SKRYPT Z BIOLOGII DO KLASY 7, Ćwiczenia z Biologia

Pobierz SKRYPT Z BIOLOGII DO KLASY 7 i więcej Ćwiczenia w PDF z Biologia tylko na Docsity! 1 SKRYPT Z BIOLOGII DO KLASY 7 IMIĘ I NAZWISKO………………………………… KLASA VII …. Autor skryptu : Dorota Kalinowska – Sosnowska Data opracowania – 2014 rok edytowany 2017 Zapoznałem (am) się z Przedmiotowym Systemem oceniania z biologii w roku szkolnym 20…. / 20…., akceptuję go co potwierdzam poniższym podpisem: …………………….. ………………………….. . uczeń rodzic 2 Lekcja ……… Temat: Zasady bezpieczeństwa w pracowni biologicznej, PSO, zakres wiadomości. Przedmiotowy System Oceniania z biologii W zakresie przedmiotu biologia uczeń ma możliwość uzyskania ocen z: 1. Prac klasowych 2. Kartkówek 3. Odpowiedzi ustnych 4. Zadań domowych 5. Aktywności Ad. 1 Praca klasowa obejmuje zakres wiadomości z jednego lub kilku działów przerobionego materiału z klas poprzednich lub aktualnej. Termin prac klasowych jest ustalany wraz z uczniami, co najmniej tydzień wcześniej, a następnie zapisany w dzienniku i zeszycie. Jeśli uczeń otrzyma z pracy klasowej ocenę niedostateczną może ją poprawić w ciągu 2 tygodni na zajęciach dodatkowych. Ad. 2 Kartkówka to niezapowiedziana wypowiedź pisemna z trzech ostatnich lekcji. Jeśli uczeń odpowie prawidłowo na dodatkowe pytania z zakresu całego przerobionego materiału w zakresie jednego semestru, może uzyskać ocenę celującą. Prace pisemne oceniane są na podstawie zdobytych przez ucznia punktów, które są wg. WSO przeliczane na % i na odpowiednie oceny. Ad. 3 Odpowiedź ustna jest niezapowiedziana i sprawdza wiadomości z trzech ostatnich lekcji na ocenę bardzo dobrą i niższą, zaś ocenę celującą otrzymuje uczeń, który opanował wiadomości z całego przerobionego materiału w zakresie jednego działu. Ad. 4 Za brak pracy domowej uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną Ad. 5 Aktywność na lekcji oceniana jest za pomocą tzw. +. Ich ilość decyduje o określonej ocenie. W klasie 5,6 i 8 ocenę celującą uzyskuje się za 4 plusy, natomiast w klasie 7 za sześć plusów. 5 Lekcja … ……………. Temat: Biologia jako nauka – część 2. Badanie świata organizmów. Stawiając pytania i szukając na nie odpowiedzi, biolog posługuje się dwiema metodami pracy: a) obserwacją - …………………………………………………………………………… b) eksperymentem (doświadczeniem) - ………………………………………………………….. …………………………………………………………………………… OPIS DOŚWIADCZENIA (EKSPERYMENTU): I. PROBLEM BADAWCZY: formułujemy w postaci zdania pytającego lub oznajmującego. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… II. HIPOTEZA: jest przewidywaną przez nas odpowiedzią na problem badawczy. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… III WYNIKI DOŚWIADCZENIA (wyniki obserwacji). Próba kontrolna to ta, na którą działamy najmniejszą ilością czynników lub nie działamy żadnymi czynnikami, do niej porównujemy próby doświadczalne (na które działamy różnymi czynnikami) ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… Próba kontrolna to: …………………………………………………………………… Próby doświadczalne (badawcze)to : ……………………………………………………… IV WNIOSKI są odpowiedzią na problem badawczy, opartą o wyniki doświadczenia. ……………………………………………………………………………………………… 6 Lekcja … ……………. Temat: Komórkowa budowa organizmów 1. Komórka jest najmniejszą jednostką budującą organizm , która może żyć samodzielnie . a)organizmy jednokomórkowe : ………………………………………………………………… b) organizmy kolonijne: ……………………………………………………………….…………. c) organizmy wielokomórkowe : …………………………………………………….……………. 2. Porównanie budowy komórki bakteryjnej, zwierzęcej i roślinnej ELEMENT BUDOWY Komórka zwierzęca Komórka roślinna Komórka bakteryjna Komórka grzyba Jądro komórkowe + - cytoplazma + + Błona komórkowa + + mitochondrium + - chloroplast - - Ściana komórkowa - + rybosomy + + Substancja jądrowa, nić DNA, nukleoid - + 3.Budowa mikroskopu : a) części optyczne : okular , obiektyw , kondensor , przesłona ,źródło światła b) części mechaniczne : śruby , statyw , tubus , rewolwer c) powiększanie mikroskopu obliczamy : mnożąc powiększenie obiektywu z powiększeniem okularu. Obraz uzyskany w mikroskopie jest powiększony i odwrócony. 7 Lekcja … ……………. Temat: Hierarchiczna budowa organizmu. Tkanki zwierzęce. 1.Poziomy organizacji życia : Biochemia cytologia histologia Anatomia Związki chemiczne komórki tkanki narządy(organy) genetyka ekologia układy narządów organizm populacja biocenoza 2.Plecha to ciało grzyba lub glonu niezróżnicowane na tkanki i organy. 3.Podział tkanek zwierzęcych: A. TKANKA NABŁONKOWA (nabłonek):komórki różnokształtne (płaskie, sześcienne, walcowate), ściśle do siebie przylegające a) podział ze względu na ilość warstw :  nabłonek jednowarstwowy: wchłanianie różnych substancji  nabłonek wielowarstwowy: funkcje ochronne b) podział ze względu na funkcje:  n. okrywający - zapobiega utracie wody , wnikaniu trucizn i drobnoustrojów.  n. wyściełający – pokrywa narządy wewnętrzne organizm układ narząd tkanka Komórka Związki chemiczne populacja 10 SKÓRA SKÓRA 11 Lekcja ……… Temat : Budowa i funkcje skóry 1.Funkcje skóry: a) ochronna b) termoregulacyjna c) odbiór bodźców d) wytwarzanie witaminy D3 i melaniny (brązowy barwnik) e) wydzielnicza f) wymiana gazowa 2. Budowa skóry (powłoki wspólnej): a) naskórek z keratyną * warstwa rogowa : martwa, złuszczjąca się * warstwa rozrodcza z wytworami: włosy paznokcie, gruczoły (potowe, . mleczne), u zwierząt łuski gadów, rogi, pióra b) skóra właściwa z kolagenem, naczyniami krwionośnymin nerwami i wytworami u zwierząt: poroże, łuski ryb c) warstwa podskórna z tkanką tłuszczową Lekcja ……… Temat : Higiena i choroby skóry. 1.Higiena skóry: a)………………………………………………………………………………………... b)………………………………………………………………………………………… c)…………………………………………………………. …………………………. d)……………………………………………………………………………………….. 2.Choroby skóry: …………………………………………………..……………………………………………… …………………………………………………..……………………………………………… ………………………………………………..………………………………………… 12 3.Rodzaje oparzeń i odmrżeń skóry: I stopień: zaczerwienienie i pieczenie II stopień: pęcherze z płynem, obrzęk, ból III stopień: silny ból, zniszczenie skóry i głębiej położonych tkanek 4.Pierwsza pomoc przy oparzeniech: a)…………………………………………………………………… b)…………………………………………………………………… c)……………………………………………………………………. 5.Pierwsza pomoc przy odmrożeniach: a)…………………………………………………………………… b)…………………………………………………………………… c)…………………………………………………………………… d)……………………………………………………………………. 6.Zapobieganie odmrożeniom: a)…………………………………………………………………………….... b)……………………………………………………………………………..… c)……………………………………………………………………………..… Zadanie domowe: Zbadaj wrażliwość skóry na dotyk wykonując doświadczenie ze strony 17. Opis doświadczenia zamieść w zeszycie (problem badawczy – zdanie oznajmujące lub pytające; hipoteza, wyniki obserwcji, wnioski). Zadanie domowe: 15 Lekcja ……… Temat: Budowa i rola szkieletu osiowego. 1. Budowa szkieletu osiowego a) czaszka ( 23) kosci ; * mózgoczaszka ; kość czołowa, ciemieniowa, potyliczna, skroniowa, klinowa * trzewioczaszka ( twarzoczaszka): kość nosowa, jarzmowa, szczęka górna, żuchwa b) kręgosłup zbudowany z kręgów i dyskow: * odcinek szyjny: 7 kręgów (atlas, obrotnik) * piersiowy: 12 kr. * lędźwiowy 5 kr. * krzyżowy 5 kr. zrośniętych w kość krzyżową * ogonowy ( guziczny) 4 – 5 zrośniętych kręgów c) klatka piersiowa: kręgoslup piersiowy+ żebra + mostek. Rodzaje żeber: * żebra prawdziwe : 7 par * żebra rzekome: 3 pary ( 8 – 10) * żebra wolne: 2 pary (11 – 12 ) 2. Budowa kręgu: a) trzon b) wyrostek stawowy poprzeczny i kolczysty c) kanał kręgowy ( rdzeniowy) d) łuk kręgu 3. Ciemiączka to miejsca ……………………………………………………………………………………… 4. Zatoki to przestrzeń ……………………………………………………………….. 5. Szkielet człowieka składa się z 206 kości. Lekcja …….. Temat: Szkielet kończyn i obręczy. Kości. 1. Szkielet kończyn: a)kończyna górna: kość ramieniowa, przedramię: kość łokciowa, promieniowa; nadgarstek (8 kręgów), śródręcze (5kręgów), paliczki 16 b)kończyna dolna : kość udowa, rzepka, podudzie: kość piszczelowa, strzałkowa; kości stępu (7kręgów), śródstopie (5kręgów), paliczki. 2. Szkielet obręczy (pasu): a)obręcz barkowa: 2 obojczyki, 2 łopatki b) obręcz biodrowa (miednicowa): zrośnięcie kości:biodrowych (2), kulszowych (2), łonowych (2); kość krzyżowa. 3. Budowa chemiczna kości: a)związki organiczne- osseina nadająca kości elastyczność b)związki nieorganiczne- sole wapnia i fosforu- nadające kości twardość. 4. Rodzaje połączeń kości: a) ścisłe, stałe: szwy w czaszce b) półścisłe, półstałe: chrząstkozrosty np. w spojeniu łonowym, między kręgami c) ruchome: stawy * staw zawiasowy np. kolanowy, łokciowy * staw kulisty, panewkowy: biodrowy *staw obrotowy , płaski: między kręgami ( atlasem I obrotnikiem) 5 Budowa stawu: torebka stawowa, panewka, główka, jama stawowa z mazią, więzadła Rys. Budowa stawu RYS. Budowa kości Lekcja …….. Temat: Budowa i znaczenie mięśni 1.Praca mięśni polega na ich skurczu dzięki energii uzyskanej z utlenienia glukozy w obecności tlenu. Podczas długotrwałego wysiłku w efekcie fermentacji mlekowej w mięśniach gromadzi się kwas mlekowy powodując zakwaszenie i ból mięśni: a)praca czynna mięśni, np. chodzenie b)praca bierna np. siedzenie. 17 2.Budowa mięśnia rys. Mięsień gładki rys. Mięsień poprzecznie prążkowany 3.Mięśnie działają antagonistycznie (przeciwstawnie) 4. Podział mięśni ze względu na: a) wykonywany ruch * zginacze i prostowniki, np. biceps i triceps * przywodzące i odwodzące b)rodzaje brzuśców: dwugłowe, trójgłowe, czworogłowe c)rozmieszczenie w organizmie: *głowy, np. żwacz, *szyi, * klatki piersiowej: piersiowy większy, prosty brzucha, * grzbietu: czworoboczny, * kończyn: biceps, triceps, dwugłowy uda, prosty uda. 5.Rodzaje tkanki mięśniowej MIĘSIEŃ BUDOWA LICZBA JĄDER RODZAJ SKURCZU WYSTĘPOWANI E GŁADKI Komórki wrzecionowate 1 w komórce Niezależnie od woli, skurcz wolny, wolno się męczą Przełyk, jelito, tętnice POPRZECZ NIE PRĄŻKOW ANY Rownoległe włókna Wiele skurcz szybki, zależny od woli, szybko się męczą W szkielecie SERCOWY Rozgałęzione włókna poprzecznie prążkowane 1 lub 2 w komórce Niezależnie od woli, skurcz szybki, nie męczą się W sercu Mamy ok 600 mięśni . 20 Lekcja ……. Temat: Pokarm- budulec i źródło energii 1.Jedzenie jest niezbędne organizmowi do wykonywania wszystkich czynności życiowych. 2.Podział składników pokarmowych: a) białka (proteiny) zbudowane z aminokwasów (endogenne – wytwarzane w organizmie, egzogenne – pobierane ze środowiska), funkcje: * składnik budulcowy * składnik błon komórkowych i enzymów *zwalczanie zarazków *transporter substancji Białka dzielimy na pełnowartościowe (zwierzęce z kompletem aminokwasów) i niepełnowartościowe (roślinne) b)węglowodany czyli cukry- źródło energii, zbudowane z glukozy cukry zapasowe: glikogen u zwierząt, skrobia u roślin cukry budulcowe: celuloza (błonnik roślinny)- ułatwia oczyszczanie jelit, chityna u zwierząt c)tłuszcze (lipidy) źródło energii, zbudowane z glicerolu i kwasów tłuszczowych * ochrona przed utratą ciepła, urazami * budulec - zwierzęce : stałe , nasycone (masło, słonina) - roślinne : płynne nienasycone z podwójnymi wiązaniami między atomami węgla (olej, oliwa). Ćwiczenie 1. Zaklasyfikuj produkty do odpowiednich składników pokarmowych: ryż, mięso, jabłko, makaron, masło, smalec, chleb, soja, tran, twaróg, olej. Składniki pokarmowe: tłuszcze roślinne:…………………………………………………………………………….…. tłuszcze zwierzęce:…………………………………………………………………………….. cukry:……………………………………………………………………………………..… białka niepełnowartościowe (roślinne): …………………………………………….………… białka pełnowartościowe (zwierzęce):………………………………………………….…….. Doświadczenie 1. Problem badawczy: Wykrywanie skrobi w ziemniaku. Hipoteza: ………………………………………………………….…………… Wyniki obserwacji: …………………………………………………………… Wnioski: ………………………………………………………………………… 21 Doświadczenie 2. Tytuł: Wykrywanie tłuszczu w orzechu włoskim, chlebie Hipoteza: ……………………………………………………………………… Wyniki: ………………………………………………………………………… Wnioski: ………………….…………………………………………………… Lekcja ………. Temat: Witaminy, sole mineralne, woda - rola w organiźmie. 1 Witaminy i sole mineralne regulują i przyspieszają procesy chemiczne zachodzące w komórce. 2. Rodzaje witamin: a) Rozpuszczalne w tłuszczach (A,D,E,K), magazynowane w organizmie ich nadmiar powoduje zatrucie. b) Rozpuszczalne w wodzie (B,C,H,PP), nie są magazynowane w organizmie. 3.Sole mineralne są regulatorem i budulcem w naszym organizmie. a)Makroelementy np. fosfor, wapń, magnez –to pierwiastki występujące w organizmie w dużych ilościach. b) Mikroelementy- występują w małych ilościach, są podstawowym składnikiem enzymów np. jod, żelazo, fosfor. 4. Błonnik czyli celuloza – występuje w płatkach, otrębach, owocach i warzywach – pomaga w trawieniu. 5. Funkcje wody w organiźmie : a) Składnik ciała do 70 %, b)Rozpuszczalnik dla różnych substancji, c)Katalizator reakcji chemicznych, d)Oczyszcza organizm 22 Doświadczenie 1. Problem badawczy: Czy sok z cytryny zawiera witaminę C Hipoteza: ……………………………………………………………………… Wyniki obserwacji: …………………………………………………………… Wnioski: ………………………………………………………………………… Doświadczenie 2. Tytuł: Wykrywanie tłuszczu w orzechu włoskim, chlebie Hipoteza: ……………………………………………………………………… Wyniki: ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Wnioski: ……………….………………………………………………………… Lekcja ……. Temat: Budowa i rola układu pokarmowego. 1. Trawienie pokarmu polega na jego rozkładzie na związki o prostszej budowie: a) trawienie mechaniczne przez zęby b) chemiczne: przez enzymy trawienne 2. Budowa przewodu pokarmowego: a) Jama ustna z językiem, zębami i śliną, (sliniankipodżuchwowe, przyuszne, podjęzykowe; 1,5 l sliny na dobę) b) Gardło z mięśniami poprzecznie prążkowanymi (skurcze perystaltyczne - robaczkowe) c) Przełyk z mięśniami gładkimi d) Żołądek wyścielony śluzem z wpustem i odźwiernikiem oraz kwasem solnym i pepsyną trawiącą białka (u dzieci podpuszczka) e) Dwunastnica, około 25 cm długości, trawienie pokarmu (cukrów,białek i tłuszczy) dzięki enzymom spływającym z wątroby (żółć trawiąca tłuszcz) i trzustki ( trawienie cukrów, białek i tłuszczy) f)Jelito cienkie (5-6 m dł. ) z ruchami perystaltycznymi czyli robaczkowymi, kosmkami jelitowymi wchłaniającymi mleczko pokarmowe do krwi g) Jelito grube (do 1,5 m dł.) formowanie kału , odciąganie wody , zakończony odbytnicą 25 UKŁAD KRĄŻENIA 26 Lekcja ……. Temat : Budowa i funkcje krwi. 1. Funkcje krwi : a) Dostarczanie do komórek tlenu i substancji odżywczych . b) Odprowadzanie z komórek metabolitów, c) Zwalczanie patogenów (zarazki, antygeny) d) Regulowanie temperatury ciała. 2. Skład krwi: a) Krwinki czerwone czyli erytrocyty –transport O2 i CO2 dzięki hemoglobinie (Fe) powstaje ona w szpiku kostnym; w jednym mm3 jest 5 mln erytrocytów . (bark jądra) b) Krwinki białe czyli leukocyty poruszają się, pełnią funkcje odpornościowe (monocyty, makrofagi- duże, trawią drobnoustroje; limfocyty B- wytwarzają przeciwciała; limfocyty T – niszczą drobnoustroje i przekazują informacje innym krwinkom). W 1 mm3 krwi 5 do 8 tys., c) Płytki krwi czyli trombocyty odpowiedzialne za krzepnięcie, wydzielają substancje, która zawiera : * Białko płynne – fibrynogen * białko w postaci włókienek – fibrynę d) Osocze to woda z hormonami i substancjami odżywczymi. e) Surowica to osocze pozbawione włóknika (np. w bąblu po oparzeniu). 4.Grupy krwi : Antygen na powierzchni erytrocytów określa grupę krwi jaką posiada człowiek. Czynnik Rh+ posiadają osoby mające białko Rh, natomiast osoby z Rh- nie posiadają białka Rh, ale wytwarzają przeciwciała anty Rh. GRUPA KRWI ANTYGEN PRZECIWCIAŁA A Antygen …. Anty ….. B Antygen …. Anty ….. AB – dobry biorca Antygen ….. ………… O – dobry dawca …………… Anty ….. Konflikt serologiczny to niezgodność czynnika Rh między matką, a płodem, matka ma Rh-, natomiast dziecko Rh+. 5. Schemat krzepnięcia krwi: Płynny fibrynogen fibryna w postaci we krwi witK, Ca włóknika 27 Lekcja ……… Temat : Krwiobiegi. Budowa i funkcje układu krwionośnego. 1.Układ krwionośny u człowieka jest obiegiem zamkniętym 2. Rodzaje obiegów krwi: a) Krwiobieg mały (płucny PKPL)- krew krąży między sercem, a płucami w celu pozbycia się CO2 i pobraniaO2. b)Krwiobieg duży – obwodowy: krew krąży między sercem, a narządami w celu natleniania komórek i uwolnienia ich od CO2. c)Krążenie wrotne (wątrobowe) : krew żylna płynąca od jelita cienkiego z mleczkiem pokarmowym dochodzi żyłą wrotną do wątroby, w której mleczko jest oczyszczone i wraca żyłami wątrobowymi do żyły głównej dolnej. 3.Porównanie naczyń krwionośnych : Cecha Tętnice Żyły Naczynia włosowate Obecność zastawek …….. ………. …………… Grubość ścian …….. ………. …………… Ciśnienie krwi …….. ………. …………… 4.Schemat krążenia krwi: Lekcja ………. Temat: Budowa i działanie serca. 1. Budowa serca: a) 2 komory, 2 przedsionki b) przegrody: * międzykomorowa *międzyprzedsionkowa c)zastawki: *trójdzielna między prawą komora i przedsionkiem *dwudzielna między lewą komora i przedsionkiem 30 b) nabyta swoista w wyniku bezpośredniego kontaktu z antygenem · czynna po chorobie , po szczepieniu · bierna w wyniku podania surowicy ( osocze pozbawione włóknika z przeciwciałami) lub gotowe przeciwciała od matki rodzaje limfocytów: Limfocyty B – wytwarzają przeciwciała; limfocyty T – niszczą antygeny ( pomocnicze – rozpoczynają odporność, cytotoksyczne – walczą, supresorowe – hamują odporność ) Lekcja …………. Temat : Powtórzenie wiadomości układzie pokarmowym, krążeniu. Praca klasowa z układu pokarmowego i krążenia. 31 UKŁAD ODDECHOWY 32 Lekcja ………. Temat : Budowa i rola układu oddechowego. 1. Rola układu oddechowego: a) ……………………………………………………… b) ……………………………………………………………….. c) …………………………………………………… d) ……………………………………………………………………. 2. Budowa dróg oddechowych : a) jama nosowa b) gardło c) krtań : nagłośnia (zapobiega dostawaniu się jedzenia do tchawicy) , struny głosowe w głośni, chrząstka tarczowata d) tchawica rozgałęziająca się na : e) 2 oskrzela f) oskrzelki 3. Budowa płuc: a) prawe płuco – 3 płaty b) lewe płuco – 2 płaty c) pęcherzyki płucne d) opłucna- błona ochronna pokrywająca płuca 4. Pojemność płuc: a) kobiety : 3 – 4.5 l. b) mężczyzni 4.5 – 6 l Lekcja ………. Temat : Mechanizm wymiany gazowej. 1. Wentylacja płuc – wymiana powietrz a w płucach 2. Wymiana gazowa – proces dostarczania do organizmu tlenu i usuwania dwutlenku węgla (dyfuzja) przez wilgotne powietrze 3. Mechanizm wentylacji : wentylacja płuc jest możliwa dzięki wdechom i wydechom zachodzącym przy udziale: a) mięśni międzyżebrowych b) przeponie oddzielającej klatkę piersiową od jamy brzusznej 35 UKŁAD WYDALNICZY 36 Lekcja Temat : Budowa i działanie układu wydalniczego. 1. Układ wydalniczy służy do a) wydalania zbędnych produktów przemiany materii b) regulowanie ciśnienia krwi gospodarki wodno mineralnej c) utrzymanie homeostazy 2.Budowa układu wydalniczego : a) 2 nerki b) 2 moczowody c) pęcherz moczowy d) cewka moczowa rys. Budowa nerki – przekrój podłużny 4.Budowa nefronu : a) ciałko nerkowe : kłębuszek (n. krwionośne) + torebka (zbiera metabolity) b) kanalik nerkowy : wprowadzający, zbiorczy 5. Schemat powstawania moczu : 37 6.Niestrawione resztki pokarmu usuwane są przez układ pokarmowy – jest to defekacja . 7. Skład moczu ludzkiego : a) związki organiczne : mocznik, amoniak, kwas moczowy b) związki nieorganiczne : jony chlorkowe , potasowe , H 2 O , fosforowe, sodowe , magnezowe Lekcja ………. Temat : Higiena i choroby układu wydalniczego. 1. Zapobieganie chorobom układu wydalniczego : a) ………………………………….. b) ………………………………….. c) …………………………………. d) …………………………………. e) …………………………………. f) ………………………………….. 2. Choroby układu wydalniczego : a) …………………………………. b) ………………………………….. c) …………………………………. d) …………………………………. 3 Dializa polega na oczyszczaniu krwi ze szkodliwych substancji za pomocą urządzenia zwanego dializatorem (sztuczną nerką) 4.Wydalanie produktów przemiany materii : a) nerki – mocznik woda, sole mineralne i substancje trujące b) gruczoły potowe w skórze – woda, mocznik , sole mineralne c) płuca – wydychane powietrze : woda , CO 2 5. Sposoby wydalania zbędnych produktów przemiany materii u zwierząt : a) dyfuzja – gąbki i parzydełkowce b) dżdżownica – nefrydia (orzęsione lejki) c) owady i pajęczaki – cewki Malpighiego (uchodzą do jelita) d) rak – przez skrzela e) kręgowce – nerka f) gruczoły u mewy i legwana morskiego Lekcja ……….. Temat : Powtórzenie wiadomości o układzie oddechowym, wydalniczym. Praca klasowa. 40 DZIAŁANIE UKŁADU HORMONALNEGO + nadczynność - niedoczynność GRUCZOŁ HORMON DZIAŁANIE PATOLOGIE PRZYSADKA H. WZROSTU + - TYREOTROPINA Hormon tropowy TARCZYCA TYROKSYNA Jod + - PRZYTAR- CZYCE PARATHORMON + - TRZUSTKA INSULINA - GLUKAGON + NADNERCZA ADRENALINA (rdzeń) h. walki + KORTKOSTERO- IDY (kora) JAJNIKI ESTROGEN - PROGESTERON JĄDRA TESTOSTERON - Lekcja ………. Temat: Budowa i rola układu nerwowego 1.Funkcje układu nerwowego polegają na odbiorze, analizie i reakcji na bodźce płynące ze środowiska oraz narządów wewnętrznych. 41 2.Podstawowe zmysły to: wzrok, słuch, węch, smak, dotyk. rys.Budowa neuronu (komórki nerwowej). 4. Funkcje tkanki glejowej * podpora * ochrona *odżywianie 5.Podział układu nerwowego: A) ze względu na budowę a) ośrodkowy: mózgowie, rdzeń kręgowy b) obwodowy: nerwy czaszkowe (12 par), rdzeniowe (31 par) B) ze względu na działanie a) somatyczny - zależny od woli, działający dzięki zmysłom i sterujący mięśniami szkieletowymi b) autonomiczny (wegetatywny) - niezależnie od woli *współczulny - pobudzający do działania np. rozszerzenia źrenicy przyspiesza oddychanie (przeważa w dzień) *przywspółczulny - uspakajające organizm np. zwężenie źrenic, zwolnienie pracy serca (przeważa nocą) Lekcja …….. Temat: Ośrodkowy układ nerwowy. 1.Budowa zewnętrzna mózgowia: a) mózg zbudowany z dwóch półkul: prawej i lewej (nauka i analiza informacji) b)móżdżek - równowaga i koordynacja ruchu 42 c)pień mózgu - odpowiedzialny m.in. za pracę serca, oddychanie i trawienie – czynności które nie zależą od naszej woli (przednie: wzgórze, podwzgórze termoregulacja, głód tylne: śródmózgowie, most i rdzeń przedłużony) 2. Budowa wewnętrzna mózgu: a) opony mózgowe - ochronne przed urazami drobnoustrojami (twarda, pajęcza, miękka) b) istota szara zewnętrzna zbudowana z ciał neuronów, odbiór i analiza bodźców z narządów (kora mózgowa) c) istota biała wewnętrzna zbudowana z aksonów i przewodzi impulsy czaszka - funkcje ochronne mózgu 3. Mapa mózgu: a) płat czołowy - środek ruchu, emocje, myśli b) płat ciemieniowy - czucie, dotyk, temp. c) płat potyliczny - wzrok, rozumienie słów d) płat skroniowy - słuch, zapamiętywanie dźwięków 4. Budowa rdzenia kręgowego: istota biała (zewnętrzna), szara (wewnętrzna), rdzeń kieruje czynnościami niezależnymi od woli i przewodzi impulsy nerwowe: ruch klatki piersiowej, pracę serca, układu pokarmowego, kaszel, kichanie;chroniony przez kręgi i opony mózgowo-rdzeniowe Lekcja ………… Temat: Obwodowy układ nerwowy. Odruchy. 1.Synapsa to połącznie między neuronami. 2Neuroprzekażnik to substancja chemiczna przewodząca impulsy bioelektryczne do następnego neuronu. 3.Łuk odruchowy: 4.Odruch - reakcja organizmu na bodziec. Odruchy dzielimy na: a) wrodzone - bezwarunkowe - są niezależne od woli i niezmienne : wydzielanie śliny podczas jedzenia, kichanie, rozszerzenie źrenicy 45 Fala dźwiękowa w postaci drgań dociera przewodem słuchowym do bębenka, który przekazuje drgania na kosteczki słuchowe oraz płyn w błędniku błoniastym. W ten sposób drgania docierają do komórek rzęsatych wewnątrz ślimaka i tu są przetwarzane na impulsy elektryczne docierające nerwem słuchowym do mózgu. Lekcja ……….. Temat: Higiena oka i ucha. 1. Wady i choroby wzroku: a) daltonizm -……………………………………………………………….………….. b)zez - ………………………………………………………………………….………. c)astygmatyzm - …………………………………………………………………….. d)krótkowzroczność_- ……………………………………………………………… …………………………………………………………………………………….…… Rys. Oko krótkowidza rys. Oko dalekowidza e)dalekowzroczność - …………………………….…………………………………….. …………………………………………………………………………….……… f) zaćma - ………………………………………………………………………….…….. g) jaskra - ……………………………………………………………………..…………. h)jęczmień - ………………………………………………………………………………. i)zapalenie spojówek - …………………………………………………………………… 2. Wady wzroku mogą być wrodzone lub wywołane zbyt jasnym lub za słabym 46 oświetleniem, dlatego powinniśmy dbać o wzrok: a) ……………………………………………………………………………..………… b) ……………………………………………………………………………………… c) ………………………………………………………………………………..…… d) …………………………………………………………………………………….… 3. Wady słuchu mogą polegać na uszkodzeniu błony bębenkowej lub kosteczek słuchowych wywołanych wrodzonymi wadami budowy, infekcjami lub hałasem powyżej …………… dB (decybeli). Lekcja ……….. Temat: Zmysły powonienia smaku i dotyku. 1. Zmysły smaku i węchu odpowiadają za odbiór bodźców chemicznych. Pozwalają przede wszystkim na ocenę pożywienia. 2. Narządem służącym do odbierania zapachów jest nos z komórkami węchowymi (są to receptory). Leżą one w górnej części jamy nosowej na tzw. opuszce węchowej. Zmęczenie komórek węchowych powoduje, że po chwili nie czujemy zapachu np. perfum. Długotrwałe działanie bodźca zapachowego osłabia wrażliwość receptorów, dlatego węch nie zawsze skutecznie ostrzega przed np. zatruciem. 3. Do odbioru wrażeń smakowych służy język pokryty brodawkami smakowymi zawierającymi receptory: kubki smakowe. Receptory smakowe wykazują wrażliwość wyłącznie na substancje rozpuszczone w wodzie. Rodzaje brodawek smakowych: a) nitkowate b) grzybowate c) liściaste d) okolone 4. We wrażeniach smakowych dużą rolę odgrywa zmysł węchu i wzroku. Rys. Mapa smaków na języku 5. Narząd zmysłu dotyku zwany narządem czucia składa się z tysięcy receptorów rozmieszczonych w skórze umożliwiających rozpoznawanie temperatury i dotyku. 47 Lekcja ……….. Temat: Powtórzenie wiadomości z układu neurohormonalnego i narządów zmysłu. 1. Uzupełnij poniższą tabelę: NARZĄD ZMYSŁU WRAŻLIWOŚĆ NA BODZIEC OBSZAR Z RECEPTORAMI RECEPTORY OKO UCHO JĘZYK SKÓRA Lekcja ……….. Temat: Sprawdzenie wiadomości z układu neurohormonalnego i narządów zmysłu. 50 Lekcja …………… Temat: Męski układ rozrodczy. 1. Rozmnażanie człowieka: człowiek jest rozdzielnopłciowy, żyworodny, rozmnaża się płciowo drogą zapłodnienia wewnętrznego. 2. Podział cech płciowych człowieka: I rzędowe cechy płciowe : obecność jąder lub jajników II rzędowe cechy płciowe: obecność zewnętrznych narządów płciowych III rzędowe cechy płciowe : niezwiązane bezpośrednio z rozrodem: zarost ,mutacja głosu, proporcje ciała, obecność biustu, włosienie. 3. Dojrzewanie ( pokwitanie) u chłopców między 11- 15 rokiem życia 4. Budowa męskich narządów rozrodczych: a) gonady: parzyste jądra umieszczone w mosznie( miejsce produkcji plemników i testosteronu) b) prostata ( gruczoł krokowy) : produkcja wydzieliny tworzącej wraz z plemnikami nasienne c) 2 nasieniowody d) cewka moczowo- płciowa e) pęcherzyk nasienny – odżywianie plemnika f) najądrza – magazyn plemników g) penis, prącie z ciałami jamistymi – narząd kopulacji 5. Budowa plemnika : główka , wstawka, wić, akrosom. W jądrach rozwija się ok. 500 mln plemników dziennie. Rys. Budowa plemnika 51 Lekcja ……….. Temat:Budowa i funkcje żeńskiego układu rozrodczego. 1. Dojrzewanie – pokwitanie u dziewcząt 10- 14 lat rok życia, menopauza ( przekwitanie) 50 -60 lat rok .życia 2.Żeńskie narządy rozrodcze: * 2jajniki ( gonady produkujące k. jajowe oraz progesteron i estrogen) * 2 jajowody * macica zbudowana z trzonu i szyjki : miejsce zagnieżdżenia się zarodka * pochwa 3. Budowa komórki jajowej: błona komórkowa , jądro, substancja zapasowa , osłonka przejrzysta, wieniec promienisty 4. Płodność kobiety w cyklu miesięcznym: w jajniku znajdują się pęcherzyki jajnikowe zawierające k. jajowe. Gdy gamety dojrzeją pęcherzyk pęka i komórka jajowa wydostaje się na zewnątrz jajnika do jajowodu ( owulacja –jajeczkowanie). Pusty pęcherzyk wytwarza hormon. Rozpoczęcie cyklu hormon pęcherzykowy wydzielany przez przysadkę Dojrzewanie w jajniku pęcherzyka pierwotnego zawierającego komórkę jajową, produkcja estrogenu Rozrost błony śluzowej macicy, gotowość do przyjęcia zarodka Wydostanie się komórki jajowej do jajowodu Pęknięcie pęcherzyka pierwotnego - owulacja - jajeczkowanie i przekształcenie osłonek pęcherzyka w ciałko żółte produkujące progesteron ( rozrost śluzówki macicy) brak zapłodnienia Zanik ciałka żółtego ,obniżenie poziomu progesteronu Złuszczenie śluzówki macicy, krwawienie z dróg rodnych (miesiączka, menstruacja, okres) 52 Rys. budowa komórki jajowej Lekcja ….. Temat: Rozwój człowieka od poczęcia do narodzin 1. Objawy ciąży: a) ………………………………. b) ………………………………… c) ………………………………. d) ………………………………… 2.Zapłodnienie komórki jajowej ma miejsce w jajowodzie , a rozwój zarodka odbywa się w macicy 3. Pojęcia: a) łożysko – narząd zapewniający odżywianie i wymianę gazową między matką a płodem b) pępowina wypełniona naczyniami krwionośnymi łączy płód z łożyskiem c) błony płodowe – otaczają płód tworząc właściwe środowisko wokół niego chroniący przed urazami: owodnia – otacza i chroni zarodek; omocznia – tworzenie naczyń krwionośnych zarodka; kosmówka – ma liczne kosmki, odżywianie i natlenianie zarodka d) wody płodowe – w nich zanurzony jest płód. 4. Wędrówka zarodka: a) zygota – zapłodniona komórka jajowa z pojedynczym jądrem b) morula z niej powstaje blastula ( w macicy) ; 11 dnia – zarodek jest zagnieżdżony w macicy c) faza zarodkowa – do 9 -go tygodnia d) faza płodowa – od trzeciego miesiąca, płód jest ukształtowany i przypomina dziecko e) po 38 tygodniach następuje poród f) okres połogu 55 RÓWNOWAGA WEWNĘTRZNA ORGANIZMU 56 Lekcja ……….. Temat: Choroba – zaburzenie homeostazy. 1. Drogi rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych: DROGA ROZPRZESTRZE NIANIA SIĘ PRZYKŁADY CHORÓB ZAPOBIEGANIE CHOROBOM Kropelkowa(oddechowa) Pokarmowa Płciowa Przez krew Przez dotyk 2. Choroby cywilizacyjne – społeczne są wywołane niewłaściwym trybem życia: CHOROBA PRZYCZYNY ZAPOBIEGANIE MIAŻDŻYCA OTYŁOŚĆ ALERGIE WADY KRĘGOSŁUPA NERWICE NOWOTWORY 3.Podział chorób WIRUSOWE BAKTERYJNE PIERWOTNIAKOWE CYWILIZACYJNE 57 Lekcja ……….… Temat: Uzależnienia w życiu człowieka. 1. Wszystkie używki stanowią zagrożenie dla zdrowia. Mogą przyczyniać się do uszkodzeń różnych narządów. Przyjmowanie coraz większej ilości używek może łatwo przerodzić się w nałóg czyli uzależnienie – silną potrzebę zażycia danej substancji nawet gdy wie się, że jest bardzo szkodliwa. 2. praca w grupach z podręcznikiem: polecenie dla każdej grupy: Przygotuj prezentację dla klasy na podany temat, zapisz notatkę w zeszycie dokańczając zdanie podane pod tytułem waszej prezentacji. Pamiętaj o zaangażowaniu WSZYSTKICH członków grupy. I GRUPA Tytuł: szkodliwość palenia Notatka: palenie jest niebezpieczne dla zdrowia ponieważ …………………………………………………………………………………………….….. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… II GRUPA Tytuł: alkohol to niebezpieczna pułapka Notatka: Alkohol może zrujnować życie ………………………………………………………….……………………………………. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… III GRUPA Tytuł: Narkotyki to śmiertelna pułapka. Notatka: Narkotyki mogą zrujnować życie ………………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… 60 UKŁAD KRĄŻENIA KRWIONOŚNY: Skład krwi: …………………………………………. Rodzaje naczyń krwionośnych:…………………….. Budowa serca: ………………………………………. LIMFATYCZNY Elementy budowy ukł. limf.: ……………………….. …………………………………………………………. Rodzaje odporności : ………………………………… UKŁAD ODDECHO WY Drogi oddechowe: …………………………………… UKŁAD NERWOWO - HORMONAL NY Budowa neuronu: …………………………………….. Skład ośrodkowego ukł. nerw. : ………………….…. Skład obwodowego ukł. nerw. ……………………….. Hormony i gruczoły: dokrewne: przysadka - …………...,…………………….. szyszynka – ……………....,przytarczyce - ……………., tarczyca - ………………. Trzustka - …………………………………………., nadnercza – ……..……………..……, jądra - ……, jajniki - …………………………. UKŁAD FUNKCJE BUDOWA CHOROBY UKŁAD WYDALNI CZY Elementy układu wydalniczego: ………………………….………………………………. Budowa wewnętrzna nerki: …………………………… Budowa nefronu: ciałko nerkowe…………………….. Kanaliki nerkowe: …………………………………. NARZĄDY ZMYSŁÓW Budowa oka: rogówka, twardówka…………………… ……………………………………………………....... Budowa ucha zewnętrznego: …………………………… 61 Środkowego: trąbka słuchowa, ………………………… …………………………………………………………. Wewnętrznego: ślimak, ……………………………….. …………………………………………………………. Rodzaje smaków: gorzki, ……………………………… ROZMNAŻA NIE SIĘ Ukł. rozrodczy żeński: jajniki, ………………………… Ukł. rozrodczy męski: jądra, ………………………….. ZDROWIE A CYWILIZA CJA Choroby bakteryjne:…………………………………..… Choroby wirusowe: …………………………………….. Choroby weneryczne: …………………………………... Choroby cywilizacyjne: ………………………………... Zadanie Wymienione choroby posegreguj ze względu na czynnik chorobotwórczy: odra ospa, różyczka, opryszczka, grzybica, kurzajki, zapalenie płuc, pleśniawka, nowotwor, tężec,grypa,cukrzyca, alergia, gruźlica, kiła, AIDS, angina, cholera, WZWB, WZW C, rzeżączka, rzęsistek, lamblia, czerwonka, borelioza, zapalenie opon mózgowych CZYNNIK CHOROBO TWÓRCZY PRZYKŁADY CHORÓB BAKTERIE WIRUSY GRZYBY PIERWOTNIAKI CYWILIZACYJNE 62 ZESTAW PYTAŃ DO POWTÓREK Z CZŁOWIEKA SKÓRA 1.Budwa skóry 2. Funkcje skóry 3. Wytwory naskórka 4. Wytwory skóry właściwej 5. cechy odróżniające człowieka od innych naczelnych (małp) 6. Choroby skóry 7. Stopnie oparzeń i odmrożeń skóry 8. Pierwsza pomoc przy oparzeniach i odmrożeniach APARAT RUCHU 1. Elementy biernej części aparatu ruchu 2. Elementy czynnej części aparatu ruchu 3. Skład szkieletu osiowego 4. Budowa czaszki 5. Odcinki kręgosłupa (nazwy, liczby kręgów) 6. Budowa klatki piersiowej 7. Budowa kręgu 8. Budowa kończyny dolnej, górnej, obręczy barkowej, miednicowej 9. Budowa kości: chemiczna, zewnętrzna, wewnętrzna 10. Budowa stawu 11. Rodzaje połączeń kości 12. Rodzaje i budowa mięśni: poprzecznie – prążkowanego, gładkiego, sercowego 13. Podział mięśni 14. Wady postawy (kręgosłupa) UKŁAD POKARMOWY 1. Podział i funkcje składników pokarmowych, witamin, soli mineralnych, błonnika i wody 2. Znajomość doświadczeń: wykrywanie skrobi i tłuszczu w pożywieniu 3. Odcinki układu po9karmowego i ich funkcje 4. Trawienie cukrów, tłuszczy i białek w organizmie 5. Produkty trawienia cukrów, tłuszczy i białek 6. Rodzaje zębów, wzór zębowy człowieka 7. Zewnętrzna i wewnętrzna budowa zęba 8. Piramida pokarmowa 9. Obliczanie masy ciała wg indeksu BMI 65 66