Zagrożenia bezpieczeństwa ekonomicznego Polski Threats of ..., Notatki z Gospodarka

Pobierz Zagrożenia bezpieczeństwa ekonomicznego Polski Threats of ... i więcej Notatki w PDF z Gospodarka tylko na Docsity! kpt. mgr inż. Adrian Bralewski Wydział Inżynierii Bezpieczeństwa Cywilnego Szkoła Główna Służby Pożarniczej Zagrożenia bezpieczeństwa ekonomicznego Polski Abstrakt Artykuł stanowi rozważania na temat zagrożeń bezpieczeństwa ekonomicznego Polski. Jego celem jest przegląd i hierarchizacja zagrożeń bezpieczeństwa ekono- micznego pod względem ich istotności i wpływu na bezpieczeństwo państwa. Zakres artykułu obejmuje: przegląd funkcjonujących w literaturze definicji bezpieczeństwa ekonomicznego oraz wybór definicji odpowiadającej poruszanej w artykule tema- tyce; identyfikację potencjalnych zagrożeń bezpieczeństwa ekonomicznego Polski na podstawie literatury przedmiotu; hierarchizację zidentyfikowanych zagrożeń bezpieczeństwa ekonomicznego z wykorzystaniem metody porównań wzajemnych. Słowa kluczowe: bezpieczeństwo ekonomiczne, typologie, zagrożenia, metoda porównań wzajemnych, hierarchizacja Threats of Economic Security of Poland Abstract The article presents some thoughts concerning the threats of the economic se- curity of Poland. The aim of the article is to review and to set up the hierarchy of the risks of the economic security in relation to their significance on the overall security of the state. The subject of this article is based on three following steps: the first is the review of the existing, in the literature, definitions of the economic security, along with the choice of the definition corresponding to the subject of the article, the second is to identify the potential threats of economic security of Poland, which were pointed out by other authors (as a result of the 21 threats list) and the third is the use of the mutual comparison method to set up the hierarchy of the identified security threats. Keywords: economic security, typology, threats, mutual comparison method, hi- erarchy Zeszyty Naukowe SGSP 2018, Nr 68/4/2018 210 Adrian Bralewski Wstęp Bezpieczeństwo w ujęciu potocznym często rozumiane jest jako stan braku zagrożeń. Takie postrzeganie definicji bezpieczeństwa krytykowane jest przez środowisko naukowe ze względu na trudności w identyfikacji stanu, w którym występuje całkowity brak zagrożeń. Jak pisze B. Kaczmarczyk „(…) w tego rodzaju pojmowaniu istotne są występujące «przekłamania», czyli błędy bądź nieprawdziwe informacje, które mogą przedstawiać rzeczywistość w zupełnie innym świetle niż faktyczny. Taki stan daje wiarę i nadzieję człowiekowi, by mógł zachować pewność co do jego wyobrażenia o bezpieczeństwie w śro- dowisku, w którym funkcjonuje, tym samym oddalając od siebie prawdę (…)” [1, s. 17]. Potoczne rozumowanie bezpieczeństwa prowadzi zatem do swoistego wypaczenia jego definicji. Środowisko naukowe skłania się ku definiowaniu bezpieczeństwa jako stanu bądź procesu, w którym umożliwio- ny jest niezakłócony rozwój podmiotu, którego bezpieczeństwo to dotyczy. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego zawiera definicję bezpieczeństwa, określonego jako „stan, który daje poczucie pewności i gwa- rancje jego zachowania oraz szansę na doskonalenie. Jedna z podstawowych potrzeb człowieka. Jest to sytuacja odznaczająca się brakiem ryzyka utraty czegoś, co człowiek szczególnie ceni, na przykład: zdrowia, pracy, szacunku, uczuć, dóbr materialnych” [2, s. 14]. W odniesieniu do przytoczonych podejść czy też definicji bezpieczeństwa, szczególną uwagę należy zwrócić na typologie bezpieczeństwa. Wielu autorów wskazuje na rodzaje bezpieczeństwa w zależności od zastosowanego kryterium: • w ujęciu obszaru, którego dotyczy: bezpieczeństwo globalne, bezpieczeń- stwo międzynarodowe, bezpieczeństwo regionalne, bezpieczeństwo na- rodowe, • w ujęciu stosunku do państwa: bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, • w ujęciu obszaru tematycznego: bezpieczeństwo ekonomiczne, bezpie- czeństwo ekologiczne, bezpieczeństwo militarne, bezpieczeństwo cyber- netyczne itp. • inne. Mnogość rodzajów bezpieczeństwa wskazuje na szeroki zakres stosowania definicji bezpieczeństwa. Aspekt bezpieczeństwa występuje zarówno w sferze zabezpieczeń technicznych czy szeroko pojętej inżynierii bezpieczeństwa, jak bezpieczeństwa ekonomicznego jest ściśle powiązane z bezpieczeństwem gospodarczym, a co za tym idzie, zagrożenia bezpieczeństwa gospodarczego mogą być tożsame z zagrożeniami bezpieczeństwa ekonomicznego. Często pojęcia te stosowane są wymiennie. Na potrzeby artykułu oraz związanej z nim analizy zagrożeń bezpieczeństwa najbardziej prawidłowa wydaje się definicja przytoczona przez T. Szubrychta. Oprócz przytoczonej isto- ty funkcjonowania bezpieczeństwa ekonomicznego („harmonijny rozwój gospodarki oraz zapewnienie odpowiedniego poziomu życia obywateli”), wskazuje ona na elementy, które mogą wpływać na poziom bezpieczeństwa ekonomicznego („niezakłócony dostęp do surowców, rynków zbytu, kapi- tału, nowoczesnych technologii czy informacji”). Stanowi to wstępną grupę elementów, których zakłócenie może stanowić zagrożenie bezpieczeństwa ekonomicznego kraju. 2. Identyfikacja zagrożeń bezpieczeństwa ekonomicznego Polski Identyfikacja potencjalnych zagrożeń bezpieczeństwa ekonomicznego pro- wadzi do stworzenia szerokiej listy zagrożeń. Istotne z punktu widzenia niniejszego opracowania jest wskazanie tych, które mogą mieć faktyczne przełożenie na bezpieczeństwo ekonomiczne Polski, co stanowiło pierw- szy krok analizy. W drugim kroku dokonano hierarchizacji tych zagrożeń w oparciu o metodę porównań wzajemnych. Rozpoczynając identyfikację zagrożeń bezpieczeństwa ekonomicznego, warto przyjrzeć się liście zagrożeń wymienionych przez M. Ciszka. Wskazuje on, że źródłem zagrożeń bezpieczeństwa ekonomicznego mogą być: • niekorzystne proporcje w tworzeniu i podziale produktu krajowego brutto (PKB), • błędne kierunki polityki finansowej i gospodarczej kraju, • zasoby i struktura bogactw naturalnych kraju, • infrastruktura produkcyjna, • infrastruktura transportowa i łączność, • zasoby ludzkie [9, s. 47−58]. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych przez narodowe i zagraniczne czynniki produkcji na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku) [10]. Niekorzystne pro- porcje w podziale i tworzeniu PKB mogą przejawiać się w nieproporcjonalnym Zagrożenia bezpieczeństwa ekonomicznego Polski 213 finansowaniu określonych obszarów funkcjonowania państwa. Dla przykładu uzależnienie finansowania od określonych parametrów, które będą spełniać poszczególne obszary działalności, mogą zaburzać pracę innych obszarów wcześniej przygotowanych na wyższe świadczenia. Wówczas optymalizacja budżetu państwa może być trudna. Błędne kierunki polityki finansowej i gospodarczej kraju określają wybór obszarów, w których można znaleźć pewne oszczędności. Jak pisze G. Gołę- biowski, w wąskim zakresie polityka finansowa powinna być rozumiana jako domena państwa, ze względu na fakt, że podmioty inne niż państwo nie mają pełnej suwerenności w odniesieniu do kwestii pieniądza (np. ustalanie stóp procentowych, stawek podatkowych czy tworzenie pieniądza) [11]. Takie podejście skłania do zwrócenia uwagi na kierunki geograficzne, w które kie- rowane są krajowe inwestycje oraz kierunki, z których ściągani są inwestorzy, jako na determinanty polityki finansowej. Ciężko nie zgodzić się ze stwierdzeniem, że zarówno polityka finansowa, jak również i wielkość PKB uzależnione są od zasobów naturalnych jakimi dysponuje dany kraj. Brak złóż naturalnych stwarza konieczność pozyskiwa- nia ich od innych państw. W przypadku surowców Polska, w głównej mierze uzależniona jest od Federacji Rosyjskiej, z której biegną główne dostawy ropy (rurociąg „Przyjaźń”) oraz gazu (gazociąg jamalski). W przypadku Polski, surowce są ogniwem łączącym trzy kategorie bezpieczeństwa: bezpieczeństwo ekonomiczne, bezpieczeństwo polityczne i bezpieczeństwo energetyczne. Ta wielowymiarowość pozyskiwania surowców jest powodem ograniczonej dywersyfikacji kierunków, z których surowce są pozyskiwane. Nieodzownym czynnikiem zapewniającym możliwość rozwoju ekono- micznego państwa jest m.in. dobrze rozwinięta infrastruktura produkcyjna, transportowa czy też łączność. Ich brak bądź zły stan w dużym stopniu może ograniczać możliwości tego rozwoju. Trudno wyobrazić sobie bogate państwo bez rozwiniętej sieci dróg i autostrad czy infrastruktury do wytwarzania różnego rodzaju produktów. W polskim porządku prawnym znaczenie bez- pieczeństwo infrastruktury znalazło przełożenie w ochronie infrastruktury krytycznej [12]. Ostatnim wskazanym przez Ciszka zagrożeniem dla bezpieczeństwa eko- nomicznego państwa są zasoby ludzkie. Mowa tu m.in. o niewystarczających zasobach ludzkich wynikających ze starzenia się społeczeństwa, braku do- 214 Adrian Bralewski świadczonych praktyków, czy brak pracowników w danym rejonie chcących podjąć pracę za zaoferowaną przez pracodawcę płacę. Przytoczone powyżej podejście do zagrożeń bezpieczeństwa ekonomicz- nego częściowo pokrywa się z zagrożeniami, które przywołuje K. Księżo- polski. Wskazuje on, że całościowy zbiór zagrożeń bezpieczeństwa dzieli się na cztery podzbiory (rys. 1): zagrożenia finansowe, zagrożenia surowcowo- -energetyczne, zagrożenia żywnościowe oraz zagrożenia wynikające z dostępu do czystej wody. Tak zaprezentowane elementy zagrożeń bezpieczeństwa ekonomicznego pozwalają na szerokie możliwości dopasowania zagrożeń będących wynikiem decyzji politycznych i funkcjonowania aktorów finan- sowych, problemów wynikających z dostępności surowców energetycznych, zmiennego dobrobytu socjalnego (w tym żywieniowego) oraz dostępu środ- ków niezbędnych do życia [13]. Rys. 1. Zagrożenia bezpieczeństwa ekonomicznego państwa Źródło: [13] Za zagrożenia sfery finansowej należy uznać wszelkie ruchy mogące zakłócić posiadanie przez państwo środków finansowych wystarczających do wypełniania podstawowych funkcji państwa. Do podzbioru tego należy zaliczyć takie elementy, jak: zachowanie poziomu zadłużenia zagranicznego umożliwiającego regulowanie zobowiązań, utrzymanie stabilności gospodarki w warunkach występowania kryzysów finansowych, zapewnienie uczciwego funkcjonowania gospodarki przez przeciwdziałanie „rajom podatkowym” i „praniu brudnych pieniędzy”. Z powyższego wynikają z kolei następujące zagrożenia: zwiększanie poziomu zadłużenia międzynarodowego, kryzys finansowy czy pranie pieniędzy. Zagrożenia bezpieczeństwa ekonomicznego Polski 215 Przedstawione w tabeli 1 zagrożenia bezpieczeństwa ekonomicznego pozostają spójne z podejściem prezentowanym przez K.M. Księżopolskiego i K. Pronińską, którzy w książce Bezpieczeństwo ekonomiczne w perspektywie politologicznej − wybrane problemy przedstawiają różne wymiary bezpieczeń- stwa ekonomicznego. Są to: wymiar finansowy, surowcowo-energetyczny, żywnościowy, polityki państwa wobec bezpieczeństwa ekonomicznego [17]. Zidentyfikowane zagrożenia pozostają w spójności z badaniami innych au- torów w kierunku analizy problemów rozwoju gospodarczego. 3. Hierarchizacja zagrożeń bezpieczeństwa ekonomicznego Polski Z punktu widzenia osób odpowiedzialnych za bezpieczeństwo, istnienie za- grożeń bezpieczeństwa powszechnego jest oczywiste. Równie oczywista jest konieczność podjęcia działań, które mają na celu przeciwdziałanie tym za- grożeniom. Z racji ciągłego ograniczania środków oraz konieczności uza- sadniania swoich decyzji warto zastanowić się nad tym, które z zagrożeń bezpieczeństwa ekonomicznego mogą być ważniejsze od pozostałych. Znaj- duje to uzasadnienie w tworzeniu hierarchii tych zagrożeń oraz ustalaniu priorytetów działań zmierzających do ich niwelacji. W tym celu posłużono się metodą porównań wzajemnych, dzięki której porównano wszystkie ziden- tyfikowane zagrożenia między sobą. Analizy dokonano przez zastosowanie matrycy zaprezentowanej na rysunku 2. Ocena polegała na wyborze w danej komórce matrycy zagrożenia, które zdaniem oceniającego jest bardziej do- tkliwe dla bezpieczeństwa ekonomicznego Polski. Dla przykładu: w komórce o współrzędnych AB dokonywano oceny zagrożeń: „niekorzystne proporcje w tworzeniu i podziale PKB” z „błędnymi kierunkami polityki finansowej i gospodarczej kraju”. W matrycy wstawiona została wartość literowa zagro- żenia, które zdaniem oceniającego ma większy wpływ na bezpieczeństwo ekonomiczne Polski. Jeśli dane zagrożenia zostało ocenione jako mające większy wpływ, wówczas otrzymywało ono w podsumowaniu wartość 1. Jeśli zagrożenie zostało ocenione jako mniej istotne dla bezpieczeństwa eko- nomicznego państwa, wówczas otrzymywało ono wartość 0. W przypadku, gdy zagrożenia zostały ocenione jako równie ważne (np. A/B), wówczas oba zagrożenia otrzymywały w podsumowaniu wartość po 0,5. 218 Adrian Bralewski Źr ód ło . o pr ac ow an ie w ła sn e1 1 P ow yż sz a oc en a zo st ał a do ko na na w ył ąc zn ie w  o pa rc iu o  su bi ek ty w ne o ce ny a ut or a. Ry s. 2 . A na liz a za gr oż eń b ez pi ec ze ńs tw a ek on om ic zn eg o z  za st os ow an ie m m et od y po ró w na ń w za je m ny ch Zagrożenia bezpieczeństwa ekonomicznego Polski 219 Przeprowadzona analiza pozwoliła na określenie hierarchii zagrożeń mających wpływ na bezpieczeństwo ekonomiczne Polski. W tabeli 2 zostały zaprezentowane sumaryczne wyniki oceny dokonanej powyżej. Wśród zagro- żeń o najwyższym wpływie na bezpieczeństwo ekonomiczne Polski wskazana została ingerencja polityki w obszar działalności gospodarczej. Uzasadnia to promowane aktualnie na świecie podejście kapitalistyczne do sposobu zarządzania gospodarką oraz znaczny (często negatywny) wpływ polityki na gospodarkę. O nieodzownym wpływie polityki na sferę ekonomiczną, a tym samym na bezpieczeństwo ekonomiczne państwa mówią T. Persson oraz G. Tabellini w książce Political Exonomics. Explaning Economic Policy. Wska- zują oni, że dynamika przemian ekonomicznych warunkuje decyzje polityków i odwrotnie. Autorzy poddają rozważaniom, w jaki sposób podejmowane są decyzje polityczne, jakie bodźce je kształtują i jakie są ograniczenia decyden- tów, jak rozwiązywane są konflikty gospodarcze związane z polityką. Szcze- gólna uwaga zostaje jednak zwrócona na wyniki decyzji politycznych w sferze ekonomicznej. Autorzy zwracają uwagę na to, jak konsekwencje gospodarcze polityki przekładają się na preferencje prywatnych przedsiębiorstw oraz w jaki sposób preferencje oddziaływają z powrotem na decyzje polityczne [18, s. 27]. Idąc dalej, jednakowo ocenione zostały trzy zagrożenia: agresja ekonomiczna, błędne kierunki polityki finansowej i gospodarczej oraz zasoby i struktu- ra bogactw naturalnych. Dwa pierwsze zagrożenia odnoszą się do pozycji kraju na arenie międzynarodowej. Trzeci z kolei, jest głównym czynnikiem, z którego wynika bogactwo państw. Na końcu listy uplasowały się zmiany klimatu, infrastruktura transportowa i łączność, migracje oraz globalizacja. Świadomość dotycząca zmian klimatu jest coraz większa. Świadczą o tym np. postanowienia Sendai Framework for Disaster Risk Reduction, gdzie wskaza- ne zostały kierunki działań w celu redukcji powstawania klęsk żywiołowych (w tym wynikających ze zmian klimatu). Niemniej jednak, wpływ warun- ków klimatycznych na potencjał ekonomiczny Polski nie znajduje, zdaniem oceniającego, wystarczająco dużego przełożenia. Brak infrastruktury trans- portowej i łączności z kolei jest wynikiem braku wystarczająco rozwiniętych ekonomicznie regionów. Za odpowiednim poziomem życia i działalności idzie odpowiednia jakość każdego rodzaju infrastruktury. W ostatnich latach nastąpiła w Polsce znaczna poprawa wszystkich rodzajów infrastruktury. Stąd pojawia się pytanie wynikające nie z braku infrastruktury, a z tego, jak dobrze będzie ona odpowiadała przyszłym potrzebom Polski. Idąc dalej – migracje 220 Adrian Bralewski Literatura [1] Kaczmarczyk B., Bezpieczeństwo i jego typologie, „Bezpieczeństwo i Tech- nika Pożarnicza” 2013, Vol. 31 Issue 3, s. 17. [2] Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, wyd. Akademii Obrony Narodowej, Warszawa 2008. [3] Księżopolski K.M., Bezpieczeństwo ekonomiczne, Dom wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2011. [4] Szubrycht T., Współczesne aspekty bezpieczeństwa państwa, „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej” 2006, rok XLVII NR 4 (167), s. 91−93. [5] Zieliński R., Kierowanie gospodarką socjalistyczną w świetle teorii bezpie- czeństwa ekonomicznego [w:] red. Kołodziejak Z., Bezpieczeństwo ekono- miczne. Teoria i praktyka, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1986. [6] Stachowiak Z., Kurek S.T., Podstawy bezpieczeństwa ekonomicznego państwa [w:] red. Pawłowski J., Podstawy bezpieczeństwa współczesnego państwa (podmiotu). Implikacje, AON, Warszawa 2015. [7] Sheila R.R., Economic Security: Neglected Dimension of National Security?, National Defense University Press Washington, D.C., 2011. [8] Kalata A., Nowakowski Z., Protasowicki I., Determinanty bezpieczeństwa ekonomicznego Polski [w:] red. Ilnicki M., Nowakowski Z., Współczesne wyzwania polityki bezpieczeństwa – wybrane zagadnienia, Towarzystwo Naukowe Powszechne S.A., Warszawa 2014. [9] Ciszek M., Filozofia ujmowania zagrożeń ekonomicznych dla bezpieczeń- stwa narodowego RP i stabilności wewnętrznej państwa, „Doctrina. Studia społeczno-polityczne” 2013, 10, s. 47−58. [10] https://pl.wikipedia.org/wiki/Produkt_krajowy_brutto [dostęp: 03.09.2018]. [11] Gołębiowski G, Znaczenie polityki finansowej i czynników społeczno- -kulturowych dla rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie – Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2009. [12] Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. 2007 nr 89 poz. 590). [13] Ksieżopolski K., Bezpieczeństwo ekonomiczne [w:] Ekonomika w bezpie- czeństwie państwa w zarysie. Zarządzanie bezpieczeństwem, wyd. Difin, Warszawa 2014. [14] Mazurkiewicz J., Bezpieczeństwo energetyczne Polski, „Polityka Energe- tyczna” 2008, 11, s. 313−322. Zagrożenia bezpieczeństwa ekonomicznego Polski 223 [15] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 kwietnia 2017 r. w sprawie minimalnego poziomu dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego z zagranicy (Dz.U. 2017 poz. 902). [16] Ambroziak Ł., Wpływ rosyjskiego embarga na polski handel rolno-spo- żywczy, „Przemysł Spożywczy” 2015, 7, s. 2−7. [17] Księżopolski K.M., Pronińska K., Bezpieczeństwo ekonomiczne w per- spektywie politologicznej – wybrane problemy, ELIPSA, Warszawa 2012. [18] Persson T., Tabellini G., Political Economics. Explaining Economic Policy, The MIT Press, London 2000. [19] Rybiński K., Globalizaja w trzech odsłonach, wyd. Difin, Warszawa 2007.