Rok 1948 na okupowanych ziemiach niemieckich, Schematy z Historia

Pobierz Rok 1948 na okupowanych ziemiach niemieckich i więcej Schematy w PDF z Historia tylko na Docsity! Zbigniew Leszczyński Krzysztof Garczewski Rok 1948 na okupowanych ziemiach niemieckich Wydarzenia polityczne, do których doszło w Europie w 1948 r., znacząco wpłynęły także na sytuację wśród podzielonych wówczas jeszcze na strefy okupa­ cyjne Niemiec. Niniejszy tekst stanowi próbę analizy wpływu w badanym okresie „kwestii niemieckiej” zarówno na sytuację wewnątrzniemiecką, jak i międzynaro­ dową. Spory na temat przyszłości Niemiec doprowadziły w tym okresie nad Re­ nem i Łabą do głębokich podziałów politycznych. Problem ten wywołał także konflikt wśród przedstawicieli czterech mocarstw, doprowadzając do poważnego kryzysu międzynarodowego, czego efektem była jedenastomiesięczna blokada zachodniego Berlina, zapoczątkowana w czerwcu 1948 r. Zdaniem Jerzego Kra- suskiego: „w 1948 r. powstała groźba wybuchu trzeciej wojny światowej z powo­ du zatargu o Berlin - w istocie zaś o Niemcy”1. W efekcie wydarzenia z tamtego okresu utrwaliły podziały zarówno wśród polityków niemieckich, jak i na arenie międzynarodowej, doprowadzając do powstania w 1949 r. dwóch państw nie­ mieckich przedzielonych „żelazną kurtyną”. Problem niemiecki jako elem ent zimnej w ojny Okres poprzedzający wybuch kryzysu berlińskiego był czasem narastającego napięcia między Związkiem Radzieckim a trzema mocarstwami zachodnimi - USA, Wielką Brytanią oraz Francją. Wydarzenia z przełomu 1947 i 1948 r. zde­ cydowały jednocześnie o dalszym kierunku politycznym obranym przez działają­ cą na terenie radzieckiej strefy okupacyjnej Socjalistyczną Partię Jedności Nie­ miec (Sozialistische Einheitspartei Deutschlands, SED). Podczas II Zjazdu partii, do którego doszło we wrześniu 1947 r., działacze tego ugrupowania nadal opie­ rali się na „marksistowskich” hasłach z 1946 r., obecnych przy powstaniu partii2. 27 września 1947 r. w Szklarskiej Porębie powołano do życia Kominform - Biu­ ro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych, którego celem była ści­ sła współpraca komunistycznych ugrupowań pod kuratelą ZSRR. Powołanie no­ 1 J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław 2004, s. 517. 2 H. Weber, Die DDR 1945-1990, München 1993, s. 19. 497 Zbigniew Leszczyński, Krzysztof Garczew ski wej instytucji, będące odpowiedzią Związku Radzieckiego na zaostrzające się wówczas podziały między blokiem wschodnim i zachodnim, nie pozostały bez wpływu na sytuację polityczną we wschodniej strefie. Działacze wschodnionie- mieckiej SED nie wzięli wprawdzie udziału w spotkaniu założycielskim biura, lecz wsparli tę inicjatywę3. 8 października 1947 r. na łamach „Neues Deut­ schland” zostało opublikowane oficjalne stanowisko partii, w którym decyzje podjęte w Szklarskiej Porębie uznano za „poważny wkład dla obrony pokoju mię­ dzy narodami” (ernster Beitrag zur Verteidigung des Völkerfriedens)4. Początkowo siedziba Kominformu znajdowała się w Belgradzie. Prowadzona jednak z czasem coraz bardziej niezależna polityka Jugosławii wobec ZSRR do­ prowadziła do ostrego sporu między obiema stronami i skłoniła Moskwę do wy­ siłków na rzecz wprowadzenia jeszcze ściślejszej dyscypliny wśród pozostałych partii komunistycznych funkcjonujących w państwach „demokracji ludowej”. W efekcie na początku 1948 r. Józef Stalin obawiając się dalszych podziałów wśród wschodnioeuropejskich partii komunistycznych, zdecydował o zakończe­ niu „eksperymentów” nad tworzeniem w poszczególnych państwach bloku „na­ rodowych modeli socjalistycznych i odrębnych dróg w polityce zagranicznej”5. Miał on przy tym m.in zarzucić przywódcy Jugosławii Josipowi Broz Tito odejście od „marksistowsko-leninowskiej linii”6. Z kolei w dokumencie zatytułowanym „O antymarksistowskich celach przywódców KP Jugosławii” zarówno Tito, jak i liderowi bułgarskich komunistów Georgi Dymitrowowi zarzucono próbę utwo­ rzenia federacji państw wschodnioeuropejskich, a także chęć dokonania aneksji Albanii. 28 czerwca 1948 r. antyjugosłowiańską rezolucję uchwalono także w Ko- minformie7. Narastający konflikt między Moskwą i Belgradem miał bezpośredni wpływ na dalszy kierunek działań prowadzonych przez kierownictwo SED. 16 września 1948 r. partia ta uchwaliła rezolucję pt. „Teoretyczne i praktyczne znaczenie uchwały biura informacyjnego o sytuacji w KP Jugosławii oraz nauki dla SED” (Die theoretische und praktische Bedeutung der Entschließung des Informa­ tionsbüros über die Lage der KP Jugoslawiens und die Lehren für die SED f . Dzień wcześniej Walter Ulbricht miał zapewniać m.in. o konieczności „zaostrzenia wal­ ki klasowej” (Verschärfung des Klassenkampfes) i działania przeciwko „nacjonali­ stycznym odchyleniom” (nationalistische Abweichungen)9. W wyżej wymienio­ nym dokumencie politycy SED odrzucili też wszelkie krytyczne uwagi dotyczące 3 Tamże, s. 20. 4 A. Malycha, Die SED. Geschichte ihrer Stalinisierung 1946-1953, Paderborn 2000, s. 285. 5 Tamże, s. 289. 6 Tamże. 7 Tamże. 8 Dokumente der SED, Bd. 11, Berlin 1952; cyt. za: A. Malycha, Die Geschichte der SED: Von der Gründung 1945/46 bis zum Mauerbau 1961, [w:] Die SED. Geschichte - Organisation - Politik. Ein Handbuch, red. von A. Herbst, G.-R. Stephan, J. Winkler, Berlin 1997, s. 27. 9 A. Malycha, Die Geschichte der SE D ... , s. 27-28. 498 Rok 1948 na okupow anych ziemiach niemieckich mi [...] utrzymanie sowieckiej pozycji w Niemczech miało strategiczne znaczenie dla zabezpieczenia sowieckiego wpływu w państwach Europy Wschodniej”21. W efekcie przeprowadzonych w SED zmian część stojących w opozycji wobec kierownictwa partii działaczy nie zaakceptowała nowej strategii, uciekając do za­ chodnich stref okupacyjnych. Inni wycofali się z aktywnej działalności albo zosta­ li aresztowani jako „agenci wschodniego biura SPD”22. Kolejne istotne decyzje w partii zostały podjęte podczas konferencji w stycz­ niu 1949 r., kończąc tym samym fazę wprowadzania zasadniczych zmian dotyczą­ cych funkcjonowania SED. Wprowadzono wówczas model „centralizmu demo­ kratycznego” (der demokratische Zentralismus) polegający na ścisłym podporząd­ kowaniu wszystkich organów kierownictwu oraz zwiększeniu dyscypliny partyj­ nej. Jednym w naczelnych haseł partii stała się też „walka z socjaldemokraty- zmem” (Kampf gegen den Sozialdemokratismus). Wzorując się na strukturze KPZR, w styczniu 1949 r. w SED utworzono też biuro polityczne. Od tamtego czasu politycy tej partii bezkrytycznie zaakceptowali także „wiodącą rolę” (führende Rolle), jaką miał odgrywać we wschodnim bloku Związek Radziecki23. Hasło zjednoczenia Niemiec jako instrum ent polityki W tym okresie kwestia ponownego zjednoczenia Niemiec odchodziła na dal­ szy plan. Była więc nadal wykorzystywana jako narzędzie polityki po obu stro­ nach Łaby. Działacze SED już od powstania tej partii w 1946 r. „oficjalnie” prze­ konywali, że sprawa ta odgrywa dla nich centralną rolę. Jeszcze we wrześniu 1946 r. zapewniali, iż naród niemiecki „nie będzie w stanie żyć bez przywrócenia jedności Niemiec”24. W marcu 1947 r. SED proponowała też przeprowadzenie w tej sprawie referendum, żądając przy tym utworzenia „ogólnoniemieckiego de­ mokratycznego rządu”25. Również podczas II Zjazdu partii we wrześniu 1947 r. propagowano hasło „wałki o jedność Niemiec”. Otto Grotewohl wygłosił wtedy referat pt. „Walka o narodową jedność oraz o demokratyzację Niemiec” (Der Kam pf um die nationale Einheit und um die Demokratisierung Deutschlands)26. W praktyce SED chodziło przede wszystkim o wzmocnienie za pomocą tych ha­ seł własnej pozycji na scenie politycznej w radzieckiej strefie27. W rezultacie wraz z rosnącą dominacją SED w poszczególnych sferach życia społeczno-polityczne­ go hasła ponownego zjednoczenia Niemiec traciły na znaczeniu, co pokazał wy­ raźnie przebieg wydarzeń 1948 r. 21 Tamże. 22 H. Weber, Die D D R . . . , s. 20. 23 Tamże. 24 H. Weber, Geschichte der SED . .., s. 15. 25 Tamże, s. 16. 26 J. Hacker, SED und nationale Frage, [w:] Die SED in G eschichte..., s. 44. 27 H. Weber, Geschichte der SED . . . , s. 16. 501 Zbigniew Leszczyński, Krzysztof Garczew ski Odejście od haseł zjednoczeniowych było bowiem związane także z ówczesną sytuacją w innych krajach bloku wschodniego. Związek Radziecki w celu utrzy­ mania swojej dominującej pozycji w tej części Europy zintensyfikował politykę w regionie, próbując wpłynąć na zmieniającą się na niekorzyść radzieckich komu­ nistów sytuację w Jugosławii. Istotne w punktu widzenia tej polityki były także wydarzenia, do których doszło wówczas w Czechosłowacji, kiedy to na skutek tzw. lutowego przewrotu władzę w tym państwie przejęli komuniści. W efekcie już wtedy Związek Radziecki „zaczął się nastawiać na nową sytuację w Niem­ czech”, w coraz większym stopniu zmierzając do powstania odrębnych państw niemieckich28. Próby dyskusji nad przyszłością Niemiec były też podejmowane przez nie­ mieckich polityków reprezentujących poszczególne strefy okupacyjne. Jeszcze w czerwcu 1947 r. z inicjatywy bawarskiego premiera Hansa Erharda w Mona­ chium zorganizowano konferencję, na którą zaproszono premierów wszystkich niemieckich landów. W ten sposób próbowano zapobiec dalszym podziałom do­ tyczącym kwestii niemieckiej. Wśród kierownictwa SED nie było zgodności co do udziału w konferencji. Za uczestnictwem w tym spotkaniu optował, zgodnie ze stanowiskiem skrzydła socjaldemokratycznego, saksoński polityk Rudolf Frie­ drich, który miał stanąć na czele wschodnioniemieckiej delegacji. Postawa ta by­ ła jednak sprzeczna z ideą Ulbrichta, który miał się domagać utworzenia ogólno- niemieckiej „administracji centralnej” (Zentralverwaltung)29. 5 czerwca 1947 r. zgodę na wyjazd wschodnioniemieckich polityków do Monachium wydał SMAD. Miejsce chorego Friedricha zajął jednak jego polityczny oponent Kurt Fischer. Ostatecznie już podczas ustalania porządku obrad ujawniły się wyraźne podziały między politykami z obu stron Łaby. Reprezentanci zachodnioniemieccy propo­ nowali skoncentrowanie się podczas obrad jedynie na kwestiach związanych z trudną sytuacją uciekinierów, z problemami żywieniowymi i gospodarczymi. Z kolei politycy ze wschodniej strefy domagali się zgodnie ze wcześniejszym sta­ nowiskiem Ulbrichta „stworzenia niemieckiej administracji centralnej” (.Bildung einer deutschen Zentralverwaltung), co zdecydowanie odrzucili premierzy ze stref zachodnich. Spór nie został ostatecznie rozwiązany i politycy wschodnioniemiec- cy opuścili obrady30. Apogeum konfliktu i kryzys berliński Powyższe działania były również związane z sytuacją w zachodnich strefach okupacyjnych, których odrębność polityczna i ekonomiczna w porównaniu ze strefą wschodnią stawała się z miesiąca na miesiąc coraz bardziej widoczna. Już 28 A. Malycha, Die Geschichte der SE D ..., s. 26. 29 A. Malycha, Die SED. Geschichte ihrer. .., s. 282-283. 30 Tamże, s. 283. 502 Rok 1948 na okupow anych ziem iach niemieckich w styczniu 1947 r. na skutek połączenia amerykańskiej i brytyjskiej strefy utwo­ rzono tzw. Bizonię, co spotkało się z ostrą krytyką ze strony ZSRR, który uwa­ żał, iż decyzja ta doprowadzi do ekonomicznych podziałów między zachodnimi i wschodnimi strefami okupacyjnymi31. Konflikt między mocarstwami zaognił się jeszcze bardziej po ogłoszeniu w marcu tzw. doktryny Trumana. Spory na temat przyszłości Niemiec rozgorzały wraz z ogłoszeniem w czerwcu 1947 r. planu Mar­ shalla. Amerykański plan pomocowy przewidywał w odniesieniu do Niemiec ob­ jęcie nim wszystkich czterech stref okupacyjnych. Na skutek jednak negatywnej reakcji Związku Radzieckiego został ostatecznie wdrożony jedynie w strefach kontrolowanych przez zachodnie państwa32. Także z powodu radzieckich naci­ sków ówczesne kierownictwo SED nie prezentowało w tej sprawie odmiennej opinii. Na terenie wschodniej strefy organizowano akcje propagandowe wymie­ rzone przeciwko amerykańskiej inicjatywie33. Kryzys dotyczący „kwestii niemieckiej” uwidocznił się jeszcze bardziej na po­ czątku 1948 r. 23 lutego w Londynie reprezentanci sześciu państw zachodnich - USA, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Holandii i Luksemburga - rozpoczęli obrady w ramach wspólnej konferencji na temat przyszłości Niemiec. Przedsta­ wiciele pominiętego w tej materii Związku Radzieckiego uznali ten fakt za naru­ szenie postanowień układu poczdamskiego z 1945 r. Po opuszczeniu w marcu przez delegata ZSRR Sojuszniczej Rady Kontroli została zawieszona faktyczna działalność tej instytucji34. 7 czerwca 1948 r. uczestnicy konferencji z brytyjskiej stolicy w wydanym komunikacie zaproponowali przystąpienie zachodnich stref okupacyjnych do planu Marshalla, utworzenie międzynarodowego organu kon­ trolującego Zagłębie Ruhry z udziałem wyżej wymienionej szóstki państw, a tak­ że utworzenie na terenie stref zachodnich państwa o charakterze federalnym. Gubernatorzy reprezentujący trzy zachodnie strefy mieli ponadto powołać zgro­ madzenie konstytucyjne dla Niemiec35. Przełomowym wydarzeniem stało się ogłoszenie 18 czerwca 1948 r. w zacho­ dnich strefach okupacyjnych reformy walutowej. Pierwotnie nie obejmowała ona zachodnich sektorów Berlina. W odpowiedzi 23 czerwca Związek Radziecki zde­ cydował się na przeprowadzenie własnej reformy na terenie swojej strefy okupa­ cyjnej oraz we wschodniej części Berlina. Na skutek tych działań jeszcze tego sa­ mego dnia mocarstwa zachodnie postanowiły objąć reformą walutową również zachodnie sektory Berlina. Wszystkie te wydarzenia doprowadziły ostatecznie do blokady Berlina Zachodniego przez stronę radziecką. Od 25 czerwca Ameryka­ 31 Tamże, s. 281. 32 Tamże. Na temat planu Marshalla zob.: M.E. Szatlach, Plan Marshalla: amerykańska wi­ zja integracji europejskiej, Bydgoszcz 2008. 33 A. Malycha, Die SED. Geschichte ihrer..., s. 282. 34 J. Krasuski, dz. cyt., s. 517-518. 35 Tamże, s. 519-520; P. Turczyński, Berliński kryzys, [w:] Encyklopedia politologii, t. 5: Sto­ sunki międzynarodowe, red. T. Łoś-Nowak, Kraków 2002, s. 40. 503 Zbigniew Leszczyński, Krzysztof Garczew ski Centralnej Komisji Kontroli Partyjnej {Zentrale Parteikontrollkommission). No­ wy organ mial służyć m.in. walce z „wrogimi agentami”, którzy „na zlecenie za­ granicznych sil” mieli działać na szkodę partii48. Zm iany gospodarcze w e wschodniej strefie okupacyjnej Niezależnie od sytuacji w Berlinie oraz sektorach kontrolowanych przez za­ chodnie mocarstwa, działania prowadzone w 1948 r. przez działaczy SED w ra­ dzieckiej sterze okupacyjnej z miesiąca na miesiąc coraz wyraźniej prowadziły do stworzenia na tym terenie zalążków własnej państwowości pod ścisłym nadzorem ZSRR, oddalając tym samym szanse na zjednoczenie ziem niemieckich. Po prze­ prowadzeniu w marcu 1948 r. gruntownej reorganizacji Niemieckiej Komisji Go­ spodarczej {Deutsche Wirtschaftskommission), uzyskała ona dużo większe niż do­ tychczas kompetencje, ograniczając przy tym prawa poszczególnych landów. W rezultacie stała się zalążkiem przyszłego wschodnioniemieckiego rządu49. Dzięki temu politycy SED, mający decydujący wpływ na działania tej instytucji, zwiększyli poziom kontroli również nad sferą gospodarczą50. Działacze SED po­ stanowili wdrożyć we wschodniej strefie system gospodarczy oparty na wzorcu ra­ dzieckim. W efekcie od połowy 1948 r. obowiązywał na tym terenie plan półrocz­ ny {Halbjahresplan). W czerwcu opracowano pierwszy plan dwuletni {Zweijahr- plan) dotyczący lat 1949-1950, którego podstawy przedstawił Walter Ulbricht. Zgodnie z założeniami tego dokumentu produkcja miała w tym czasie wzrosnąć o jedną trzecią, osiągając tym samym poziom 80% w porównaniu w rokiem 1936. Zakładano także zwiększenie wydajności pracy o 30%. W celu realizacji tych za­ łożeń powołano na wzór radziecki ruch aktywistów na czele z „przodownikiem pracy” Adolfem Hennecke {Hennecke-Bewegung)51. Sytuacja gospodarcza była jednak w tym okresie trudna. W związku z tym wła­ dze postanowiły wprowadzić pod koniec 1948 r. pewne elementy „wolnego han­ dlu”, które miały doprowadzić do polepszenia warunków ekonomicznych we wschodniej strefie i zmniejszenia roli „czarnego rynku” {Schwarzmarkt). W tym celu w październiku utworzono Państwową Organizację Handlową {Staatliche Handelsorganisation)52. Od 1948 r. SED przejęło też większą kontrolę nad sferą edukacji. Nauczyciele wraz z „Młodymi Pionierami” {Junge Pioniere), czyli orga­ nizacją młodzieżową utworzoną przez FDJ, rozpoczęli „pracę ideologiczną” w szkołach. Jednocześnie SED zaczęła także wspierać studentów wywodzących 48 A. Malycha, Die Geschichte der SED . .. , s. 29-30. 49 H. Weber, Die D D R . . . , s. 23. Komisja powstała 11 czerwca 1947 r. w wyniku decyzji pod­ jętej przez SMAD. Od początku miała stanowić główny instrument polityki gospodarczej we wschodniej strefie, sprawując kontrolę nad najważniejszymi dziedzinami gospodarki. A. Maly­ cha, Die SED. Geschichte ihrer. . . , s. 279. 50 H. Weber, Die D DR . . . , s. 23-24. 51 Tamże, s. 24. 52 Tamże. 506 Rok 1948 na okupow anych ziemiach niemieckich się z rodzin robotniczych. W rezultacie ich odsetek względem ogólnej liczby stu­ dentów wzrósł w latach 1945-1949 z 19 do 36%53. Z kolei w obszarze sztuki oraz filmu dominowały w tamtym okresie motywy związane z krytyką narodowego so­ cjalizmu oraz wojny. Ze względu na doświadczenia dotyczące okresu nazistow­ skiego ingerencja władz była jednak w tej materii ograniczona. Sytuacja ta uległa zmianie w 1949 r. Administracja radziecka od początku przekazała też niemiec­ kim komunistom kontrolę nad mediami, co efektywnie wykorzystywali w swojej propagandzie działacze SED54. Według Hermanna Webera, na przełomie 1948/1949 r. mimo intensywnych działań SED na rzecz wdrożenia w strefie wschodniej modelu radzieckiego pro­ ces przejęcia przez tę partię pełnej kontroli nad tym obszarem nie został zakoń­ czony. Świadczyć o tym miało choćby funkcjonowanie prywatnego sektora w go­ spodarce, posiadanie przez rolników ziemi czy istnienie wciąż znacznej warstwy średniej. SED nie udało się także całkowicie zmarginalizować roli dwóch opozy­ cyjnych partii - CDU i LDP. Nadal miał też miejsce silny polityczny opór wśród „zwykłych” działaczy przeciwko całkowitej dominacji SED. Do tego dochodził brak całkowitej kontroli w sferze kultury i edukacji. Zdaniem niemieckiego histo­ ryka pełne dostosowanie do modelu radzieckiego zostało „przyspieszone i zakoń­ czone” dopiero wraz z powstaniem Niemieckiej Republiki Demokratycznej w październiku 1949 r.55 Wcześniej hegemonistyczne tendencje działaczy SED miał hamować nawet Stalin. Jeszcze w grudniu 1948 r. miał on wzywać do prowa­ dzenia „rozsądniejszej polityki” (vorsichtiger Politik) i odpowiedniego „maskowa­ nia się”56. Zakończenie Ze względu na uwarunkowania zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne wyda­ rzenia roku 1948 okazały się dla Niemców pod wieloma względami przełomowe. Narastające wówczas nieporozumienia wśród czterech mocarstw w sprawie roz­ wiązania „kwestii niemieckiej” doprowadziły do ostatecznego przekreślenia szans na zjednoczenie Niemiec. Symbolem trwałego politycznego antagonizmu między Związkiem Radzieckim oraz zachodnimi mocarstwami stał się wybuch tzw. pierwszego kryzysu berlińskiego w czerwcu 1948 r. Dla ZSRR kluczową ro­ lę odgrywała wtedy sytuacja polityczna we wschodniej strefie okupacyjnej. „Lo­ jalna” postawa niemieckich komunistów i usunięcie z grona SED polityków wy­ wodzących się z opcji socjaldemokratycznej miały stanowić gwarancję utrzyma­ nia przez Związek Radziecki pełnej kontroli na terenie późniejszej NRD, co w dalszej perspektywie zapewniło Moskwie wpływ na polityczne losy całego 53 Tamże, s. 25. 54 Tamże. 55 Tamże, s. 25-26. 56 Tamże, s. 26. 507 Zbigniew Leszczyński, Krzysztof Garczew ski „obozu socjalistycznego”. W efekcie podjęta wówczas decyzja o przekształceniu SED w „partię nowego typu”, wzorowaną na rozwiązaniach radzieckich, wynika­ ła przede wszystkim z sytuacji międzynarodowej. Tym samym decydujący wpływ na dalszą politykę prowadzoną przed SED zarówno w wymiarze wewnątrznie- mieckim, jak i międzynarodowym mieli przedstawiciele Radzieckiej Administra­ cji Wojskowej w Niemczech (SMAD), dla której niemieccy komuniści od same­ go początku odgrywali strategiczną rolę w umacnianiu wpływów ZSRR nie tylko na terenie podzielonych jeszcze wówczas na strefy okupacyjne Niemiec, lecz tak­ że w całej Europie Środkowo-Wschodniej. Jednoznaczne odcięcie się w 1948 r. od idei „szczególnej niemieckiej drogi do socjalizmu” ze strony działaczy SED wynikało w dużej mierze z zaostrzania się w tamtym okresie zimnowojennego podziału. Związek Radziecki mając choćby na uwadze ówczesną sytuację w Jugo­ sławii, obawiał się bowiem „efektu domina”, który mógłby doprowadzić do utra­ ty politycznych wpływów także w innych państwach leżących po wschodniej stro­ nie „żelaznej kurtyny”. Mimo to wydaje się, że do 1947 r. polityczna przyszłość SED nie była jeszcze jednoznacznie przesądzona. Wskazują na to choćby wyraźne podziały, do jakich nadal dochodziło między skrzydłem komunistycznym i socjaldemokratycznym w pierwszym etapie istnienia powstałej w kwietniu 1946 r. partii. Co prawda, ma­ ło prawdopodobne było wdrożenie we wschodnich Niemczech „modelu jugosło­ wiańskiego”, przede wszystkim ze względu na kluczową rolę, jaką odgrywały Niemcy w polityce radzieckiej, lecz nie można było całkowicie wykluczyć innych, bardziej umiarkowanych politycznie scenariuszy. Dalszy wzrost znaczenia w SED zwolenników całkowitego podporządkowania się polityce Moskwy szedł jednak w parze z pogłębianiem się konfliktu między Związkiem Radzieckim i mocar­ stwami zachodnimi. Jak trafnie zauważył Andreas Malycha, „zimna wojna weszła w przeciągu 1947 r. w stadium, które musiało mieć wpływ na rozwój SED oraz ra­ dzieckiej strefy okupacyjnej”57. Od tamtego czasu ZSRR jeszcze intensywniej dą­ żył do wdrożenia systemu komunistycznego na wzór radziecki w kontrolowanej przez siebie niemieckiej strefie okupacyjnej58. Sytuacja ta była również związana z eskalacją sporu na linii Moskwa - Bel­ grad. Jednoznacznie proradziecki scenariusz we wschodniej strefie okupacyjnej odpowiadał wówczas zarówno ZSRR, jak i niemieckim komunistom, którzy dzię­ ki wsparciu radzieckich działaczy mogli ostatecznie rozprawić się z wewnątrzpar­ tyjną opozycją, skutecznie przeprowadzając falę czystek. Rozpoczęcie pełnej sta- linizacji partii w 1948 r., poprzez wdrożenie modelu „nowego typu” i usunięcie z jej szeregów umiarkowanych działaczy socjaldemokratycznych, przekreśliło ostatecznie jakiekolwiek szanse na obranie przez wschodnioniemieckich komu­ nistów „odrębnej niemieckiej drogi” (deutscher Sonderweg). 57 A. Malycha, Die SED. Geschichte ihrer. . . , s. 278. 58 Tamże. 508