Uwłaszczenie chłopów pod zaborami, Egzaminy z Historia

Pobierz Uwłaszczenie chłopów pod zaborami i więcej Egzaminy w PDF z Historia tylko na Docsity! Uwłaszczenie chłopów pod zaborami Wprowadzenie Przeczytaj Film edukacyjny Schemat + Sprawdź się Dla nauczyciela Bibliografia: Źródło: Kontrakt Aleksandra hrabiego Potockiego z chłopami wsi Zastów . Cytat za: Wybór tekstów źródłowych z historii Polski w latach 1795–1864, oprac. S. Kieniewicz, T. Mencel, W. Rostocki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1956. W systemie feudalnym własność miała charakter podzielony: pan miał własność zwierzchnią z prawem sprzedaży lub podziału nieruchomości, a chłopi jedynie prawo użytkowania ziemi w zamian za powinności na rzecz dworu – pańszczyznę lub najem przymusowy. Uwłaszczenie, w istocie polegające na przekazaniu chłopom pełnych praw własności do ziemi, upraszczało prawo własnościowe i pozwalało chłopom np. zaciągać kredyty pod zastaw ziemi. Umożliwiało też komasację rozproszonych działek i zerwanie z dotychczasową praktyką wspólnej uprawy ziemi przez całą gromadę wiejską. Do tej pory do robót polowych szła cała wieś, a jej mieszkańcy wspólnie podejmowali decyzję, na którym polu siane będą zboża jare, na którym ozime, a które będzie ugorować. Pod koniec XVIII w. uwłaszczenie było procesem związanym z rewolucją przemysłową, niezbędnym do tego, aby wdrażać gospodarkę kapitalistyczną. Chłopi uwolnieni od przywiązania do ziemi i ponoszonych na rzecz panów obciążeń mogli lepiej zadbać o swoją ziemię, a także zasilać rozwijający się przemysł. Na ziemiach polskich po upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów temat zmniejszenia powinności chłopów oraz nadania im wolności osobistej wiązał się z zagadnieniem walki o niepodległość – pierwsze próby podejmował już Tadeusz Kościuszko, wydając Uniwersał połaniecki. Ale konkretne reformy wdrożyły już władze zaborcze w XIX w. Grigorij Miasojedow, Czytanie manifestu 1861, 1873 r. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. Uwłaszczenie chłopów pod zaborami procesu ludności bezrolnej i małorolnej miało tę zaletę, że mogła ona pozostać siłą roboczą dla wielkich majątków. Aż do 1850 r. uwłaszczyć się mogli tylko chłopi, których stać było na zapłacenie odszkodowania, i to za zgodą właściciela ziemskiego. Po Wiośnie Ludów, gdy rząd pruski dojrzał w chłopach sojusznika, warunki złagodzono, uruchomiono korzystne kredyty i zniesiono konieczność zgody pańskiej. Proces uwłaszczenia trwał do lat 80. XIX w. W rezultacie powstały duże gospodarstwa chłopskie, a areał wielkiej własności ziemskiej powiększył się o grunty nieuwłaszczone oraz tzw. grunty serwitutowe, czyli dotychczas użytkowane przez całą wieś bez opłat (zwykle pastwiska i lasy). W zaborze austriackim uwłaszczenie przeprowadzono w czasie Wiosny Ludów, w roku 1848. Na mocy ustawy chłopi przejęli na własność grunty użytkowane w chwili jej wydania. Część odszkodowań pokryli włościanie, resztę zaś państwo. W zaborze rosyjskim sprawa uwłaszczenia miała charakter polityczny. Mówiono o nim już w czasie powstania listopadowego, chcąc w ten sposób pozyskać chłopów. Projekty sfinansowania odszkodowań z dobrowolnej kwesty pokazują, że ówcześni politycy zupełnie nie zdawali sobie sprawy z ogromu problemu. W 1863 r., w trakcie powstania styczniowego, powstańczy Rząd Narodowy ogłosił uwłaszczenie, ale trudno było je przeprowadzić w kraju opanowanym przez zaborcę. Wydany przez cara Aleksandra II dekret z marca 1864 r. nie ustępował zasadom powstańczym, a co ważniejsze – ogłoszony został przez faktyczną władzę. Przewidywał on zniesienie powinności wsi względem dworu, nadanie chłopom na własność nie tylko gruntów użytkowanych, ale także skonfiskowanych ziemianom biorącym udział w powstaniu styczniowym, oraz nadanie ziemi osobom bezrolnym. W efekcie areał gruntów chłopskich wzrósł o 8 proc. Utrzymano też serwituty. Chłopi nie płacili odszkodowań, a dotychczasowi właściciele otrzymali tzw. listy zastawne, które miały być stopniowo wykupywane przez państwo. System ten był dla ziemian niekorzystny, gdyż obligacje szybko straciły na wartości z powodu niestabilności rosyjskiej waluty. Z kolei ściągany od chłopów podatek gruntowy, z którego spłacano obligacje, sprawił, że uwłaszczenie było niezwykle opłacalne dla skarbu rosyjskiego. Powołano również namiastkę samorządu wiejskiego – choć podporządkowany władzom, stanowił on jedyną formę samorządu w Kraju Nadwiślańskim. Celem reformy rolnej było pozyskanie chłopstwa dla państwa. Służyć temu też miała rosyjska szkoła i podkreślanie na każdym kroku cesarskich dobrodziejstw dla polskiego ludu. Zamiary te jednak się nie powiodły. Szkoła nie spełniła swego rusyfikacyjnego zadania, a inteligencja, uformowana ze Pomnik Aleksandra II, „cara-wyzwoliciela”, wzniesiony w 1899 r. w Częstochowie z dobrowolnych składek chłopów polskich. Dlaczego chłopi zdecydowali się ufundować pomnik Aleksandra II? O czym to świadczy? Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. szlachty „wysadzonej z siodła”, czyli podupadłej wskutek represji i konfiskat, odnosiła się do zaborcy z nienawiścią. Nie rozwiązano także problemu przeludnienia wsi – spadek śmiertelności wywołał lawinowy przyrost ludności. Coraz większa liczba chłopów bezrolnych napływała do miast, gdzie tworzyli oni podatne na socjalistyczną agitację masy robotników. Manifest Tymczasowego Rządu Narodowego z 22 stycznia 1863 r., zapowiadający przeprowadzenie uwłaszczenia chłopów. Dlaczego powstańcom styczniowym zależało na uwłaszczeniu chłopów? Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. Generalną korzyścią z uwłaszczenia było zniesienie resztek systemu feudalnego. Jednak w poszczególnych zaborach proces ten miał różne następstwa. W zaborze pruskim, gdzie reforma uwłaszczeniowa trwała kilkadziesiąt lat, powstały duże gospodarstwa rolne wykorzystujące pracę najemną i dysponujące środkami na inwestycje i wdrażanie nowych technologii. Podniosły się też kultura rolna oraz poziom życia wsi. W zaborach austriackim i rosyjskim ziemię nadano chłopom na mocy jednorazowych dekretów, bez odszkodowań, wskutek czego wzrosła liczba małych gospodarstw, które w kolejnych pokoleniach ulegały coraz dalszym podziałom, co tylko pogłębiało ubóstwo wsi. Słownik areał (z łac. area – powierzchnia, plac) powierzchnia gruntów zajętych pod uprawę ziemi listy zastawne dłużny papier wartościowy emitowany przez bank hipoteczny, wystawiany imiennie bądź na okaziciela ogradzanie (pól) zjawisko mające miejsce w Anglii i Irlandii i polegające na odbieraniu ziemi ubogiej ludności chłopskiej oraz wypędzaniu dzierżawców z gruntów ornych, zmienianych na pastwiska i plantacje lnu; pojawiło się w XIII w., ale największe rozmiary osiągnęło na przełomie XVIII i XIX w. serwituty (z łac. servitus, D. servitutis – służenie) uprawnienia chłopów do korzystania z dworskich gruntów folwarcznych, łąk i lasów, wywodzące się z okresu feudalnego uwłaszczenie (chłopów) nadanie chłopom na własność użytkowanej przez nich ziemi, z którym wiąże się zniesienie obowiązków względem pana feudalnego, tj. pańszczyzny, darmoch i czynszu włościanin mieszkaniec wsi zajmujący się rolnictwem; wieśniak, rolnik Słowa kluczowe uwłaszczenie, Aleksander II, chłopi, powstanie styczniowe, ziemie polskie pod zaborami, Polacy pod zaborami, serwituty Bibliografia Wybór tekstów źródłowych z historii Polski w latach 1795–1864, oprac. S. Kieniewicz, T. Mencel, W. Rostocki, Warszawa 1956. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 34, Sprawa chłopska w XIX wieku na ziemiach polskich w okresie reform uwłaszczeniowych, oprac. K. Śreniowska, Warszawa 1958. Polska w latach 1795–1864. Wybór tekstów źródłowych do nauczania historii, wybór i oprac. I. Rusinowa, Warszawa 1986. Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska‐Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1998. Polecenie 7 Wyjaśnij przyczyny utrudnionego rozwoju rolnictwa na terenie Królestwa Polskiego w porównaniu z zaborem pruskim. Twoja odpowiedź Schemat + Sprawdź się Polecenie 1 Zapoznaj się z poniższym schematem, a następnie wykonaj kolejne polecenia. Jan Feliks Piwarski (1794–1859), Grajek Mazur i chłopi z okolic Warszawy. Źródło: Biblioteka Narodowa, Wikimedia Commons, licencja: CC 0 1.0. Polecenie 2 Porównaj formy odszkodowań, które zostały przyznane w trzech zaborach ziemiaństwu w związku z reformami uwłaszczeniowymi. 1 2 3 4 5 Polecenie 3 Oceń, w którym zaborze reformy uwłaszczeniowe były najbardziej korzystne dla chłopów. Dla nauczyciela Autor: Joanna Kalinowska Przedmiot: Historia Temat: Uwłaszczenie chłopów pod zaborami Grupa docelowa: Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum Podstawa programowa: Zakres podstawowy Treści nauczania – wymagania szczegółowe Zakres podstawowy XXXII. Powstanie styczniowe i jego następstwa. Uczeń: 4) przedstawia problem uwłaszczenia chłopów w zaborze rosyjskim oraz porównuje z procesem uwłaszczeniowym w pozostałych zaborach. Kształtowane kompetencje kluczowe: kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji; kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się; kompetencje obywatelskie. Cele operacyjne: Uczeń: tłumaczy, na czym polegał proces uwłaszczania chłopów; wyjaśnia, w jaki sposób przebiegał proces uwłaszczeniowy w każdym z trzech zaborów; wskazuje podobieństwa i różnice w tym procesie uwłaszczenia na terenie trzech zaborów; przedstawia następstwa reform uwłaszczeniowych na ziemiach polskich pod zaborami. Strategie nauczania: konstruktywizm; konektywizm. Metody i techniki nauczania: rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych; analiza materiału źródłowego (porównawcza); dyskusja; mapa myśli. Formy pracy: praca indywidualna; praca w parach; praca w grupach; praca całego zespołu klasowego. Środki dydaktyczne: komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda; telefony z dostępem do internetu. Przebieg lekcji Przed lekcją: 1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‐materiał „Uwłaszczenie chłopów pod zaborami”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” i multimedium w sekcji „Film edukacyjny” (bez poleceń) tak, aby podczas lekcji mogli w niej aktywnie uczestniczyć i wykonywać polecenia. 2. Wybrani uczniowie (albo ochotnicy) przygotowują prezentacje; jedna osoba (lub zespół liczący maks. 3 osoby) skupia się na procesie uwłaszczenia w zaborze pruskim, druga – w zaborze austriackim, trzecia – w zaborze rosyjskim. Uczniowie mogą korzystać podczas przygotowywania swoich prac z filmów znajdujących się w sekcji „Film edukacyjny”. Faza wstępna: 1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat i cele lekcji i przybliża je uczniom. 2. Raport z przygotowań. Nauczyciel za pomocą dostępnego w panelu użytkownika raportu sprawdza przygotowanie uczniów do lekcji, m.in. kto zapoznał się z udostępnionym e‐materiałem. Prowadzący zadaje uczniom pytanie o umiejscowienie tematu lekcji w czasie. Pyta: W jakim okresie się znajdujemy? Co ważnego działo się wcześniej? Uczniowie powinni omówić utratę przez Rzeczpospolitą niepodległości, rozbiory Polski, podział ziem po upadku Napoleona. Faza realizacyjna: 1. Nauczyciel przypomina o prezentacjach przygotowanych przez uczniów przed lekcją. Prosi wybrane osoby (lub ochotników z danych zespołów) o przedstawienie efektów swojej pracy przed resztą klasy. Po prezentacji uczniowie krótko o niej dyskutują, dodają informacje, które ich zdaniem warto uwzględnić. Prowadzący może korygować odpowiedzi i je uzupełniać 2. Praca z drugim multimedium („Schemat + Sprawdź się”). Nauczyciel prosi, aby uczniowie zapoznali się z tekstami źródłowymi, a następnie, pracując w parach, wykonali polecenie 2: „Porównaj formy odszkodowań, które zostały przyznane w trzech zaborach ziemiaństwu w związku z reformami uwłaszczeniowymi”. Uczniowie dyskutują, a następnie zapisują wnioski. Wybrane pary omawiają swoje rozwiązanie i spostrzeżenia na forum klasy. 3. Nauczyciel, nawiązując do polecenia 3 z sekcji „Schemat + Sprawdź się”, prosi, aby uczniowie ocenili, w którym zaborze reformy uwłaszczeniowe były dla chłopów najbardziej korzystne. Wskazane osoby (lub ochotnicy) przedstawiają swoje propozycje odpowiedzi wraz z uzasadnieniem, dyskutują w gronie pozostałych uczniów. Faza podsumowująca: 1. Uczniowie podsumowują swoją wiedzę z wykorzystaniem mapy myśli. Nauczyciel poleca, aby uczniowie odliczyli do trzech, a następnie dzieli ich zgodnie z numerami na grupy do czterech uczniów. Każda grupa opracowuje mapę myśli dotyczącą wybranego zaboru: 1 – zabór pruski, 2 – zabór austriacki, 3 – zabór rosyjski. Grupy na środku kartki A4 wpisują główne hasło, np. „Uwłaszczenie chłopów na ziemiach zaboru rosyjskiego”, i rysują gałęzie mapy. Powinny rozchodzić się promieniście i rozdzielać na kolejne gałęzie. Słowa, które zostaną umieszczone nad gałęziami, powinny być słowami kluczami, które wyrażają istotę myśli lub zagadnienia, np. zasady uwłaszczenia, formy odszkodowania, przyczyna wprowadzenia uwłaszczenia, skutki uwłaszczenia itp. 2. Po wykonaniu pracy, w zależności od liczebności klasy i czasu, nauczyciel prosi o omówienie mapy myśli przedstawicieli wybranych lub wszystkich grup. 3. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, może ocenić pracę uczniowskich grup. Praca domowa: 1. Wykonaj ćwiczenia 1 i 2 z sekcji „Schemat + Sprawdź się”. 2. (Dla uczniów chętnych) Zapoznaj się z filmami i wykonaj dołączone do nich polecenia. Materiały pomocnicze: Wybór tekstów źródłowych z historii Polski w latach 1795–1864, oprac. S. Kieniewicz, T. Mencel, W. Rostocki, Warszawa 1956. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 34, Sprawa chłopska w XIX wieku na ziemiach polskich w okresie reform uwłaszczeniowych, oprac. K. Śreniowska, Warszawa 1958.