Z problematyki wpływów ideowych i organizacyjnych ..., Ćwiczenia z Gospodarka

Pobierz Z problematyki wpływów ideowych i organizacyjnych ... i więcej Ćwiczenia w PDF z Gospodarka tylko na Docsity! JÓZEF HAMPEL Z PROBLEMATYKI WPŁYWÓW IDEOWYCH I ORGANIZACYJNYCH KOMUNISTYCZNEJ PARTII POLSKI WŚRÓD CHŁOPÓW WOJEWÓDZTWA KRAKOWSKIEGO Zagadnienia oddziaływania i percepcji ideologii komunistycznej w środowisku wiejskim nie należą w polskiej historiografii do jednozna­ cznie rozstrzygniętych. Zaważyły na tym stanie zarówno niedostatki w wykorzystywanym materiale źródłowym, charakter i warunki dzia­ łalności Komunistycznej Partii Polski, jak również uproszczenia inter­ pretacyjne, wyrażające się głównie w programowym niejako przecenia­ niu możliwości oddziaływania i atrakcyjności poglądów i programów ko­ munistycznych w szerokich kręgach ludności wiejskiej. Struktura wła­ sności ziemi, rozwarstwienie wsi, istniejące i pogłębiające się konflikty społeczne, mimo pozorów, nie były wystarczającymi przesłankami gwa­ rantującymi atrakcyjność ideologii komunistycznej wśród chłopów. Równocześnie także stanowisko KPRP, a później KPP wobec chłopów i kwestii agrarnej, dalekie od jednolitości poglądy teoretyków i przywód­ ców KPP w powyższych kwestiach, spory programowe i interpretacje założeń programowych, nie ułatwiały autentycznego wzrostu wpływów komunistycznych na wsi. Nie mniej ważnym zagadnieniem jest także zjawisko specyfiki spo­ łeczności wiejskiej, względnej trwałości tradycyjnej struktury społecznej na wsi, powodujące swoistego rodzaju odporność na oddziaływania ze­ wnętrzne. „Chłopstwo jest zjawiskiem zagadkowym. Zdawać się może, że jest warstwą wyjątkowo stabilną i konserwatywną, że zamknięcie w ramy małych, izolowanych układów i powtarzanie z pokolenia na po­ kolenie tego samego cyklu życia skutecznie przeciwstawia się tak podat­ ności na modernizację, jak i zdolności wpływania na przekształcenia spo­ łeczne, autonomicznego wytwarzania wielkich ruchów społecznych i wła­ snych ideologii” \ Proces przełamywania swoistego zjawiska stabilizacji warstwy chłopskiej, jej przekształcania się w pełnym tego sjowa zna­ czeniu w klasę społeczną był wynikiem wielorakich czynników oraz pro­ cesem długotrwałym. Podstawowym czynnikiem był w tym procesie bez­ sprzecznie ruch ludowy w całej swej różnorodności programowej i tery- tonalnej, inne ideologie oddziaływujące na świadomość ludności wiej­ skiej, w tym także ideologia komunistyczna a ściślej propagowane przez komunistów hasła i programy przebudowy stosunków ekonomiczno-spo­ łecznych. Komunistyczna Partia Robotnicza Polski była partią młodą, powstałą w określonych warunkach politycznych i międzynarodowych, szarpaną wewnętrznymi sprzecznościami, a przez cały okres dwudziestolecia mię­ dzywojennego nie mającą na wsi sojusznika politycznego. Zwalczana była przez wszystkie ugrupowania polityczne od najskrajniejszej prawicy do Polskiej Partii Socjalistycznej włącznie. Walka o kształt terytorialny II Rzeczypospolitej w latach 1918—1921, problemy graniczne oraz wojna z Rosją Radziecką, były istotnymi czynnikami określającymi na długie lata stosunek społeczeństwa polskiego do Rosji Radzieckiej i komunizmu. Powołanie rządu Obrony Narodowej z Wincentym Witosem na czele, jego ,.manifest” do chłopów, późniejsza mitologizacja ,,cudu nad Wisłą”, były także istotnymi czynnikami, które należy uwzględniać rozważając wa­ runki działania KPP na wsi. Przenikanie i przyswajanie ideologii klasy robotniczej, szczególnie na terenach byłej Galicji o charakterystycznej przecież strukturze ekono­ miczno-społecznej, nie mogło być procesem łatwym i szybkim. Sama bo­ wiem ideologia, chociażby nawet najsłuszniejsza nie może zdobyć powo­ dzenia przez samą tylko atrakcyjność formalną. Musi ona przede wszyst­ kim korelować ze społecznymi oczekiwaniami i być wynikiem określo­ nego stopnia rozwoju świadomości społecznej. Trafnie zagadnienie to ujął Jan Borkowski w trakcie dyskusji redakcyjnej „Z pola walki” stwierdza­ jąc, że ruch komunistyczny nie był „[...] ruchem beznadziejnego proleta­ riatu [...] był ruchem wyzyskiwanych i skrzywdzonych, ale obdarzonych poczuciem swej wartości, swych zdolności do współgospodarzenia kra­ jem *.” Należy więc postawić przede wszystkim pytanie w jakim stopniu chłopi województwa krakowskiego byli obiektywnie przygotowani do percepcji idei propagowanych przez komunistów. Z pewnością -nie było takich warunków w pierwszych latach II Rzeczypospolitej. Wskazują na to wyraźnie dokumenty partyjne z lat dwudziestych oraz wybory sejmo­ we w 1922 r. Utworzony przed wyborami Związek Proletariatu Miast i Wsi nie wystawił w wyborach własnych list w powiatach Wadowice, Biała, Myślenice, Żywiec, Nowy Targ, Spisz — Orawa, Nowy Sącz, Li­ manowa, Bochnia, Wieliczka, Tarnów, Pilzno, Brzesko, Dąbrowa, Gry­ bów, Gorlice, z powodu słabości organizacji komunistycznej. Jedynie okręg nr 42 (Kraków—Chrzanów—Oświęcim—Podgórze—Olkusz—Mie­ chów) oraz nr 46 (Jasło—Ropczyce—Strzyżów—Mielec—Kolbuszowa— Tarnobrzeg), uznane zostały za okręgi. I kategorii, w których należało podjąć aktywną kampanię wyborczą \ Stan taki potwierdza również spra­ przeciwstawienia się i zdecydowanego zwalczania idei głoszonych przez ,,komunistyczno-żydowsko-jadowite gazety” w rodzaju „Pługa”. W kwiet­ niu 1924 r. aresztowany został redaktor i wydawca A. Kołtonówicz pod zarzutem zdrady głównej. Śledztwo zakończyło się uchyleniem •skarże­ nia, spowodowało jednak przerwę w wydawnictwie. Kolejny 18 nr ukazał się bowiem dopiero 28 sierpnia 1924 r.18. Ustalone zostały także wówczas zasady pracy organizacyjnej, która opierać się miała o system mężów zaufania, rekrutowanych spośród „naj­ bardziej wyrobionych chłopów” i robotników rolnych, systematycznie organizowanych konferencjach okręgowych, przy równoczesnym zarzu­ ceniu praktyki utrzymywania funkcjonariuszy rolnych na szczeblu okrę­ gów. Należy odnotować, że w konferencji tej nie uczestniczył przedsta­ wiciel Małopolski14. Kontakty CWR z terenami Małopolski odnowione zostały dopiero z końcem 1923 r., gdzie zdaniem autora sprawozdania praca była od daw­ na zaniedbana. Główny nacisk położono zresztą ina działalność we wsiach rzeszowskich i jasielskich, natomiast z okręgiem krakowskim odnotowano jedynie fakt kontaktu 1S. Rozwój wpływów organizacyjnych nie postępo­ wał jednak zbyt szybko, nie tworzono początkowo odrębnych kół wiej­ skich. Na początku 1924 r. zawiązana została także organizacja w. Nowym Sączu mająca być oparciem dla oddziaływania na okoliczne wioski, jed­ nakże krakowski komitet okręgowy nie przywiązywał większej wagi do działalności w środowisku wiejskim, ,,[...] prowadząc głównie pracę za­ wodową, organizacjami wiejskimi i małych miasteczek wcale się nie in­ teresuje. Kierujący robotą wiejską członek Wydziału Miejskiego, nie był dotąd wzywany na posiedzenia komitetu, nawet mimo częstego komu­ nikowania się z przedstawicielem komitetu nie był pytany o sprawoz­ danie” 1R. Wprawdzie na II Konferencji KPRP w lutym 1921 r. stwierdzono, że organizacja w obliczu narastającego kryzysu rewolucyjnego winna stać się wyrazicielką interesów nie tylko robotników folwarcznych ale także najszerszych mas ludności, które „gospodarka kapitalistyczna stacza na dno nędzy” 17, to jednak po załamaniu się fali rewolucyjnej, stabilizacja politycznej i gospodarczej, nastąpiło dość wyraźne zahamowanie aktyw­ ności. Ponowne ożywienie dyskusji nad problemem agrarnym przypada na rok 1923, co znalazło odbicie podczas II Zjazdu a następnie IV Kon­ ferencji partyjnej odbytej w grudniu 1925 r.la Rozgorzała wówczas dys­ kusja na temat zasad i kierunków nad charakterem komunistycznej or­ ganizacji na wsi. Jednym słowem, czy dążyć należy do tworzenia samo­ dzielnej rewolucyjnej partii chłopskiej, czy też zakonspirowanej komuni­ stycznej komórki kierowniczej w legalnie działających organizacjach chłopskich. Wydaje się, że zwyciężył ostatecznie ten drugi pogląd, co w konsekwencji doprowadzić musiało do dalszego ograniczenia możliwo­ ści oddziaływań oraz utrzymania opinii o instrumentalnym traktowaniu przez KPP kwestii chłopskiej. Pojawiały się także głosy w kierownictwie Centralnego Wydziału Rolnego, że przyjęcie pierwszego wariantu w za­ rodku odstraszy potencjalnych zwolenników, albo w przypadku dopusz­ czenia do opracowania własnego programu umiarkowanej partii chłop­ skiej wytworzy „[...] nam pod bokiem samodzielną kontrrewolucyjną partię chłopską, która może w przyszłości niemało szkód wyrządzić” 19. Za przyjęciem drugiej koncepcji przemawiać miała sytuacja polity­ czna na wsi oraz perspektywiczne cele KPP. Charakterystyczne jest uza­ sadnienie tej taktyki, które wychodziło z założenia, że: ,,Wieś jest poli­ tycznie bezkształtna, galaretowata, masowo występuje tylko w momen­ tach nadzwyczajnych, hasła ogólne poruszają ją z trudem i tylko na krót­ ko. Przenoszenie na wieś miejsko-fabrycanych metod organizowania nic nie daje i nie może dać wyników pożądanych. Organizacja całkowicie nielegalna i występująca na wsi na goło, bez grubej powłoki masowej or­ ganizacji legalnej, skazana jest albo na śmierć natychmiastową, albo na wegetację w ukryciu, chyba że przygotowuje wybuch powstania na czas najbliższy” “. Wprawdzie stanowisko to zostało potępione przez IV Kon­ ferencję, to praktyka najbliższych lat wykazała, że wiele zawartych w nim poglądów znajdowało odbicie w praktycznej działalności w środo­ wisku wiejskim. Tworzenie i działalność Niezależnej Partii Chłopskiej wykazuje wie^ analogii z tą taktyką. IV Konferencja, a następnie Plenum KC KPP z lutego 1926 r. zwró­ ciły uwagę na konieczność jednoczenia wokół KPP wszystkich opozycyj­ nych chłopskich stronnictw oraz mniejszości narodowych, nakazując jed­ nocześnie inspirować procesy radykalizacyjne w organizacjach chłopskich, zwalczać ugodowych przywódców i tworzyć w nich grupy lewicowe21. Decyzje te wpłynęły na ożywienie w latach 1925—1928 agitacyjnej dzia­ łalności KPP na wsi. Częściej pojawiać się zaczęły ulotki i odezwy wy­ dawane zarówno przez Komitet Centralny, jak i Komitety Okręgowe. Sprawozdanie starosty tarnowskiego z lipca 1925 r., poświęcone sprawie agitacji komunistycznej na wsi informuje, że sporadyczne przypadki roz­ rzucania ulotek nie wywoływały żadnego oddźwięku. Zdaniem starosty, wśród ludności wiejskiej tych terenów, komuniści nie mają szans dzia­ łania, chyba żeby: „[...] agitatorzy komunistyczni nie zdradzali swojej przynależności partyjnej pod względem politycznym lecz kryli się w ło­ nie legalnych partii politycznych i pod ich płaszczykiem nieznacznie i ostrożnie krzewili hasła i ideę komunistyczną” Słaba znajomość pro­ blematyki wsi, przecenianie skutków widocznego radykalizowania się ru­ chu chłopskiego, wyrażanych w radykalnych mowach, wnioskach i rezo­ lucjach wytworzyły u pewnej części przywódców KPP przekonanie 0 istnieniu rewolucyjnej atmosfery na wsi. Jeśli tak, to wystarczy jakiś silniejszy wstrząs zewnętrzny, by poruszyć wieś polską „i potencjalną jej energię rewolucyjną” przekształcić w potężny czynnik rewolucji so­ cjalnej **. Wyciągano także zbyt daleko idące wnioski z wydarzeń 1923 r. licząc na destabilizację wpływów PSL Piast w Małopolsce oraz kontrowersje między posłami stronnictw chłopskich na forum parlamentarnym. Prze­ widywania te nie znalazły potwierdzenia chociażby na przykładzie roz­ woju Niezależnej Partii Chłopskiej na tych terenach. Wprawdzie wśród siedmiu Komitetów Okręgowych funkcjonował także okręg małopolski, ale z końcem 1926 r. na 33 powiaty Małopolski Zachodniej działalnością NPCh objętych było jedynie 9 powiatów z jednym komitetem powiato­ wym i 17 kołami grupującymi 333 członków24. Działania te zbiegły się także z aktywizacją działalności Polskiej Par­ tii Socjalistycznej na wsi krakowskiej. XX Kongres PPS podjął uchwałę w ,.Sprawie roboty partyjnej na wsi”, zakładającą, jako najważniejsze zadanie organizacyjne, tworzenie powszechnej organizacji PPS na wsi, okresowe zwoływanie powiatowych zjazdów chłopskich, głównie bezrol­ nych, małorolnych i robotników folwarcznych, na których omawiane by­ łyby ,,[...] sprawy aktualnie obchodzące wieś, oraz zagadnienia polityczne dnia w duchu programu socjalistycznego” 2S. Na łamach „Chłopskiej Prawdy” ukazywać się zaczęły artykuły zwalczające poglądy komunisty­ czne, próbujące dyskredytować w oczach chłopów ich program. Koron­ nym argumentem był zawsze stosunek do Związku Radzieckiego. Jeden z autorów stwierdzał, że „Komuniści polscy starają się usilnie o to, aby robotników i włościan polskich usposobić przychylnie dla komunizmu 1 dla Rosji Sowieckiej. Ponieważ zaś komunizm w Polsce nic do tej pory dobrego masom pracującym nie zrobił, ponieważ komunizm w Rosji, tam gdzie komuniści sami rządzą, nie mając żadnych przeszkód, doprowadził do tego, że chłopstwo tamtejsze ich przeklina, komuniści nasi na zebra­ niach i wiecach muszą łgać, byle tylko rosyjskie komunistyczne rządy zachwalać” *6. Istotny wpływ na dalsze losy organizacji komunistycznej na wsi miały konsekwencje przewrotu majowego, który wprowadził dość istotną dezorientację w masach chłopskich, a w konsekwencji wzrost nastrojów radykalnych, rozbicie w stronnictwach ludowych z czym wiązano nadzie­ je na łatwiejsze dotarcie do członków lewicowych nurtów w tych stron­ nictwach. Kierownictwo Centralnego Wydziału Rolnego, zwracając uwa­ gę na te procesy, poddało równocześnie krytyce taktykę kierownictwa Partii po IV Zjeździe, która doprowadziła do załamania się organizacji partyjnej na wsi. Wyrazem tego miał być m. irm. fakt, że od IV Kon­ wywały w samym powiecie pilzneńskim 36 kół „Samopomocy”, co wyda­ je się być liczbą znacznie przesadzoną, gdyż sprawozdanie MSW wykazy­ wało istnienie w powiecie Komitetu Powiatowego oraz 4 kół z ok. 60 członkami Od roku 1928 KPP przejawiać zaczęła także większe zainteresowanie sytuacją w ruchu młodzieżowym. W obliczu rozłamu w Związku Mło­ dzieży Wiejskiej i oderwania się jego części od Centralnego Związku Kó­ łek Rolniczych, KPP podjęła działania zmierzające do dyskredytowania obu członów organizacji, jako organizacji faszystowskich. Próby podjęte na zjazdach obu grup nie przyniosły oczekiwanych rezultatów, postano­ wiono za pośrednictwem Związku Młodzieży Komunistycznej zmierzać do zwołania lewicowego zjazdu młodzieży chłopskiej, a w konsekwencji utworzenia związanej z KPP organizacji młodzieży chłopskiej. W dru­ giej połowie 1928 r. utworzono w „Galicji Zachodniej” 3 Koła Związku Młodzieży Chłopskiej M. Pogłębiający się kryzys ekpnomiczny i jego skutki gospodarcze i społeczne, które szczególnie dotkliwie uwidoczniły się na wsi małopol­ skiej, kazały zwrócić na te tereny szczególną uwagę przywódcom KPP. Struktura społeczna ludności województwa krakowskiego zdawała się uzasadniać oczekiwania odnośnie potencjalnych możliwości rozwoju or­ ganizacji komunistycznej. Skład społeczno-zawodowy ludności woj. krakowskiego według spisu z 1931 r. (w tys.)u Chłopi Rob. roi. Rob. funkcj. niżsi i służba Prac. umysł. Przeds. i drobno- mieszcz. Wolne zawody W tym ziem. 1222,2 166,2 638,0 123,3 203,6 41,1 1,6 63,2% 6,8 23,4 6,4 8,9 1,8 0,1 W porównaniu ze strukturą innych województw krakowskie zbliża­ ło się do województw centralnych — w odróżnieniu od zachodnich i ślą­ skiego gdzie dominowała ludność robotnicza (odpowiednio 30% i 68,9°/o) oraz wschodnich i południowo-wschodnich z wyraźną dominacją chłopów (odpowiednio 74,3% i 64,4%). W województwie krakowskim także poni­ żej średniej krajowej kształtował się procent robotników rolnych — 6,8% przy średniej 9,3%, co wskazywało na wyraźną przewagę drobnej własności rolnej *5. Ten ostatni fakt miał o tyle znaczenie, że w konsek­ wencji błędów taktycznych i programowych ta grupa ludności wiejskiej nie została zdominowana przez wpływy komunistyczne i była pod wpły­ wami głównie PPS i stronnictw ludowych. Także struktura agrarna woje­ wództwa krakowskiego charakteryzująca się zdecydowaną przewagą ma­ łych gospodarstw chłopskich, kazała zaliczać ich właścicieli do potencjal­ nych sojuszników klasy robotniczej w świetle obowiązujących w doktry­ nie KPP poglądów. Wyciągano także zbyt daleko idące wnioski z istnie­ jącego na terenie Małopolski układu stosunków politycznych uważając, że: „Galicja posiada obecnie najwięcej danych do wyłonienia (na wypa­ dek delegalizacji D) nowej legalnej organizacji rewolucyjnej, ze względu na łatwiejsze tam secesje całych grup ze stronnictw ugodowych” sc. Wychodząc jednak z powyższych przesłanek już pod koniec 1930 r. w obliczu groźby delegalizacji ZLCh „Samopomoc”, radykalni działacze chłopscy z Małopolski podjęli próby tworzenia zrębów nowej organiza­ cji. Skupili się wokół Józefa Berka i zorganizowanej przez niego z po­ czątkiem lutego 1931 r. spółki wydawniczej „Chłopska Książka” 37. 8 marca 1931 r. ukazał się pierwszy numer tygodnika „Chłopska Przy­ szłość”. Wydarzenie to władze wojewódzkie uznały za próbę „urucho­ mienia legalnej placówki prasowej dla celów komunistycznych” 88. Chłopska Przyszłość” zamieszczała na swych łamach dość bojowe arty­ kuły, polemizując często z poglądami głoszonymi przez Stronnictwo Lu­ dowe. Już w marcu 1931 r. jeden z jej numerów został skonfiskowany za artykuły: Co nam dała pańska reforma rolna oraz O współdziałaniu z chłopami innych narodowości. Władzom udało się jednak zająć jedynie 400 egzemplarzy, ponieważ J. Berek podjął z drukarni ok. 3 tys. egzem­ plarzy i rozesłał do prenumeratorów, w związku z czym wystosowano przeciwko niemu odpowiedni wniosek do prokuratora39. Wydawcy „Chłopskiej Przyszłości” zamierzali doprowadzić do utworzenia wśród chłopów rewolucyjnej partii, która mogłaby reprezentować interesy pro­ letariatu wiejskiego. Wskazywali na nieprawidłowości i niekonsekwencje w programie Stronnictwa Ludowego i jego mało bojowy charakter. W jednym z artykułów Piotr Stachnik polemizując z poglądami prezen­ towanymi przez ruch ludowy, podkreślał, że aby program był do przy­ jęcia przez chłopów musi być tworzony przez same masy ludowe „sto­ sownie do swych codziennych potrzeb i stopnia uświadomienia”. Kry­ tycznie ustosunkował się do stanowiska, jakoby całość warstwy chłop­ skiej, bez względu na swoją zamożność miała jednakowe interesy i moż­ na ją było nazwać jedną klasą społeczną. Podkreślał toczącą się na wsi polskiej walkę klasową między biedotą a bogatymi chłopami. „Chłopska Przyszłość” otwarcie wystąpiła z hasłami sojuszu robotniczo-chłopskiego, który zdaniem Stachnika zaczyna zdobywać sobie coraz większą popu­ larność wśród mas chłopskich. Fakt ten traktowano jako wyraźny prze­ jaw wzrostu chłopskiej świadomości, która coraz bardziej „[...] przeraża obszarników i bogatych chłopów, przeraża też reprezentantów tych in­ teresów, tych warstw [...]”, w tym także przywódców Stronnictwa Ludo­ wego 4e. Równocześnie z działalnością wydawniczą podjęte zostały przez Jó­ zefa Berka zabiegi zmierzające do utworzenia kół „Chłopskiej Przyszło­ ści”, które stać się miały podstawą powołania nowej organizacji w miej­ sce rozwiązanego ZLCh „Samopomoc”. Widocznie osiągnięto na tym od­ cinku pewne sukcesy skoro na 2 lutego 1932 r. zwołana została do Tar­ nowa konferencja, której celem miało być utworzenie samodzielnej par­ tii politycznej. Siedzące z uwagą te poczynania władze nie dopuściły do odbycia konferencji, uznając, że nowa partia byłaby praktycznie ekspo­ zyturą komunizmu na terenie wiejskim i osadziły jej uczestników na 2 miesiące w więzieniu 41. Ponowna inicjatywa podjęta została pod koniec 1932 r., kiedy to pod­ jęto decyzję o powołaniu Zjednoczenia Cbłopsko-Robotniczego „Przy­ szłość”. Sformowany został Naczelny Komitet Organizacyjny, do którego weszli: Stanisław Kruszyna i Andrzej Rozborski z powiatu strzyżewskie­ go, Stanisław Michalik z przeworskiego, Antoni Kleszcz z ropczyckiego, Franciszek Szafrański i Józef Sroka z ropczyckiego i Jan Łachut z dąb­ rowskiego 42. Równocześnie wydana została deklaracja do chłopów, w której formułowano w ogólnych założeniach cele i zadania nowej or­ ganizacji, a także motywy jakie kierowały jej inicjatorami. Pod dekla­ racją tą złożyli swoje podpisy Józef Berek, Antoni Kleszcz, Franciszek Szafrański, Józef Sroka i Wiktor Wojcieszko z powiatu bocheńskiego oraz w imieniu młodzieży Jan Dumanowski, prezes koła SL w Róży i Jan Gac, były członek PSL „Wyzwolenie” z Brzostka4ł. W dużym stopniu, ożywienie działalności komunistycznej w woje­ wództwie krakowskim wiązać należy także z działalnością Stanisława Ziaji, kierownika Wydziału Rolnego Komitetu Okręgowego KPP w 1931 r., utrzymującego bliskie kontakty z reprezentantami radykalnej młodzieży. Ńa początku lat 30-tych coraz częściej pojawiać się zaczęły na terenie wsi ulotki wydawane przez KPP, adresowane bezpośrednio do chłopów i podejmujące problematykę codziennych chłopskich bolączek. Było to wynikiem nowej oceny sytuacji dokonanej po wyborach brzes­ kich, kiedy to w sposób zasadniczy zmieniła się rzeczywistość polityczna na wsi. Złożyły się na to zarówno następstwa ukształtowania się Centro­ lewu jak również zjednoczenia ruchu ludowego, co pociągnęło za sobą radykalizowanie się programu SL, tak w kwestiach politycznych, jak i społeczno-ekonomicznych. W tej zmienionej sytuacji podkreślać zaczęto wagę pracy na wsi uznając za najważniejsze: 1. organizacyjne zdyskontowanie rezultatów akcji wyborczej 1930 r., zdynamizowanie pracy wśród robotników rolnych, zapewnienie kierow­ być zbyt rozbudowany, a odrębnie wpływ ideowy, jeszcze trudniejszy do określenia. Oddziaływanie haseł programowych, postulatów ekonomicz­ nych i społecznych z pewnością znacznie przewyższało wpływy organiza­ cyjne. Dowodów można znaleźć na to wiele śledząc antysanacyjne wy­ stąpienia chłopów małopolskich oraz ewolucję programową ruchu ludo­ wego i młodzieżowego ruchu chłopskiego. / Przypisy 1 J. K o c h a n o w i c z , M. Kul a , S. Mi l l e r , Stabilność? Konserwatyzm? Radykalizm? Wokół niedawnych prac o tematyce chłopskiej. „Przegląd Historycz­ ny” 1979, T. L XX, z. 1, s. 107. z Z a s i ę g w p ł y w ó w KPP w II R z e c z y p o s p o l i t e j , „Z pola Walki” 1978, nr 4 (Dyskusja redakcyjna), s. 93. * G. I w a ń s k i , Powstanie i działalność Związku Proletariatu Miast i Wsi 1922—1925, Warszawa 1974, s. 38—39. Sądzić należy, że wydarzenia związane z działalnością „Republiki Tarnobrze­ skiej” oraz zdecydowane, zwycięstwo Chłopskiego Stronnictwa Radykalnego pod­ czas wyborów w 1919 r. w okręgu tarnobrzeskim sugerowały potencjalne możli­ wości uzyskania poparcia także w nadchodzących wyborach. Por. S. C z e r p a k , Ruch chłopski w powiecie tarnobrzeskim w latach 1918—1921. „Roczniki Dziejów Ruchu Ludowego” 1961, nr 3, s. 102. 4 Centralne Archiwum PZPR, Komunistyczna Partia Polski, Centralny Wy­ dział Rolny (SA PZPR CWR), Syg. 158 (x-6), t. 1. Sprawozdanie CWR z grudnia 1922, k. 10. 6 G. I w a ńs k i, Powstanie..., op. cit., s. 57, tab. 4. 6 „Piast” 1918, nr 46 z 17X1. 7 Co to są tak zwani komuniści, „Prawo Ludu” 1919, nr 10 z 9 III. 8 Biskupi polscy do duchowieństwa i wiernych. Dodatek do nru 2„Wieńca i Pszczółki” z 1919 r. * J, C h a ł a s i ń s k i , Młode pokolenie chłopów. Procesy i zagadnienia kształtowania się warstwy chłopskiej w Polsce, Warszawa 1938, t. II., s. 384. 10 H. C i m e k, Koncepcje sojuszu robotniczo-chłopskiego KPP w latach 1918—1929, „Z pola Walki” 1978, nr 3 (83) s. 3—22. 11 „Pług” 1923, nr 28 z 4X1; nr 21 z 16 IX i inn.; R. J a b ł o n o w s k i , Wspo­ mnienia 1905- 1928, Warszawa 1962, s. 325. Zapoczątkowana też została seria wy­ dawnicza pt. „Biblioteka Pługa”, w ramach której ukazały się trzy publikacje. Tam­ że, s. 325. iZ Do jedności z robotnikami miast, „Pług” 1923, nr 14 z 29 VII. i* „Pług” 1924, nr 18 z 28 VIII. 14 CA PZPR, KPP CWR, Syg. 158 (x-6), t. 2 Sprawozdanie CWR za styczeń i luty 1923 r, k. 1—2. i® Tamże, Sprawozdanie za listopad i grudzień 1933, k. 25, 26. ie Tamże, Sprawozdanie organizacyjne za luty i marzec 1924, k. 10. 17 F. Ś w i e t l i k o w a , Komunistyczna Partia Robotnicza Polski 1918—1923, Warszawa 1964, s. 177. 18 Por. H. M a l i n o w s k i , Program i polityka rolna Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (1918—1923), Warszawa 1964, s. 286—320. 18 CA PZPR, KPP CWR, Syg. 158 (x-6) Ł i I, Sytuacja i miejsce komunistów na wsi 1925 r., k. 33. 20 Tamże, k. 34. 21 H. C i m e k, op. cit., s. 17. 22 Archiwum Komitetu Krakowskiego PZPR (AKK PZPR), Syg. 12/7. Sprawoz­ danie starosty tarnowskiego z dnia 17 lipca 1925 r. w sprawie agitacji komunisty­ cznej na wsi, s. 13. 28 CA PZPR, KPP CWR, Syg. 158 (x-6) t. 5, Rewolucjonizowanie się ruchu chłopskiego w Polsce, k. 27. 24 Liczby powyższe zawiera sprawozdanie J. Hempla, natomiast według da­ nych obliczonych przez B. Dymka w oparciu o źródła różnej proweniencji działać miały 3 komitety powiatowe z 42 kołami i 830 członkami. W pierwszym przypadku na Małopolskę Zachodnią przypadało 4,6°/o ogółu członków organizacji, a w dru­ gim 7,le/o. Zob. B. D y me k , Niezależna Partia Chłopska 1924—1927, Warszawa 1972, s. 205. 25 „Chłopska Prawda” 1925, nr 2 z 24 I. 26 „Wiktor”, Komunistyczne łgarstwa a rzeczywistość, „Chłopska Prawda” nr 25 z 25 XII 1926. 27 CA PZPR, KPP CWR, Syg. 158 (x-6) t. 5, Działalność Wydziału Centralnego od wypadków majowych do kwietnia 1927 r., k. 3—7. 28 Tamże,. KPP Sekretariat, Syg. 158 (V-4), t. 22, Sprawozdanie z akcji wy­ borczej w Małopolsce Zachodniej i Środkowej z 15 marca 1928 r., k. 136—137. 28 Tamże, KPP CWR, Syg. 158 (x-6) t. 5, Działalność Wydziału Centralnego... op. cit., k. 8—10. 38 WAP Krakóiw, Od. Tarnów, PT-518, Sprawozdanie z ruchu komunistycznego na czas od 1 sierpnia do 31 grudnia 1928 r., s. 22. 81 CA PZPR, KPP CWR Syg. 158 (x-6) t. 7, Sprawozdanie z działalności „D” grudzień 1928 do marzec 1929, k. 5—6; AZHRL, RP-16 MSW, Sprawozdanie pół­ roczne z działalności ZLCh „Samopomoc”, Warszawa 20 marca 1930, k. 5, 14. 82 AZHRL, RP — 16, Sprawozdanie..., k. 5—6; CA PZPR KPP KO Kraków, Syg. 158/XII-4/t. 4, Sprawozdanie za maj 1929, k. 2. 88 CA PZPR KPP CWR Syg. 158 (x-6) t. 6, Akcje Centralnego Wydziału Rol­ nego maj-czerwiec—lipiec 1928, k. 2. Tamże, Prezydium Frakcji K w „D” do frak­ cji komunistycznej w KREST, 13 październik 1929, k. 16. 84 Por. M. Marek D r o z d o w s k i , Sprawy i ludzie II Rzeczypospolitej, Kra­ ków 1979, s. 22-23. 88 Tamże, s. 23. 86 CA PZPR, KPP, CWR Syg. 158 (x-6) t. 7, Sprawozdanie z działalności „D” za okres od grudnia 1928 do marca 1929, k. 6. 87 J. R. S z a f l i k , Chłopska Przyszłość, „Roczniki Dziejów Ruchu Ludowego” 1965, nr 7,4. 119. 88 AZHRL, UWKr. 268 11-19. Sprawozdanie sytuacyjne tygodniowe z 14 mar­ ca 1931, k. 46. 88 Tamże, Sprawozdanie ... z 4 kwietnia 1931, k. 51. 40 P. S t a c h n i k , O chłopski program, „Chłopska Przyszłość” 1931, nr 15 z 14 VI. 41 AZHRL UWKr 268 (11-20) Sprawozdanie sytuacyjne woj. krakowskiego z 30 czerwca 1931 r., k. 13; Tamże, RP-16, Sprawozdanie z likwidacji ZLCh Samo­ pomoc, Warszawa 3 lipca 1931, k. 11—12. ^ 49 „Chłopska Przyszłość” nr 6 z 14 II 1932. 48 „Chłopska Przyszłość” nr 35 z 23 X 1932. 44 CA PZPR, KPP CWR Syg. 158 (x-6) t. 9. Rezolucja Wydziału Rolnego z paź­ dziernika 1931 r., k. 46; Zob. również A. S t r a p i ń s k i , Wywrotowe partie poli­ tyczne, Warszawa 1933, s. 48—49. 45 A. S t r a p i ń s k i , op. cit., s. 41; CA PZPR, KPP CWR, Syg. 158 (x-6) t. 11, Sprawozdanie CWR z okręgu krakowskiego, kwiecień 1933, k. 33—35. 46 Tamże, KPP KO Kraków, Syg. 158/XII-4/t. 10, Sprawozdanie za okres od 15 maja do 15 sierpnia 1934 r., k. 10; F. Ś w i e t l i k o w a , Liczebność okręgowych organizacji KPP w l. 1919—1937, „Z pola walki” 1970, nr 2, s. 199—201. 47 S. M i ł k o w s k i, Na szlakach walki o samodzielną myśl chłopską, „Mło­ da Myśl Ludowa’ 1934, nr 13 z XII, s. 10. 48 J. K o w a l s k i , Komunistyczna Partia Polski 1935—1938, Warszawa 1975, s. 136. x 49 Źródła i cele komunistycznego frontu jednolitego, „Młoda Myśl Ludowa” 1936, nr 8—9 z VIII—IX, s. 21. 50 Archiwum Akt Nowych, MSW 859, Mikr. 25428. Sprawozdanie półroczne MSW z życia polskich legalnych związków i stronnictw, 1936, k. 9.