Procesy i zjawiska związane z tektoniką płyt w wybranych ..., Ćwiczenia z Geografia

Pobierz Procesy i zjawiska związane z tektoniką płyt w wybranych ... i więcej Ćwiczenia w PDF z Geografia tylko na Docsity! Procesy i zjawiska związane z tektoniką płyt w wybranych rejonach polski południowej i obszarów przyległych w aspekcie geoturystycznym Celem pracy jest przybliżenie teorii tektoniki płyt i wskazanie możliwości wykorzystania jej do celów edukacyjnych i turystycznych na przykadzie wybranych stanowisk geologicznych z rejonu Sudetów i Karpat Zachodnich. We wstępniej części pracy, jako wprowadzenie do temamtu zagadnień przedstawiono podstawy teoretyczne dotyczące geoturystyki i teorii tektoniki płyt. Po analizie zasadności istnienia geoturystyki skupiono się na funkcji edukacyjnej tej dziedziny. W tym celu przestudiowano ministerialne programy nauczania przedmiotu geografia na różnych szczeblach edukacji, a następnie na tej podstawie obrano za grupę docelową licealistów i w oparciu o nich realizowano kolejne etapy pracy. Na tym etapie nauczania bowiem występuje wiele zagadnień geologicznych powiązanych z temamtyką rozprawy. Teoria tektoniki płyt jest teorią mobilistyczną (neomobilistyczną) nawiązującą do wegenerowskiego dryfu kontynentów. Zakłada ona, że najbardziej zewnętrzna część ziemi tj. litosfera zbudowana jest z dwóch rodzajów sztywnych płyt poruszających się względem siebie. Pierwszy rodzaj to grube (ok. 30-80 km) płyty kontynentalne zbudowane ze skał kwaśnych, drugi rodzaj to znacznie cieńsze (do 8 km grubości) płyty oceaniczne o chemizmie zasadowym. Płyty poruszają się z prędkością przeważnie nieprzekraczającą ~10 cm/rok. Tektonika płyt wymaga istnienia trzech typów granic dzielących sztywną litosferę na płyty. W miejscu gdzie następuje „konsumpcja” płyt, to jest gdzie płyta oceaniczna podsuwa się pod płytę kontynentalną lub oceaniczną i pogrąża się w płaszczu ziemskim tworzy się strefa subdukcji. Strefom tym towarzyszy wzmożona aktywnością sejsmiczna i wulkaniczna. Kolejnym typem granic są strefy ryftowe, w których dochodzi do produkcji nowej skorupy oceanicznej na wskutek wylewów law bazaltowych. Pełny profil skorupy oceanicznej można obserwować na dnie oceanów lub na kontynentach w postaci sekwencji ofiolitowych. Trzecim typem granic są uskoki transformujące. Jest to rodzaj uskoku przesuwczego powstałego w wyniku poziomych przemieszczeń płyt w przeciwnym kierunku. Konsekwencją ruchu płyt jest rozpad i tworzenie się kontynentów. Uproszczony schemat obrazujący ewolucję kontynentów został opisany w formie cyklu Wilsona. W ramach cyklu wyróżniono 6 etapów. Pierwszy to etap embrionalny, w którym dochodzi do inicjacji strefy ryftowej w obrębie płyty kontynentalnej. Stadium młodociane obejmuje tworzenie się skorupy oceanicznej na wskutek zasadowego magmatyzmu podmorskiego. W etapie dojrzałym dochodzi do utworzenia się szerokiej domeny oceanicznej, oraz pełnego wykształcenia się pasywnych krawędzi kontynentalnych. W etapie schyłkowym tworzy się strefa subdukcji i w konsekwencji pogrążanie się skorupy oceanicznej. W etapie terminalnym osady wypełniające basen załukowy i rów oceaniczny ulegają intensywnemu zafałdowaniu tworząc system płaszczowin. Cykl wieńczy stadium pokolizyjne, w którym następuje wypiętrzenie się orogenu oraz powstanie szwu oceanicznego. Przedstawiony powyżej model cyklu Wilsona jest jedynie wprowadzeniem do głównej cześci pracy to jest próby przedstawienia poszczególnych jego etapów na przykładzie wybranych orogenów w obrebie regionów Polski południowej i terenów przyległych. Teren badań objął Sudety stanowiące fragment Masywu Czeskiego. Obszar ten w uproszczeniu, zbudowany jest z elementów skonsolidowanych podczas orogenezy kadomskiej, które uległy rozczłonkowaniu i ponownej konsolidacji podczas tworzenia się orogenu waryscyjskiego w górnym paleozoiku. W ich obrębie wyszczególnia się szereg jednostek geologicznych. Drugim regionem ujętym w pracy są Karpaty Zachodnie. Pod względem geologicznym Karpaty te dzielą się na Karpaty zewnętrzne (fliszowe) i wewnętrzne. Karpaty zewnętrzne zbudowane są z górnojurajsko – dolnomiocenskich osadów deponowanych w obrębie kilku basenów sedymentacyjnych zlokalizowanych we wschodniej części oceanu Tetydy - Perytetydy. Karpaty wewnętrzne wchodzą w skład Alkapy - mikropłyty zbudowanej ze skał skonsolidowanych w czasie orogenezy waryscyjskiej, oraz w różnym stopniu zdeformowanej pokrywy osadowej. Po przeprowadzeniu wstępnego zwiadu terenowego w Sudetach i Karpatach wytypowano wiodące regiony badań, na których skupiono uwagę. Z obszaru Sudetów wybrano Pogórze Kaczawskie, Góry Rychlebskie oraz okolice Lądka Zdroju. W Karpatach skupiono się głównie na pienińskim pasie skałkowym, płaszczowinie ślaskiej i magurskiej. Niektóre punkty terenowe posłużyły w kolejnych rozdziałach pracy jako przykłady bardzo dobrych stanowisk geoturystycznych i w związku z tym zostały bardziej szczegółowo opracowane. Inne użyto jako przykłady do opisu cyklu Wilsona. Części stanowisk nie wykorzystano powtórnie, jednak umieszczenie ich w tabeli ma służyć do wskazania lokalizacji istotnych z punktu widzenia tematyki pracy. Z pośród licznych stanowisk, ze względu na wyjątkowe walory edukacyjne wybrano poniższe obiekty geoturystyczne do scharakteryzowania cyklu Wilsona: - kamieniołom „Gruszka” przedstawiający utwory deponowane w obrebie pasywnej krawędzi kontynentu, a następnie przetransportowane w formie olistolitów w głębsze partie zbiornika, - Nýznerovské Vodopády bedace elementem ofiolitu utożsamianego ze skorupą oceanu Rei, - wzgórze Wapienica jako przypuszczalny zapis etapu zamykania się basenu załukowego, - jaskinie na Pomezí i na Špičáku interpretowane jako element sekwencji synryftowej, - Ślęża jako przykład zespołu ofiolitowego, - Szklary jako człon zespołu ofiolitowego. Punkt ten ze względu na wysoką perspektywiczność dla rozwoju geoturystyki w regionie, zaprezentowano koncepcje jego zagospodarowania,