, przed którymi odpowiada. O ile jest to instytucja często spotykana w przypadku rządu lub poszcze- gólnych ministrów, to brak sformalizowanej odpowiedzialności politycznej głowy państwa jest cechą charakterystyczną zarówno parlamentarnego, jak i prezydenc- kiego systemu rządów. Nie oznacza to jeszcze całkowitego braku możliwości oceny politycznej działalności Prezydenta, pozostaje bowiem tzw. odpowiedzialność po- średnia (quasi-polityczna), ponoszona bądź już po zakończeniu kadencji urzędują- cego Prezydenta, bądź też jeszcze w trakcie jej trwania. Przykładem pierwszej z po- wyższych ocen jest sytuacja, w której głowa państwa ubiega się o reelekcję. Wobec negatywnej opinii społeczeństwa o wcześniejszej polityce Prezydenta sankcją bę- Zdigitalizowano i udostępniono w ramach projektu pn. Rozbudowa otwartych zasobów naukowych Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku, do nansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Edukacji i Nauki na podstawie umowy SONB/SP/512497/2021 274 Rozdział XI dzie odmowa poparcia w kolejnych wyborach (oczywiście w przypadku, gdy urzę- dujący Prezydent ma taką możliwość i wyrazi chęć kandydowania). Także w trakcie trwającej jeszcze kadencji możliwe jest dokonywanie pośred- nich ocen działalności politycznej Prezydenta zarówno przez obywateli, jak też przez parlament. Taką ewentualność dają terminowe lub przedterminowe wybory do Sejmu i Senatu, gdzie wyborcy mogą oddać głosy za ugrupowaniem, z którego wy- wodzi się czy też, które popiera aktualnie urzędujący Prezydent. Wiąże się to w każ- dym wypadku ze wzmożeniem aktywności aparatu Prezydenta z jednej strony i nie- kiedy oparciu kampanii wyborczej tych ugrupowań o osobę Prezydenta z drugiej. Podobnie rzecz ma się z referendum, gdzie naród może wybrać opcję lansowaną przez Prezydenta bądź ją odrzucić, wyrażając w ten sposób swoją dezaprobatę wo- bec szefa państwa. Odpowiedzialność konstytucyjna to odpowiedzialność ponoszona za naru- szenie prawa, realizowana z inicjatywy parlamentu przez organ władzy sądowni- czej. Prezydent RP ponosi odpowiedzialność za czyny, którymi w zakresie swoje- go urzędowania lub w związku z zajmowanym urzędem naruszył konstytucję (delikt konstytucyjny) lub inną ustawę (art. 3 ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o Trybuna- le Stanu), a także za popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego (odpo- wiedzialność karna). Prawo postawienia Prezydenta RP w stan oskarżenia przysługuje wyłącznie członkom Zgromadzenia Narodowego. Wstępny wniosek na ręce Marszałka Sejmu może złożyć grupa co najmniej 140 parlamentarzystów. Wniosek zawierający okre- ślenie zarzutów i uzasadnienie przekazywany jest następnie do sejmowej Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która po przeprowadzeniu postępowania przed- stawia Zgromadzeniu Narodowemu niewiążący wniosek o postawienie Prezyden- ta w stan oskarżenia lub o umorzenie postępowania. Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia następuje w drodze uchwały podjętej większością co najmniej 2/3 gło- sów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego. Podjęcie uchwały bę- dącej aktem oskarżenia powoduje zawieszenie sprawowania urzędu przez Prezy- denta, a jego obowiązki przejmuje Marszałek Sejmu. Trybunał Stanu w przypadku stwierdzenia zawinionego naruszenia konstytucji, ustaw albo popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego przez Prezyden- ta, postanawia o złożeniu go z urzędu oraz orzeka inne przewidziane kary. Należy podkreślić, że w okresie sprawowania urzędu przez Prezydenta zawieszeniu ulega bieg przedawnienia karalności przestępstw, za które osoba sprawująca ten urząd nie została postawiona w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu. Konstytucja nic nie mówi o odpowiedzialności cywilnej Prezydenta. Dotyczy ona ogólnie takich sytuacji, jak odpowiedzialność odszkodowawcza, przywrócenie naruszonego prawa czy innych naruszeń norm prawa cywilnego. Odpowiedzialność Zdigitalizowano i udostępniono w ramach projektu pn. Rozbudowa otwartych zasobów naukowych Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku, do nansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Edukacji i Nauki na podstawie umowy SONB/SP/512497/2021 277 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej ny na terytorium RP oraz przyznaje byłym prezydentom i członkom ich rodzin pra- wo do korzystania z opieki zdrowotnej w ramach tzw. klinik rządowych. Trybunał Stanu może orzec wobec Prezydenta RP skazanego za popełnienie de- liktu konstytucyjnego lub przestępstwa karę dodatkową w postaci utraty wszystkich lub niektórych uprawnień przewidzianych w ustawie. P o d s t a w o w a l i t e r a t u r a R. Balicki, Udział Prezydenta RP w postępowaniu ustawodawczym, Wrocław 2001. B. Banaszak, Kompetencje Prezydenta RP dotyczące orderów i odznaczeń, „Przegląd Sej- mowy” 2002, nr 4. A. Chorążewska, Model prezydentury w praktyce politycznej po wejściu w życie Konstytucji z 1997 r., Warszawa 2008. J. Ciapała, Prezydent w systemie ustrojowym Polski (1989–1997), Warszawa 1999. M. Dobrowolski, Rozdzielenie kompetencji władzy wykonawczej miedzy Prezydenta RP a Radę Ministrów, Warszawa 2012. D. Dudek, Autorytet Prezydenta a Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Lublin 2013. B. Dziemidok-Olszewska, Instytucja prezydenta w państwach Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2003. B. Dziemidok-Olszewska, Odpowiedzialność głowy państwa i rządu we współczesnych pań- stwach europejskich, Lublin 2012. A. Frankiewicz, Kontrasygnata aktów urzędowych Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Kraków 2004. S. Gebethner, Wybory na urząd Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej. Komentarz do ustawy o wyborze Prezydenta RP, Warszawa 2000. D. Górecki, Pozycja ustrojowo-prawna Prezydenta Rzeczypospolitej i rządu w ustawie kon- stytucyjnej z 23 kwietnia 1935, Łódź 1995. R. Grajcar, M. Migalski (red.), Prezydent w Polsce po 1989 roku. Studium politologiczne, War- szawa 2006. S. Grabowska, Modele odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta we współczesnych pań- stwach europejskich, Toruń 2012. S. Grabowska, R. Grabowski (red.), Prawo wyborcze na urząd prezydenta w państwach eu- ropejskich, Warszawa 2007. K. Grzybowski, Moderator Imperii, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1963, nr 2. M. Grzybowski, Rola ustrojowa Prezydenta RP w kontekście członkostwa w Unii Europej- skiej, „Państwo i Prawo” 2004, nr 7. K. Kozłowski, Prawo łaski Prezydenta RP. Historia, regulacja, praktyka, Warszawa 2013. Zdigitalizowano i udostępniono w ramach projektu pn. Rozbudowa otwartych zasobów naukowych Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku, do nansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Edukacji i Nauki na podstawie umowy SONB/SP/512497/2021 278 Rozdział XI A. Ławniczak, Monarchiczne i republikańskie głowy państwa w Europie, Wrocław 2011. R. Mojak, Instytucja Prezydenta RP w okresie przekształceń ustrojowych 1989–1992, War- szawa 1994. T. Mołdawa, J. Szymanek (red.), Instytucja prezydenta. Zagadnienia teorii i praktyki na tle do- świadczeń polskich oraz wybranych państw obcych, Warszawa 2010. J. Osiński (red.), Prezydent w państwach współczesnych, Warszawa 2000. A. Rakowska, Kontrasygnata aktów głowy państwa w wybranych państwach europejskich, Toruń 2009. P. Sarnecki, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz do przepisów, Kraków 2000. T. Słomka, Prezydent Rzeczypospolitej po 1989 roku. Ujęcie porównawcze, Warszawa 2005. J. Szymanek, Arbitraż polityczny głowy państwa, Warszawa 2009. A. Więckowska, Weto Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w praktyce politycznej po wej- ściu w życie nowej konstytucji, „Przegląd Sejmowy” 2003, nr 6. A. Więckowska, Wykonywanie inicjatywy ustawodawczej przez Prezydenta Rzeczypospoli- tej Polskiej po wejściu w życie Konstytucji z 1997 roku, „Przegląd Sejmo- wy” 2004, nr 4. Z. Witkowski, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej (1921–1935), Warszawa 1987. Zdigitalizowano i udostępniono w ramach projektu pn. Rozbudowa otwartych zasobów naukowych Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku, do nansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Edukacji i Nauki na podstawie umowy SONB/SP/512497/2021